Википедија

Mimar Sinan

османски архитекта

Kodža Mimar Sinan Aga ili samo Sinan (Kajseri, 15. aprila 1489 – Carigrad, 7. februara 1588)[1][2] je bio najznačajniji arhitekt u razdoblju sultana Selima I, Sulejmana I, Selima II, i Murata III. Njegov najznačajniji rad je Sulejmanova džamija u Carigradu.

Mimar Sinan
Mimar Sinan
Lični podaci
Datum rođenja(1489-04-15)15. april 1489.
Mesto rođenjaKajseri, Osmansko carstvo
Datum smrti7. februar 1588.(1588-02-07) (98 god.)
Mesto smrtiCarigrad, Osmansko carstvo
Potpis

Rođen u Anatoliji kao sin pravoslavnih jermenskih roditelja.[3][4] Godine 1511, počinje da radi u inženjeriji janjičarske vojske i 1539. dobija titulu „prvi graditelj“. Prvi veliki rad mu je bio Šehzadina džamija u Carigradu 1548. Najpoznatije delo na našim prostorima je Most Mehmed paše Sokolovića u Višegradu. Sinanov učenik Mimar Hajrudin Aga je sagradio Stari most u Mostaru i time položio prijemni ispit za Sinanov mentorat.

Mimar Sinan je najznačajniji zastupnik klasične osmanske arhitekture i neki ga porede s njegovim savremenikom Mikelanđelom.[5] Na različitim mestima u Osmanskom carstvu je sagradio 84 velike džamije, 52 male džamije, 57 škola Kurana (medresa), 7 biblioteka, 18 karavan saraja, 22 mauzoleja, 46 hamama, 35 odmorišta (saraj), 3 bolnice, 5 akvedukta, 8 mostova i 8 skladišta. Jedno od njegovih dela je Džamija Mehmed-paše Sokolovića.

Sahranjen je neposredno izvan severnog zida uz Sulejmanovu džamiju.

Biografija uredi

 
Mimar Sinanu, bista, Ankara

Prvu Sinanovu biografiju napisao je turski književnik i slikar Mustafa Saj Čelebi, savremenik i lični prijatelj Sinanov. Ova biografija pojavila se odmah nakon Sinanove smrti, 1588. godine. U njoj se kaže da je Sinan rođen u Kajseriji u Kapadokiji. Po različitim izvorima tvrde da je poreklom Jermen,[6][7][8][9][10][11] Albanac[12][13] ili Grk.[14][15][16][17][18][19][20]

Godine 1938, na 350-godišnjici Sinanove smrti, turski istoričar B. Zlug je izneo neke nove podatke o Sinanovom poreklu. Ove podatke on temelji na originalnim pisanim dokumentima, koji se nalaze u turskom Državnom arhivu. Prema njima, Sinan se rodio u Agirnazu, selu u području Kesi, u centralnom delu Kajserije. Prema podacima sidžila (sudbenog protokola) iz toga vremena, ove krajeve su naseljavali hrišćani turskog porekla, koje je Vizantija, da bi se oduprla navalama Arapa naseljavala u Anadoliji.[21] Kao hršćansko dete, Sinan je doveden u Istanbul, preveden na islam i dat u janjičarsku vojsku na vaspitavanje.[22]

