Википедија

Mitropolija crnogorsko-primorska

епархија Српске православне цркве

Mitropolija crnogorsko-primorska je eparhija Srpske pravoslavne crkve.

Mitropolija crnogorsko-primorska
Srpska pravoslavna crkva
Cetinjski manastir
Osnovni podaci
SjedišteCetinje
Država Crna Gora
Osnovana1219/1220.
Broj namjesništava7
Broj manastira48
mitropolija.com
Arhijerej
ArhijerejJoanikije (Mićović)
Čin arhijerejamitropolit
Titula arhijerejaarhiepiskop cetinjski, mitropolit crnogorsko-primorski, zetsko-brdski i skenderijski i egzarh sveštenog trona pećkog

Nadležni arhijerej je mitropolit Joanikije (Mićović), a sjedište mitropolije se nalazi na Cetinju dok je Saborna crkva u Podgorici. Osnovana je 1219. godine kao Zetska eparhija, od strane Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskopa. Najstarija je eparhija Srpske pravoslavne crkve i jedina koja postoji bez prestanka i bez ikakvih prekida od sticanja autokefalnosti 1219. godine.[1][2][3]

Istorija uredi

Zetska episkopija i mitropolija uredi

 
Ostaci manastira Svetog arhanđela Mihaila na Prevlaci
 
Ostaci manastira Prečista Krajinska iz 15. vijeka
Glavni članak: Zetska eparhija

Preteča današnje Mitropolije crnogorsko-primorske bila je Zetska episkopija koju je 1219—1220. godine osnovao Sveti Sava. Prvi zetski episkop koga je postavio bio je po svoj prilici Ilarion. Sjedište prve episkopije ubrzo se ustalilo u manastiru Svetog Mihaila na Prevlaci kod Tivta. Tu se ono zadržalo preko 200 godina. Srpska nemanjićka država doživjeće vrhunac za vrijeme cara Dušana Silnog, kad je 1346. godine srpska crkva sa ranga Pećke arhiepiskopije uzdignuta na rang Pećke patrijaršije. Prvi srpski patrijarh postao je dotadašnji arhiepiskop Joanikije II. Iste godine je i Zetska episkopija uzdignuta na stepen Zetske mitropolije i ona je kao takva ostala do danas.[4][5]

Sve do sredine 15. vijeka sjedište mitropolije bilo je u Boki Kotorskoj, kada je silom prilika preko Budve, manastira Prečiste Krajinske, manastira Vranjine, manastira Svetog Nikole na Obodu, prenijeto na Cetinje. Mitropolit Vasilije Petrović, u svojoj „Istoriji o Černoj Gori”, pisanoj u Rusiji, koja je ujedno i prva istorija Crne Gore, bilježi istorijski potvrđeno predanje da su „Mlečići, poslije odlaska mitropolita potrovali prevlačke kaluđere. Tom prilikom potrovano je 72 kaluđera, a manastir srušen”. Mlečanima je ovaj manastir smetao kao pravoslavno uporište na južnom Jadranu. Ovo je ujedno i bilo razdoblje, kada su Mlečani preoteli Balšićima, odnosno njihovim nasljednicima Lazarevićima i Brankovićima, njihove primorske posjede pa su u njima nastojali da potisnu pravoslavlje. Katolička crkva je sredinom 15. veka upravo uz pomoć Mletačke republike pokušala da stvori posebnu unijatsku eparhiju u Zeti, sa ciljem suzbijanja srpske pravoslavne Zetske eparhije.[6] Tada je u Donjoj Zeti pod okriljem mletačkih vlasti postavljen i poseban unijatski vladika, koji je pokušao da se učvrsti na području oko Prečiste Krajinske, ali bez većeg uspeha.[7][8] Za manastir Svetog Nikole na poluostrvu Vranjini se smatra da ga je osnovao prvi zetski episkop Ilarion. Donja Zeta, u kojoj se nalazio i ovaj manastir, u vrijeme preseljavanja mitropolije potpala je pod vlast gospodara Gornje Zete Stefana Crnojevića.

