Milovan Vidaković
Milovan Vidaković (Nemenikuće, 1780 — Pešta, 28. oktobar 1841) bio je srpski pisac, a smatra se i za začetnika srpskog romana i jednog od najčitanijih srpskih pisaca svoga vremena.[1] Bio je protivnik Vukove reforme.
| Milovan Vidaković | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | maj 1780. |
| Mesto rođenja | Nemenikuće, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 28. oktobar 1841. (61 god.) |
| Mesto smrti | Pešta, Austrijsko carstvo |
_215.jpg)
Biografija
urediRođen u selu Nemenikuće pod Kosmajem, detinjstvo je proveo bez škole, idući za ovcama i kozama, uz oca, imućnijeg, ali nepismenog seljaka. Jedini duhovni uticaj vršila je na njega epska narodna tradicija. U toku Kočine krajine 1787—1791. godine živeo je prvo u zbegu,[2] a zatim sa ocem i ostalim seljanima pobegao u Srem. Otac se uskoro vratio, ostavivši ga rođacima u Irigu. O svojoj mladosti, selu, Kosmaju i begu ostavio je kasnije opširan zapis. U Irigu je pošao u školu, a učio je i trgovinu. Preživeo je katastrofalnu irišku kugu 1795/96. Gimnaziju je završio u Segedinu, Temišvaru i Novom Sadu, filozofiju u Segedinu i Kežmarku, gde je bio upisan i na prava. Za vreme čitavog školovanja Vidaković se izdržavao podučavajući mlađe đake. Uz školska znanja njega interesuju i jezici. Naučio je latinski, nemački, mađarski i pomalo francuski. Bio je školski drug, a kasnije i blizak prijatelj, Dimitriju Davidoviću, koji je, tokom školovanja, bio pod snažnim Vidakovićevim uticajem koga je smatrao za svog mentora.
U jesen 1817. postavljen je za profesora srpske gimnazije u Novom Sadu, kojoj je uskoro (1819) zatim na čelo stao Pavle Josif Šafarik. Otpušten je na prečac 1824. godine odlukom Patronata gimnazije, a po Konstantinu Jirečeku, koji navodi reči direktora Šafarika, bilo je to "jer mu je starojelinska (grčka) erotika bila veoma ugodna".[3] Od tada je živeo kao privatni učitelj, u Temišvaru, Sremskim Karlovcima i Pešti. Veći deo života proveo je kao samac i u besparici. Poslednje godine svoga života proveo je u Pešti. Kod njega na stanu su svi srpski đaci imali smeštaj. Sahranjen je na srpskom groblju u Pešti; nadgrobni spomenik mu je o svom trošku podigla Matica srpska.
Dela
uredi
Vidaković je bio vrlo plodan pisac i verovatno najčitaniji srpski autor svoga doba. Pisao je pesme, spevove i romane, a pisao je (ali nije dovršio) i autobiografiju koja je objavljena tek posthumno. Na Vidakovićevo stvaralaštvo uticaj su ostvarili srpsko epsko pesništvo, istoriografski rad Jovana Rajića, zatim dela Pavla Solarića i Atanasija Stojkovića i dela mnogih nemačkih romanopisaca niže književne vrednosti.
Najpoznatiji je kao romanopisac. Iako nije prvi pisac romana (pre njega su se u ovoj, tada još u srpskoj sredini novoj formi, ogledali Atanasije Stojković i Nikola Šimić) on je već samom obimnošću svog opusa sasvim izrazita pojava na književnoj sceni tog doba. Prvi se romanom profesionalno bavio i utvrdio ovu vrstu književnosti kod Srba ostavivši za sobom čitavu školu pisaca koji su se ugledali na njega. Za uzor su mu služili nemački romani popularne književnosti.
Birajući pustolovne i egzotične teme, Vidaković je u svojim delima težio da razonodi, ali ujedno nije odustajao od namere da vaspita, te su njegovi romani puni moralnih i životnih pouka. Jezik njegovih dela je izveštačeni rusko-srpski i zbog njega je imao najviše problema sa nastupajućim mladim piscima romantičarske provenijencije.