Prema podacima B. Zluga, s kojima se slažu i podaci E. Eglija, nije poznat tačan datum Sinanovog rođenja, ni dolaska u Istanbul. Sa najviše vjerovatnoće uzima se da je rođen 1490. ili 1491. godine. Već 1516. godine sudeluje kao građevinski radnik u vojnom pohodu na Egipat. O sledećih pet godina nema pouzdanih podataka. Godine 1521, nalazi se sa vojskom sultana Sulejmana, kad ona zauzima Beograd, a naredne 1522. godine nalazi se sa vojskom u pohodu na Rodos. Tada u janjičarskoj vojsci dobija titulu „sekban konjanik“, (rod janjičarske vojske koji u sastavu ima lovačke pse). Godine 1526, učestvuje u bici kod Mohača i u zauzimanju Ugarske, a 1529. sa sultanovom velikom armijom, nalazi se pod Bečom. Sledećih godina je, najverovatnije, sa sultanovom vojskom u srednjoj Evropi, ali o tome nema sigurnih podataka. Godine 1534, i 1535. učestvuje u osvajanju Persije i Mesopotamije. U ovom pohodu, prema podacima B. Zluga, Sinan u jednom napadu kod Vanskog jezera dobija zadatak da izgradi flotilu malih ratnih lađa, što uspešno izvršava. Nakon završetka persijske vojne postavljen je za „hasekiju“ (služba dvorskog vrtlara). Nakon ovoga, sudeluje u još nekoliko ratnih pohoda. S njim u vezi je za značajan podatak o gradnji mosta preko reke Pruta u pohodu na Rumuniju 1538. godine. Ovaj zadatak Sinan je izvršio za deset dana.

Na sultanovom dvoru postojala je u to vreme služba i titula glavnog arhitekta, koju je do 1536. godine vršio Adžem Ali, poreklom persijanac. Posle njegove smrti, između 1536. i 1539. godine, mesto glavnog arhitekta bilo je nepopunjeno. Godine 1539, po podacima B. Zluga, ukazala se potreba za izgradnjom turbeta (mauzoleja) umrlom velikom veziru Ajas-paši. Tadašnji veliki vezir Lutfi-paša izjavljuje da za ovaj posao ne postoji veštiji arhitekt od Haseki Sinan subaše, koji se nalazi u janjičarskoj vojsci, te mu preko komandanta janjičara nudi titulu glavnog arhitekta Turskog carstva. Ovu dužnost je od tada vršio Sinan, neprekidno, do svoje smrti 1588. godine.

Iz ovih podataka se vidi da se Sinan i u janjičarskoj vojsci bio pročuo kao dobar graditelj. Istina, iz podataka o njegovom napredovanju kao janjičara, uočava se više težnja za običnom vojničkom karijerom: on je 1522. godine „sekban konjanik“, posle Mohačke bitke 1526. dobija titulu kapetana pešadije, i tek 1534. godine pominje se kao šef nekog odeljenja građevinara. U toku ovog perioda, pre i posle 1534. godine, vršio je razne tehničke dužnosti, među kojima su građevinski zadaci bili samo jedan deo u sklopu mnogo širih zadataka koje je vojno ratovanje postavljalo pred njega. Međutim, činjenica da je 1539. postavljen za glavnog arhitekta na dvoru sultana Sulejmana govori da je Sinan u vojsci bio savladao ne samo inženjerske veštine u izgradnji mostova, puteva i utvrđenja nego da je bio već izgradio i takva dela koja su prvenstveno arhitektonska.

Arhitekt na dvoru imao je pre svega dužnosti koje su mu nalagale gradnju sakralnih i javnih objekata. Kad je izbor pao na Sinana, a ne na nekog od učenika ranijeg glavnog arhitekte, jasno je bilo da se on već ranije bio okušao i na takvim poslovima, iako iz njegove vojničke karijere proizlazi da je do tada najveći broj njegovih radova bio inženjersko-tehničke prirode. Zbog toga, period Sinanovog rada u janjičarskoj vojsci ostaje u najvećoj meri nepoznat. Iz poznatih biografskih podataka, koristeći se do danas najverodostojnijim izvorima, vidi se da se u Sinanovom radu mogu jasno uočiti dva vremenska odseka vezana za njegovu građevinsku delatnost: prvi u janjičarskoj vojsci od 1516. do 1539. godine, i drugi na sultanovom dvoru od 1539. do 1588. godine.