Cetinjska mitropolija u 16. i 17. vijeku uredi

 
Srpska patrijaršija u 16. i 17. vijeku
 
Cetinjski oktoih (1494)

Zetski mitropoliti prenijeli su 1485. godine svoju stolicu stalno u Crnu Goru, na Cetinje, i nastanili su se u Bogorodičinom manastiru, zadužbini crnogorskog gospodara Ivana Crnojevića. Oni su i dalje vršili duhovnu nadležnost nad cijelim svojim starim područjem, koje je u primorju pripalo Mlečićima, a u Donjoj Zeti i oko Skadra Turcima. Za ovo područje pod Turcima držali su oni i dalje vikarnog episkopa, koji im je obično postajao i nasljednik na mitropolitskoj stolici. U prvi mah život ove zetske (skenderijsko-primorske) mitropolije počeo je lijepo da se razvija. U njoj je 1493. uređena prva srpska štamparija i štampane prve srpske knjige. Poslije konačne propasti državne samostalnosti (1499), nastupila su i po ovu mitropoliju vrlo teška vremena. Mitropolit je morao priznati za starješinu ohridskog arhiepiskopa, koji je u to vrijeme upravljao srpskom crkvom poslije pada Srpske despotovine (1459). Tako je i zetski mitropolit Vasilije učestvovao 1532. godine na ohridskom sinodu koji se sastao da osudi smederevskog mitropolita Pavla, kada je ovaj pokušao da obnovi Pećku patrijaršiju. Ali poslije uspješnog obnovljenja Pećke patrijaršije za vrijeme Makarija (1557), Cetinjska mitropolija došla je ponovo pod njenu duhovnu vlast. Kada je 1766. Pećka patrijaršija ponovo ukinuta, Zetska mitropolija nije podvrgnuta Carigradskoj patrijaršiji, kao ostali dijelovi srpske crkve pod turskom vlašću, već se oslonila prvobitno na Karlovačku mitropoliju, a potom na rusku crkvu, koja je shodno tadašnjim prilikama smatrala mitropoliju za samoupravnu.

Za vrijeme mitropolita Petrovića uredi

 
Gramata Petra Velikog Crnogorcima, 1711. godine
Glavni članak: Crna Gora (1697—1852)

Od austrijsko-mletačkih ratova s Turcima, krajem 17. vijeka, počeli su skenderijsko-primorski mitropoliti da igraju sve vidniju i važniju ulogu u narodnim pokretima za oslobođenje. Vladika Visarion Borilović (1685—1692) oslanjao se pri toj akciji na Mlečiće, a njegov nasljednik Danilo Petrović-Njegoš (1697—1735) uspio je, preko srpskih emigranata u Rusiji, da veže trajno prijateljstvo između Rusije i tadašnje Crne Gore. Ta okolnost mnogo je doprinijela, da su od sada za skenderijsko-primorske mitropolite dolazili samo bratstvenici iz plemena Njeguša, koji su uspjeli da uvedu jednu vrstu teokratske vladavine u Crnoj Gori i gotovo potpuno oslobode je od Turaka. Poslije Danila velike zasluge su stekli za politički napredak i državno ustrojstvo Crne Gore vikarni episkop Vasilije (1750—1766), mitropoliti Petar I Sveti (1782—1830) i Petar II (1830—1851), tvorac Gorskog vijenca. Danilova titula je bila skenderijsko-primorski mitropolit kako se svuda potpisivao. Tako se potpisivao i vladika Sava, koji u kasnijem periodu dodaje tituli i crnogorsko ime, pored starijeg, skenderijsko (skadarsko)-primorskog.

Razdvajanje svetovne i duhovne vlasti uredi

Glavni članci: Knjaževina Crna Gora i Kraljevina Crna Gora

Nasljednik mitropolita Petra II, Danilo I (1851—1860), odlučio je da se ne kaluđeri i ne posvećuje za mitropolita. Kad su mu Rusija i narod to odobrili, proglasio se za nasljednog knjaza crnogorskog i odvojio crkvenu vlast od svetovne. Otada je prestalo postavljanje crnogorskih mitropolita iz bratstva Petrovića Njeguša, te su dalji mitropoliti obično bili Bokelji. Prvi crnogorski mitropolit poslije uspostavljenja posebne svetovne državne vlasti u Knjaževini Crnoj Gori bio je obrazovani Dalmatinac Nikanor Ivanović (1852—1860). Mitropolitski dvor ostao je i dalje na Cetinju, ali sva nepokretna manastirska i mitropolitska imanja uzela je država. Mitropolitu, njegovom pridvornom arhimandritu i protođakonu odredila je platu iz državne blagajne. Poseban duhovni sud nije bio ustanovljen još dugo, te su sve bračne i svešteničke parnice išle pred državni Senat.

