Moravska Srbija

Kneževina Moravska Srbija je istoriografski naziv za jednu od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih država, nastalih neposredno nakon raspada Srpskog carstva (1371). Kao posebna oblast, počela je da se formira već tokom poslednjih godina vladavine cara Stefana Uroša (1355—1371). Nakon careve smrti, knez Lazar (1371—1389) je uspeo da se učvrsti kao zemaljski gospodar u oblastima koje su obuhvatale sliv Morave (Velike, Zapadne i Južne). Lazareva kneževina se vremenom proširila, a 1389. godine se suprotstavila turskom nadiranju, što je dovelo do Kosovske bitke u kojoj je poginuo i knez Lazar. Njegov sin i naslednik, knez Stefan Lazarević, uspeo je da konsoliduje državu, po cenu prihvatanja vrhovne turske vlasti. Posle bitke kod Angore (1402), knez Stefan je dobio titulu despota, čime je njegova kneževina prerasla u Srpsku despotovinu. Tokom ovog perioda, u srpskom graditeljstvu i arhitekturi razvio se Moravski stil.

Kneževina Moravska Srbija
Grb
Približna teritorija Moravske Srbije
Geografija
Kontinent		Evropa
Regija		Balkan
Zemlja		Srbija
Prestonica		Kruševac
Društvo
Službeni jezik		srpski
Religija		pravoslavlje
Politika
Oblik države		monarhija
— Knez		Lazar Hrebeljanović
		Stefan Lazarević
Istorija
Postojanje
— Osnivanje		1365.
— Ukidanje		1402.
— Status		bivša država
Događaji
— Osnivanje		1365.
— Pad Srpskog carstva		4. decembar 1371.
— Bitka kod Pločnika		1386.
— Kosovska bitka		28. jun 1389.
— Bitka na Rovinama		17. maj 1395.
— Bitka kod Nikopolja		25. septembar 1396.
— Bitka kod Angore		20. jun 1402.
Geografske i druge karakteristike
Površina
— ukupno		oko 55 968 km²
Valuta		srpski perper
Zemlje prethodnice i naslednice Moravske Srbije
Prethodnice:		Naslednice:
	Srpsko carstvo	Srpska despotovina

Za druge upotrebe, pogledajte Moravska Srbija (višeznačna odrednica).

Rat sa Altomanovićem

Lazar je dugo boravio na dvoru cara Uroša sa skromnom titulom stavilca. Lazar je napustio dvorsku službu kada je Vukašin krunisan za kralja. Baština kneza Lazara je rodni Prilepac kod Novog Brda. Sporno je bilo Kosovo oko koga su se sukobljavali Mrnjavčevići, Lazar i Altomanović. Do bitke je došlo 1369. godine. Lazar se povukao, a Altomanovićeva vojska je stradala. On sam jedva se spasao. Vukašin, Marko Mrnjavčević i Balšići spremali su se za napad na Altomanoviča (proleće 1371), ali ih je sprečio dolazak Turaka. Sanko Miltenović je iskoristio Altomanovićev poraz da mu privremeno zauzme Konavle (1370), a Lazar Rudnik.

Koristeći se otimanjem mrnjavčevićkih teritorija, Nikola Altomanović je povratio Rudnik i Zvečan. Oblast Vojinovića dostigla je svoj stari obim uključujući i primorske oblasti Trebinje, Konavli, Dračevicu, Popovo polje i Slansko primorje. Mavro Orbin beleži da je preuzeo Vukašinove teritorije koje su se graničile sa njegovom oblašću. Bio je najjači oblasni gospodar i prevazišao je svoga strica. Kao najmoćnijem velikašu pripala su mu i dva stara vladarska tributa: srpski dohodak i kumerk soli koje je isplaćivao Dubrovnik. Kao i njegov stric, i Altomanović je pokušao da povrati Hum. Zarad toga je sklopio savez sa Venecijom i Balšićima protiv Dubrovnika, Kotora i Drača (koji su priznavali ugarsku vlast). Tvrtko i Lazar jedva su dočekali pomoć i podsticanje kralja Lajoša da bi se konačno rešili Altomanovića. Udruženo su, relativno lako, 1373. godine uništili njegovu vlast. Letopisac je kratko zabeležio: „rasipa sveti knez Lazar župana Nikolu u Užicu i oslepi ga”. Lazar, njegovi rođaci Musići i Vuk Branković zauzimaju severne i istočne delove Altomanovićeve države (između Rudnika i Kosova), gornji sliv Drine zauzima Tvrtko, a primorske oblasti Balšići.