Prvi period nosi karakteristike Sinanovog školovanja na praktičnim inženjersko-tehničkim zadacima u vezi sa malim brojem pravih arhitektonskih objekata, dok drugi potpuno jasno odražava (u prvo vreme) Sinanove napore da konstrukcije, čije je izvođenje već bio savladao, arhitektonski oplemeni. Ovo nastojanje je vidljivo ne samo u savlađivanju novih zadataka koji se postavljaju pred njega nego i u njegovom traženju vlastitog umetničkog izraza. Počev od građevina koje još nose pečat nespretnosti pa sve do onih iz vremena zrelog majstorstva i pojedinih remek-dela, svuda se može pratiti i uočiti Sinanova umetnička ličnost. „Taj individulani Sinanov umetnički izraz je sklad ljupkosti jednog liričara i epske monumentalnosti izražene u brojnim realizacijama njegovih veličanstvenih prostora. Svi ti prostori ponekad izvanrednih dimanzija, podređeni su čoveku, komponovani za njega, sa težnjom da im se da toplina ljudskog doma“.

Rad uredi

 
Karađozbegova džamija u Mostaru je napravljena po projektu Mimar Sinana

Iako su objekti nekih džamija ujedno i najznačajnija Sinanova arhitektonska dela, ipak se po vrednosti veoma razlikuju. Ove razlike prema arhitektonskoj i konstruktivnoj tehničkoj vrednosti nisu vezane samo za vreme nastanka, odnosno za period u kome se Sinan formirao kao arhitekt (za razliku od njegovog ranijeg inženjerskog delovanja u vojsci), nego i za značaj džamije ili, bolje reći, za značaj njenog utemeljivača. Između mnogobrojnih realizacija džamijskih građevina mogu se izdvojiti one iz Sinanovog ranog perioda, kod kojih je uočljivo da se on tek formira kao umetnička ličnost. Posle dolaze Sinanove velike džamije u Istanbulu i Jedrenu, njegova remek-dela. Napokon, istovremeno sa svojim najvrednijim građevinama, koje su značajne za opštu arhitekturu njegovog doba, Sinan gradi i takve džamije koje se, ni po konstruktivnom rešenju, ni po kompoziciono-prostornim vrednostima, ne mogu ubrajati u velika arhitektonska dela. Ali, bez obzira na veoma različite vrednosti mnogobrojnih Sinanovih džamija iz dugotrajnog vremenskog perioda od pola veka, između 1537. do pred njegovu smrt 1588. godine, kod svih ovih gradnji može se uočiti prisutnost Sinanove umetničke ličnosti. Da bi se mogla dobiti jasna slika o razvitku Sinana kao arhitekta, mogu se razmotriti njegove karakteristične džamijske građevine, kako iz vremena njegovog početništva, tako i iz vremena njegove umetničke zrelosti.

Sinanu se pripisuje izreka da je Haseki Hurem džamija njegovo šegrtsko delo, Šehzade džamija – kalfinsko, a džamije sultana Sulejmana i sultana Selima II – majstorska ostvarenja. Pa prema tome će i biti izvšena podela perioda njegovog razvoja, na:

  • Šegrtski period (do 1550. godine)
  • Kalfinski period (od 1550. do 1570. godine)
  • Majstorski period (od 1570. godine do svoje smrti).

Šegrtski period (period do 1550. godine) uredi

U ovom periodu Sinan nastavlja tradicionalni stil osmanske arhitekture, ali on postepeno počinje da eksperimentiše na raznim mogućnostima, jer je za vreme njegove vojne karijere imao mogućnost da pročava arhitektonske monumente u osvojenim gradovima Evrope i Bliskog istoka.

Sinan dobro upoznaje seldžučku i ranoosmansku arhitekturu, a isto tako i vizantijsku, zahvaljujući svom dugogodišnjem radu na najvećoj srednjovjekovnoj crkvi Aja Sofiji, tom veličanstvenom delu Antemija i Isidora, gde je postignuta uspešna kombinacija bazilike i centralnog plana, Mimar Sinan je uočio nedostatke bazilike i uspeo da ostvari prostor sa jasnim, preglednim i jedinstvenim prostorom koji u sebi imaju neki svečani duh. Mnogi istraživači njegovog dela složili su se da niko nije od nastanka Aja Sofije pa do danas tako studiozno upoznao sve njene estetske, i konstruktivne, te strukturalne elemente.