Crnogorska mitropolija proširena je ratovima od 1876. do 1878, te je pored Cetinjske arhiepiskopije osnovana još i Zahumsko-raška eparhija (sa sjedištem u manastiru Ostrogu). Cetinjski arhiepiskop je imao titulu „mitropolit crnogorski, brdski i primorski”. Cetinjska arhiepiskopija je bila sastavljena iz svih plemena koja su se nalazila na desnoj strani rijeke Zete, sa dodatkom varoši Podgorice i plemena zetskog. Zahumsko-raška eparhija bila je sastavljena iz svih plemena koja su se nalazila na lijevoj strani rijeke Zete. Godine 1913, poslije balkanskog rata, obnovljena je Pećka eparhija za sve krajeve od bosanske do albanske granice, koji su tada pripali Crnoj Gori.

Crnogorski mitropoliti, poslije razdjeljenja svetovne vlasti od crkvene, nastojavali su u više mahova, da otvore bogosloviju, dignu crkvenu prosvjetu i reorganizuju cijelu crkvenu upravu, ali je u tom radu mogao da postigne veći uspjeh mitropolit crnogorski Mitrofan Ban (1884—1920). Na njegov predlog, knjaz Nikola I Petrović je 1. januara 1904. godine obnarodovao Zakon o uređenju Duhovnog savjeta, a istoga dana je izdao i poseban ukaz kojim je imenovao prve članove ovog crkveno-upravnog tela. Pomenuti akti, koji su se odnosili na proglašenje zakona o uređenju Duhovnog savjeta i imenovanje njegovih članova, objavljeni su u listu „Glas Crnogorca” od 1. januara 1904. godine.[9] Međutim, već tokom 1904. godine, Duhovni savjet je preimenovan u Sveti sinod, koji je pod tim imenom dobio i svoj Ustav. U isto vreme, osnovane su i eparhijske konzistorije, odnosno duhovni sudovi, kao najviša crkveno-sudska tela za svaku eparhiju.

O značaju koji je tadašnja državna vlast u Crnoj Gori pridavala Cetinjskoj eparhiji i njenim svetosavskim tradicijama svedoči i svečana izjava predsednika vlade Lazara Tomanovića, data 1910. godine u skupštini prilikom svečanog proglašenja Kraljevine Crne Gore: „Mitropolija cetinjska jedina je Svetosavska Episkopska Stolica, koja je bez prekidanja do danas sačuvana, i kao takva zakonita prestonica i nasljednica Pećske Patrijaršije”.[10]

Pod okupacijom (1916—1918) uredi

Nakon izbijanja Prvog svjetskog rata (1914), državni vrh Crne Gore je u sklopu sveopšte društvene mobilizacije dodelio značajnu ulogu crkvenim ustanovama, a znatan broj pravoslavnih sveštenika je prema ustaljenoj tradiciji neposredno učestvovao u ratnim dejstvima. Početkom 1916. godine, kralj Nikola je bio primoran da sa dijelom državnog i vojnog vrha napusti Crnu Goru, ali na to se nije odlučio i mitropolit Mitrofan Ban, koji je ostao u zemlji. Tokom austrougarske okupacije (1916—1918), na području Crnogorsko-primorske mitropolije je zavladalo veoma teško stanje, tako da je mitropolit Mitrofan, nastojeći da sačuva sveštenstvo i narod, odlučio da zauzme pomirljiv stav prema okupacionim vlastima. Takvo držanje je omogućilo eparhijskoj upravi da posredstvom Crvenog krsta Crne Gore razvije humanitarni rad u vidu prikupljanja znatnih sredstava za pomoć ugroženom narodu. I pored pomirljivog držanja crkvene uprave, tokom okupacije je postradao znatan broj sveštenika na području ove eparhije, a opšte stanje crkve i naroda u Crnoj Gori bilo je izuzetno teško.[11][12]

Državno i crkveno ujedinjenje uredi

Neposredno nakon oslobođenja Crne Gore u jesen 1918. godine, održavanja je Podgorička skupština, koja je 13. (26.) novembra 1918. godine donela odluku o ujedinjenju Crne Gore sa Srbijom. Proglašenjem državnog ujedinjenja stvoreni su preduslovi za obnovu jedinstva svih srpskih crkvenih oblasti. U tom cilju, Sveti sinod Pravoslavne crkve u Crnoj Gori je 16. (29.) decembra 1918. godine na Cetinju donio odluku „da se nezavisna Srpsko-pravoslavna Sv. crkva u Crnoj Gori ujedini s autokefalnom Pravoslavnom Crkvom u Kraljevini Srbiji”.[13] Na čelo opšteg pokreta za sprovođenje srpskog crkvenog ujedinjenja stao je crnogorski mitropolit Mitrofan Ban, koji je u maju 1919. godine u Beogradu predsedavao konferencijom svih srpskih arhijereja. Upravo pod njegovim predsedništvom, ova konferencija je 13. (26) maja donela odluku o uspostavljanju duhovnog jedinstva svih srpskih crkvenih oblasti i pokretanju postupka za formalizaciju ujedinjenja putem odgovarajućeg kanonskog postupka, koji je potom sproveden u saradnji sa Carigradskom patrijaršijom. Tako je Crnogorska mitropolija (17. juna 1920) sa svima ostalim srpskim crkvenim oblastima u jednu autokefalnu srpsku crkvu, nazvanu Srpskom patrijaršijom.[14] Tom prilikom je odlučeno, da se i Crnogorska mitropolija, kao i sve druge dotadašnje srpske crkvene oblasti uđu u obnovljenu Srpsku pravoslavnu crkvu, a cetinjskom episkopu ostavi da i dalje može nositi naslov „mitropolit crnogorsko-brdski i primorski”.

