Memorandum o suverenosti Bosne i Hercegovine
Memorandum o suverenosti Bosne i Hercegovine je konstitutivni akt kojeg su na sjednici Skupštine Bosne i Hercegovine održane 14. oktobra 1991. godine donijeli muslimanski i hrvatski poslanici, dok su se srpski poslanici usprotivili većinskom preglasavanju i napustili sjednicu.
Prethodni događaji uredi
Skupština Bosne i Hercegovine, kojom je dominirao Savez komunista, donijela je 31. jula 1990. godine ustavni amandman XL, kojim se radikalno promijenio konstitutivni status etničkih nacija. Navedenim amandmanom Bosna i Hercegovina je definisana kao "suverena demokratska država naroda Bosne i Hercegovine – Muslimana, Srba i Hrvata i pripadnika drugih naroda".[1] Suštinski amandman je u prvi plan stavio državnu suverenost na građanskoj osnovi, a u drugi plan etničku suverenost i ravnopravnost.[2] Upravo ovim dokumentom utemeljena je mogućnost preglasavanja u raznim varijantama, što je jednu od tri strane moglo da dovede u neravnopravan položaj prema druge dvije, što se ubrzo i dogodilo.
Donošenje i usvajanje Memoranduma uredi
Na zasjedanju Skupštine Bosne i Hercegovine od 14. oktobra 1991. godine predstavnici muslimanske i hrvatske političke partije, bez predstavnika srpske partije, koji su napustili sjednicu, donijeli su Memorandum o suverenosti Bosne i Hercegovine, čime su pokušali da izvrše na određen način državni udar.[3] Prema riječima Biljane Plavšić, srpski predstavnici nisu namjerno napustili sjednicu, čije zasijedanje je trajalo duboko u noć, već su smatrali da je završena i otišli su na spavanje.[4] Formalno ovaj čin su napravili poslanici SDA i HDZ-a, protiv poslanika SDS-a. Međutim, činjenica da su sve tri stranke imale skoro stoprocentnu izbornu podršku nacionalnih baza, kao i da su se njima pri glasanju za i protiv, po nacionalnom ključu pridružili i mnogi poslanici opozicionih stranaka, pokazuje da je to zapravo bilo prelomno izjašnjavanje legitimnih predstavnika čitavih naroda za izlazak iz skraćene Jugoslavije ili ostanak u njoj.[5]
Odredbe Memoranduma polazile su upravo od ustavnog amandmana XL, koji je prihvaćen jula 1990. godine. Naime, muslimanski i hrvatski predstavnici u Skupštini Bosne i Hercegovine su smatrali da prema sadržaju pomenutog amandmana nije potrebno obezbijediti saglasnost srpskih predstavnika u Skupštini prilikom donošenja konstitutivnih odluka o državnom statusu Bosne i Hercegovine, što je navedeno u tački 1 Memoranduma.[6]
Memorandumom je definisano u tački 2 da se Bosna i Hercegovina zalaže za funkcionisanje zajedničkih jugoslovenskih institucija, ali neće prisustvovati radu najviših organa ako nisu prisutne sve republike. Tačka 3 se odnosni na odluku da Bosna i Hercegovina, imajući u vidu njen nacionalni sastav, neće prihvatiti nikakvo ustavno rješenje buduće jugoslovenske zajednice u kojoj ne bi istovremeno bile i Srbija i Hrvatska, sa kojima bi trebalo da bude povezana na isti način. U sljedećoj tački se navodi da Bosna i Hercegovina teži potpunoj demilitarizaciji njenog prostora, kao i da podržava prekid vatre u nastalom sukobu, napominjući da će uložiti sve napore da ostane neutralna. Dalje se u tački 5 navodi da stavovi izneseni u ovom Memorandumu izražavaju volju većine poslanika Skupštine i da kao takvi predstavljaju obavezujući osnov za ponašanje državnih i političkih organa Republike.[7]
U Memorandumu, u sklopu tačke 6, muslimani i Hrvati su predstavljeni kao subjekt koji odlučuje o sudbini države i kao takvi precizirali su koja su podarena prava koja će Srbi kao manjina moći ostvarivati. Preciziranjem pojedinih prava Srbima, kao što su kultura, ekonomija, socijalna pitanja, etičnost i slično, pokušali su da odrede okvir kulturnog identiteta, što je pokušaj redukovanja etničke nacije u gabarite kulturološke etničke grupe. Prema tome, po Memorandumu skupštinska većina (muslimani i Hrvati) činili su državotvoran narod jer su mogli bez Srba donositi ustavne akte.[8]
Posljedice usvajanja Memoranduma uredi
Svaka odluka Memoranduma o suverenosti Bosne i Hercegovine ponaosob imala je za cilj da omogući Vladi Bosne i Hercegovine da donese odluku kojom izražava želju da SR Bosna i Hercegovina bude priznata kao nezavisna država.[3] Memorandum je jasno označio prekretnicu, ne samo jer je nagovještavao političku budućnost Bosne i Hercegovine van Jugoslavije, nego i zato što je donesen na osnovu otvorenog raskida nacionalnih političkih elita, koje su o njemu imale potpuno suprotne stavove. Memorandum je usvojen bez srpskih predstavnika, čime je ugrožen ustavno-pravni poredak, jer niko nije mogao donijeti odluku u ime Srba iz Bosne i Hercegovine da oni ostanu bez svoje domovine Jugoslavije, odnosno da budu manjina u nezavisnoj Bosni i Hercegovini.[9] U skladu sa tim, kao odgovor na usvajanje Memoranduma o suverenosti Bosne i Hercegovine, 24. oktobra 1991. godine osnovana je Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini.[3]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Kecmanović Nenad, Nemoguća država, Beograd 2007, p. 6
- ^ Nešković Radomir, Nedovršena država. Politički sistem Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2013, p. 128
- ^ a b v Republika Srpska u Odbrambeno-otadžbinskom ratu, istorijski pregled, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka, 2018, p. 38
- ^ INTERVJU: Biljana Plavšić - Ovo je moje poslednje obraćanje srpskom narodu! (30.07.2018) - YouTube
- ^ Kecmanović Nenad, Nemoguća država, Beograd 2007, p. 137
- ^ Nešković Radomir, Nedovršena država. Politički sistem Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2013, p. 138
- ^ http://www.pfsa.unsa.ba/pf/wp-content/uploads/2018/01/Memorandum-1991.pdf
- ^ Nešković Radomir, Nedovršena država. Politički sistem Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2013, p. 138-139
- ^ Hronologija događaja na mjestu prethodne Jugoslavije 1990-1995, Banja Luka, 2002, p. 148
Literatura uredi
- Kecmanović Nenad, Nemoguća država, Beograd 2007.
- Nešković Radomir, Nedovršena država. Politički sistem Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2013.
- Republika Srpska u Odbrambeno-otadžbinskom ratu, istorijski pregled, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka, 2018.
- Hronologija događaja na mjestu prethodne Jugoslavije 1990-1995, Banja Luka, 2002.