I pored toga što mu je Vukova kritika uništila reputaciju pisca, Vidakovićevi romani ostali su među najčitanijom prozom na srpskom 19. veka, a poslednja izdanja pojavila su se na osavremenjenom jeziku između dva svetska rata.
Najpoznatija dela su mu "Usamljeni junoša" (1810), "Velimir i Bosiljka" (1811), "Ljubomir u Jelisijumu" (1814, 1817, 1823), "Siloan i Milena" (1829), "Putešestvija u Jerusalim" (1834), "Pesn iroičeska" (1839) i "Selim i Merima" (nedovršeno, 1839). Napisao je i prvu biografiju Dimitrija Davidovića ubrzo nakon Davidovićeve smrti 1838. godine. Napisao je i jedan udžbenik latinskog jezika kao i više poetskih dela.
Zanimljivosti
uredi- Prve književne kritike u Srba napisao je Vuk Stefanović Karadžić na Vidakovićeve romane Usamljeni junoša i Ljubomir u Jelisijumu u kojima je žestoko napao njegov, po Vukovom mišljenju, izveštačeni stil.
- U manastiru Tresije održava se svake godine manifestacija „Dani Milovana Vidakovića“, između Ivanjdana (7. jul) i Petrovdana (12. jul).[4]
- Po njemu se zove Biblioteka “Milovan Vidaković” u Sopotu.
Tek što je kakvo Srpče ili Srpkinja dorasla da može knjige čitati, već je Vidakovića u ruke uzela. Svaka klasa rado ga je čitala.[5]
Dela
uredi- Istorija o prekrasnom Josifu (spev; Budim, 1805)
- Usamljeni junoša (roman; Budim, 1810)
- Velimir i Bosiljka (Budim, 1811)
- Ljubomir u Jelisijumu (u tri knjige; Budim, 1814, 1817, 1823)
- Mladi Tovija; pripovetka u stihovima (Budim, 1825)
- Kasija Carica (Budim, 1827)
- Siloan i Milena Srpkinja u Engleskoj (Budim, 1829)
- Ljubezna scena u veselom dvoru Ive Zagorice, pripovetka iz srpske istorije (1834)
- Putešestvije u Jerusalim (spev; Budim, 1834)
- Gramatika srpska (Pešta, 1838)
- Pesn iroičeska o Sv. Đorđu, u stihovima (Novi Sad, 1839)
- Selim i Merima (nedovršeni roman; Novi Sad, 1839)
- Smesice: 10 raznih članaka (Pešta, 1841)
- Istorija srpskog naroda, po Rajiću (u 4 knjige; Beograd 1833-37)
- Avtobiografija Milovana Vidakovića, Glasnik Srpskog učenog društva 1871,30
Prevodi
urediGalerija
uredi-
Naslovna strana speva Istorija o prekrasnom Josifu (1805) -
Naslovna strana zbirke poezije Ljubov k mladoj Musi serbskoj (1812) -
Prve dve strane romana Siloan i Milena (1829) -
Naslovna strana speva Putešestvije v Jerusalim (1834) -
Naslovna strana Gramatike serbske (1838) -
Naslovna strana speva Pesn iroičeska o svjatom V. M. Georgiju (1839)
Reference
uredi- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 46. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ „Uskršnji post u kosmajskom zbegu”. Politika. 18. 4. 2022. Pristupljeno 28. 4. 2022.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1901. godine
- ^ „Dani Milovana Vidakovića 2007.”. Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ „Uskršnji post u kosmajskom zbegu”. Politika Online. Pristupljeno 2022-04-18.
Literatura
uredi- S. Vasiljev, Bibliografija Milovana Vidakovića, Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor, 1932. 2—3.
- P. Popović, Milovan Vidaković, Beograd 1934.
- J. Kašić, Jezik Milovana Vidakovića, Novi Sad 1968.
- J. Deretić, Vidaković i rani srpski roman, Beograd 1980.
- J. Deretić, Istorija srpske književnosti, Beograd 1983.
Spoljašnje veze
uredi
- Istorijska biblioteka: Milovan Vidaković
- Istorijska biblioteka: Gastronomski portret Milovana Vidakovića
- Istorijska biblioteka: Polemika Vuka Karadžića i Milovana Vidakovića