Prema Ustavu Srpske pravoslavne crkve (1931) arhijerej Crnogorsko-primorske eparhije sa sjedištem na Cetinju ima po svom položaju titulu mitropolita. Ukinute su dotadašnje eparhije: Zahumsko-raška (Nikšićka), Bokokotorska i Pećka. Tada je Mitropolija obuhvatala sljedeće srezove: andrijevački, barski, beranski, bijelopoljski, danilovgradski, kolašinski, bokokotorski, nikšićki, podogorički, cetinjski i šavnički. Zatim, 1947. formirana je Budimljansko-polimska eparhija sa sjedištem u Bijelom Polju. Od Crnogorsko-primorske mitropolije uzeti su srezovi Andrijevički do planine Trešnjevik sa ispostavom Plav i Gusinje i Beranski sa ispostavom Rožaj. Ova eparhija je ukinuta već 1956. Kasnijim formiranjem Eparhije budimljansko-nikšićke (2001) zapravo je obnovljena Zahumsko-raška eparhija u nešto izmijenjenim granicama i sa novim imenom. Na taj način, na prostoru Crne Gore opet postoje dvije eparhije: Crnogorsko-primorska (ranija Cetinjska arhiepiskopija) i Budimljansko-nikšićka (ranija Zahumsko-raška eparhija).

Sadašnje stanje uredi

Poslije mitropolita Danila (Dajkovića), mitropolit je postao Amfilohije Radović, od 1991. godine.

Spisak episkopa i mitropolita uredi

Episkopi zetski uredi

Mitropoliti uredi

Portret Ime i prezime Vrijeme službe Napomene
  Danilo I Petrović 1697—1735. zavladičen u Sečuju na Dunavu 1700.
  Sava Petrović 1735—1781. Za života mitropolita Danila mladi vladika Sava bio je njegov koadjutor 1719—1735, i njegov glavni pomagač u crkvenim i narodnim poslovima.

Po odlasku vladike Save iz Crne Gore (1742) u Rusiju, Vasilije Petrović postaje njegov koadjutor (zamenik).

Arsenije Plamenac 1781—1784.
  Petar I Petrović 1784—1830. hirotonisan u Sremskim Karlovcima, kanonizovan kao Sveti Petar Cetinjski
  Petar II Petrović 1833—1851. Gospodar Crne Gore od 1830.
zamonašen 1831. kad je i postao arhimandrit Cetinjskog manastira
zavladičio se u Petrogradu 1833.
Nikanor Ivanović 1858—1860. Mitropolija je bila više od 7 godina bez mitropolita.
hirotonisan u Rusiji decembra 1858.
  Ilarion II Roganović 1860—1882. u Petrogradu hirotonisan za episkopa 30. maja 1863. godine
  Visarion Ljubiša 1882—1884. 1878. hirotonisan na Cetinju za vladiku zahumsko-raškog, čin hirotonije obavili su mitropolit Ilarion i episkop bokokotorski Gerasim Petranović. Kada je 1882. umro mitropolit Ilarion, knez je na upražnjenu mitropolitsku stolicu „postavio” zahumsko-raškog episkopa Visariona Ljubišu, a za administratora zahumsko-raške eparhije arhimandrita Mitrofana Bana.
  Mitrofan Ban 1885—1920. Na upražnjenu stolicu Cetinjske eparhije knjaz Nikola naimenovao je 27. maja 1884. godine, administratora Zahumsko-raške eparhije administratora Mitrofana Bana, koji je tu dužnost i zauzeo 12. avgusta 1884. godine, zadržavši u isto doba i upravu Zahumsko-raške eparhije. Iduće godine arhim. Ban otišao je u Rusiju, gde je hirotonisan za episkopa uz prisustvo cara Aleksandra III.
  Gavrilo Dožić 1920—1938. 1938. postao Patrijarh srpski
  Joanikije I Lipovac 1940—1945. Stradao je poslije okončanja rata.