Za ovaj period važno je pomenuti tri džamije – džamiju Husrev-paše u Alepu i Haseki Hurem i Šehzade džamiju u Istanbulu.

Kalfinski period (period od 1550. do 1570. godine) uredi

Kada je 50-ih godina sultan Sulejman Veličanstveni stigao do vrhunca svoje moći, hteo je da izgradi monument koji će se isticati ne samo svojom veličinom, nego i drugim odlikama u odnosu na druge. Taj posao poverio je svom glavnom arhitekti Sinanu, koji će od tog napraviti pravo remek-delo – kompleks Sulejmanija.

Pored Sulejmanije, Sinan je u ovom periodu napravio veliki broj drugih objekata, među kojima se izdvajaju – Džamija velikog admirala Sinan-paše, Džamija Kara Ahmet-paše, kao i Rustem-pašina džamija u Istanbulu.

Majstorski period (period od 1570. godine do svoje smrti) uredi

Konačno 1569. Sinan je po narudžbi novog gospodara Selima II počeo svoje remek-delo, sintezu svih ranijih traženja i eksperimentisanja, čudesnu Selimiju u Jedrenu. Sve su njegove najbolje osobine rasplamsane do vrhunca u ovom delu njegove duboke starosti od preko osamdeset godina. Tu je na vrhuncu njegova drska smelost ideja, nepogrešivi konstruktorski osećaj, savršena sigurnost realizacije i lucidnost u potpunom usaglašavanju i najkrupnijih i najsitnijih detalja u jednu veličanstvenu celinu.

Da bi se potpunije prikazao Sinanov razvoj, treba prikazati još tri vezirske džamije iz Sinanovog opusa u Istanbulu. Ove građevine potiču iz poslednjeg perioda Sinanove delatnosti. On je imao gotovo 90 godina kad je dovršio džamiju velikom veziru Mehmed-paši Sokoloviću, koju je on sam smatrao jednom od svojih najboljih ostvarenja. Druge dve, Šemsi Ahmed-paše i Kilič Ali-paše, po dimenzijama su manje, pa se po tome mogu porediti sa prve dve Sinanove džamije, Husrev-pašinom u Alepu i Haseki Hurem u Istanbulu. Poređenje ostaje zaista samo na veličini građevina, dok sve druge vrednosti ove dve posljednje Sinanove džamije govore o velikom i zrelom arhitektu. Obe ove džamije dovršene su 1580. godine. Iz pregleda Sinanovih džamija proizlazi da Sinanova starost nije umanjivala ni njegovu aktivnost, ni vrednost njegovih dela. Naprotiv, svoja remek-dela ostvario je u poznim godinama života: džamiju Sulejmaniju – kad mu je bilo 66 godina, Selimiju – kad je imao 84 godine, a kad je bila dovršena džamija Mehmed-paše Sokolovića imao je punih 88 godina.

Zaključak uredi

Gradio je do duboke starosti, kao glavni dvorski ili državni arhitekt za dva sultana, Sulejmana Veličanstvenog i Selima II u vreme prosperiteta Osmanskog carstva, što mu je pružilo mogućnost da rasplamsa svoj raskošni i neobuzdani istraživački stil i stvori impresivna dela. Koristeći pri realizacijama veštinu velikog broja najprobranijih majstora, dovođenih iz svih delova prostranog carstva, postigao je upečatljiv i lako prepoznatljiv sopstveni monumentalni izraz koji je označio ne samo vrhunac turske umetničke renesanse i, šire gledajući, celokupne islamske umetnosti njegovog doba, nego je preko vaspitanika njegove škole, taj klasični stilski izraz je još ceo jedan vek snažno uticao na umetnost islamskog mediteranskog sveta.