Proglašen je za sveštenomučenika

  mitropolit skopski Josif Cvijović administrirao — april 1945 — novembar 1946.
  episkop Vladimir Rajić administrirao — novembar 1946 — maj 1947.
  Arsenije Bradvarević 1947—1961. U kotorskom zatvoru od 1954. do 1958. i u kućnom pritvoru u manastirima Ozren u Bosni i Vevedenje u Beogradu. Kazna je istekla 1960.
  Danilo II Dajković 1961—1990.
  Amfilohije Radović 1990—2020.
  Joanikije II Mićović 2021— administrirao — novembar 2020 — maj 2021.

Manastiri uredi

 
Manastir Ostrog
 
Manastir Morača
 
Manastir Savina

Manastiri Mitropolije crnogorsko-primorske:[15]

  1. Banja
  2. Beška
  3. Bijelići
  4. Bjeloševići
  5. Boan Kadića
  6. Briska gora
  7. Bunovići
  8. Vaznesenje
  9. Vojnići
  10. Volujica
  11. Vranjina
  12. Gornji Brčeli
  13. Gostilje
  14. Gradište
  15. Manastir Dajbabe
  16. Dobrska Ćelija
  17. Donji Brčeli
  18. Duga Moračka
  19. Duljevo
  20. Žanjica
  21. Ždrebaonik
  22. Zlatica
  23. Ivanova korita
  24. Kom
  25. Kosmač
  26. Mikulići
  27. Miholjska Prevlaka
  28. Morača
  29. Moračnik
  30. Obod
  31. Ograđenica
  32. Orahovo
  33. Ostrog
  34. Pelev Brijeg
  35. Podlastva
  36. Podmaine
  37. Praskvica
  38. Ribnjak
  39. Prečista Krajinska
  40. Reževići
  41. Rečine
  42. Rustovo
  43. Savina
  44. Savina Glavica
  45. Stanjevići
  46. Stara Varoš
  47. Starčeva Gorica
  48. Tophana
  49. Ćelija Piperska
  50. Ćirilovac
  51. Cetinjski manastir

Arhijerejska namjesništva uredi

  • Arhijerejsko namjesništvo cetinjsko
  • Arhijerejsko namjesništvo podgoričko-danilovgradsko
  • Arhijerejsko namjesništvo podgoričko-kolašinsko
  • Arhijerejsko namjesništvo bokokotorsko
  • Arhijerejsko namjesništvo barsko
  • Arhijerejsko namjesništvo budvansko
  • Arhijerejsko namjesništvo hercegnovsko

Radio, izdavačka kuća i časopis Svetigora uredi

Mitropolija ima svoju radio stanicu Svetigora koja pored emitovanja u Crnoj Gori, putem interneta emituje svoj sadržaj u cijelom svijetu. Istoga naziva, Svetigora, je i izdavačka kuća, koja je objavila brojne knjige, uglavnom iz sfere duhovnosti. I časopis mitropolije crnogorsko-primorske je Svetigora. Mitropolit Amfilohije Radović je rodom iz okoline manastira Morače, a kod tog manastira je izvor Svetigora po kojem su izdavačka kuća, časopis i radio i dobili ime.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Stamatović 1999.
  2. ^ Stamatović 2014a.
  3. ^ Stamatović 2014b.
  4. ^ Janković 1984, str. 199—204.
  5. ^ Janković 1985.
  6. ^ Božić 1982, str. 278—288. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBožić1982 (help)
  7. ^ Blagojević & Spremić 1982, str. 419.
  8. ^ Ćirković 2000, str. 47—54.
  9. ^ Glas Crnogorca, god. 33 (1904), br. 1, str. 1.
  10. ^ Glas Crnogorca, god. 39 (1910), br. 35, str. 2.
  11. ^ Stamatović 2014a, str. 548—558.
  12. ^ Puzović 2015, str. 211—220.
  13. ^ Odluka o ujedinjenju Srpsko-pravoslavne crkve u Crnoj Gori sa Pravoslavnom crkvom u Srbiji i ostalim srpskim episkopskim stolicama (1918)
  14. ^ Slijepčević 1986, str. 13.
  15. ^ Mitropolija crnogorsko-primorska: Manastiri/

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Митрополија_црногорско-приморска&oldid=27548830”