U njegovom, sopstvenom, stilskom izrazu koji je razvio tokom svoje delatnosti, može se zapaziti niz odlika:

  • stepenasta igra kupola i polukupola koje formiraju dinamičku i piramidalnu kompoziciju;
  • proporcionisanje objekata posledica je korišćenja mističnog značenja brojeva, zakonitosti matematike i korištenja standarda;
  • svi elementi džamije su raščlanjeni i svaki deo deluje posebno, ali stvaraju utisak celovitosti i imaju jedinstvenu kompoziciju;
  • delovi arhitektonske kompozicije, kako na fasadi (portal) tako i u unutrašnjosti (mihrab, minber) imaju naglašenu visinu;
  • nenametljiva arhitektonska plastika, kako na fasadama, tako i na elementima enterijera, precizno obrađena, ali smišljeno raspoređena s ciljem isticanja arhitektonskih vrednosti;
  • izvučeni mihrab iz spoljašnje mase zida, koji je i posebno pokriven;
  • džamije su uvek centralni objekti kompleksa, oko kojih su medrese, škole za izučavanje Kurana, imareti, bolnice i drugi objekti.

Svaka Sinanova džamija se doima kao jedan savršen kristal, stvoren nepogrješivim prirodnim tokom u jednom času. Zato se na njima ne prepoznaje grč stvaranja, rizici sklapanja, nesavršenosti uklapanja i tok postupka, nego su one čudno stvorene u trenutku bez trapavog ljudskog rada.

Galerija uredi

Reference uredi

  1. ^ Encyclopædia Britannica. Sinan (Ottoman architect):

    Sinan, also called Mimar Sinan (“Architect Sinan”) or Mimar Koca Sinan (“Great Architect Sinan”) (born c. 1490, Ağırnaz, Turkey—died July 17, 1588, Constantinople [now Istanbul]), most celebrated of all Ottoman architects, whose ideas, perfected in the construction of mosques and other buildings, served as the basic themes for virtually all later Turkish religious and civic architecture.
    The son of Greek or Armenian Christian parents, Sinan entered his father’s trade as a stone mason and carpenter.
  2. ^ Günay 2006, str. 23
  3. ^ Sinan (Ottoman architect) - Britannica Online Encyclopedia, Pristupljeno 13. 4. 2013.
  4. ^ The Islamized Armenians and Us
  5. ^ Osa 1982.
  6. ^ Fletcher 2005, str. 138.
  7. ^ Zaryan, Sinan, Armenian Soviet Encyclopedia. pp. 385.
  8. ^ Kouymjian, Dickran. "Armenia from the Fall of the Cilician Kingdom (1375) to the Forced Emigration under Shah Abbas (1604)." in The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. Richard G. Hovannisian (ed.). New York: St. Martin's Press. 1997. ISBN 978-0-312-10168-8. str. 13.
  9. ^ Alboyajian (1937), vol. 2. pp. 1533-34.
  10. ^ Jackson 1913, str. 143.
  11. ^ Sitwell 1939, str. 74.
  12. ^ Cragg 1991, str. 120
  13. ^ Brown 1942, str. 94.
  14. ^ Talbot, Hamlin Architecture Through the Ages. University of Michigan. pp. 208.
  15. ^ Moravcsik & Rosenbaum 1970, str. 28.
  16. ^ Kuiper, Kathleen (2009). Islamic Art, Literature, and Culture. The Rosen Publishing Group. str. 204. ISBN 9781615300976. 
  17. ^ Sinan: the grand old master of Ottoman architecture, p. 35, Aptullah Kuran, Institute of Turkish Studies, 1987
  18. ^ Walker, Benjamin and Peter Owen Foundations of Islam: the making of a world faith, 1998, p. 275.
  19. ^ Goodwin 1971, str. 199
  20. ^ Rogers, J. M. (2006). Sinan: Makers of Islamic Civilization. I.B.Tauris: Oxford Centre for Islamic Studies. str. backcover. ISBN 978-1-84511-096-3. „(Sinan) He was born in Cappadocia, probably into a Greek Christian family. Drafted into the Janissaries during his adolescence, he rapidly gained promotion and distinction as a military engineer.” 
  21. ^ Akgündüz, Ahmed; Öztürk, Said (2011). Ottoman History: Misperceptions and Truths. IUR Press. str. 196. ISBN 978-90-90-26108-9. 
  22. ^ Goodwin 2001, str. 87

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Mimar Sinan na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мимар_Синан&oldid=27554792”