Okončanje raskola

Lazar je posedovao i crkveni legitimitet jer ga je crkva priznavala za samodržavnog vladara svih Srba, a takvim ga je smatrala i carigradska patrijaršija. Imao je status jednak statusu vojvode Vlaške i Moldavije. Stoga je on i pokrenuo inicijativu ka izmirenju dve crkve. Raskol između Srpske i Carigradske patrijaršije postojao je od 1350. godine. Od crkve je odlučen srpski dvor i patrijarh, dok ostala crkva (niže sveštenstvo) i narod nisu bili ekskomunicirani, ali su trpeli posledice dvadesetpetogodišnjeg raskola. Upravo zbog potrebe da ozakoni svoj vladarski i samodržavni položaj, Lazar je pokrenuo ovo pitanje. Delimično izmirenje postignuto je i ranije. Carigrad je 1364. godine stupio u kontakt sa caricom Jelenom, a neposredno pred bitku na Marici došlo je do izmirenja sa Uglješom Mrnjavčevićem zarad čega je despot 1368. godine morao osuditi Dušanovu politiku kao uzurpaciju vizantijskih carskih i crkvenih prava. Raskol je bio prepreka ujedinjenju Moravske Srbije i Vizantije protiv Osmanskog carstva. Više nije bilo ozbiljnih političkih razloga za sukob, dok je razloga za pomirenje bilo veoma mnogo. Svetogorski starci na čelu sa Isaijom, došli su 1374. godine u Srbiju i obratili se knezu Lazaru (a ne Đurđu Balšiću na čijoj teritoriji se nalazio Peć). Patrijarh Sava se nerado složio sa slanjem poslanstva u Carigrad. U vizantijskoj prestonici brzo je postignut sporazum. Srpska strana je popustila u pogledu gradova i odrekla se grčkih eparhija, a vizantijska strana je popustila u pogledu čina i prihvatila je čin srpskog patrijarha. U Prizrenu, nad grobom Dušana, pročitan je akt o pomirenju, upravo u vreme kada je umro patrijarh Sava (1375).

Đurađ Balšić i Lazar Hrebeljanović su oktobra iste godine sazvali sabor na kome je za patrijarha izabran Jefrem (1375—1379; 1389—1392). Jefrem je jedno vreme proveo u Hilandaru na Svetoj Gori, a potom je bio iguman u Srbiji. Živeo je u Dečanskoj pustinji do 1354. godine kada je premešten u Ždrelo. Tokom svoje vladavine, Jefrem se suprotstavljao jeresi (masalijanstvu nekog Vlaha) i konačno otvorio vrata Svetogorcima i grčkom uticaju u srpskoj crkvi. Povukao se 1379. godine nakon čega Lazar saziva sabor na kome je za novog patrijarha izabran Spiridon (1379—1389). Nakon smrti Spiridona, Jefrem je bio patrijarh do 1392. godine kada je izabran Danilo.

Titula

U svojim poveljama je Lazar jasno izložio pretenzije ka svim srpskim zemljama. On se naziva „knez Srbljem”, „samodržac gospodin Srbljem”, „samodržac sve srpske zemlje”. Samodržavnost su isticali i vladari pre proglašenja Carstva dok to tokom vladavina Dušana i Uroša nije bilo potrebno jer je carska titula podrazumevala samodržavnost. Oblasni gospodari nastavili su naglašavaju samodržavnost. Lazar upotrebljava ime „Stefan” i lik Stefana Prvomučenika, zaštitnika dinastije Nemanjić, na svom pečatu. Potpisuje se crvenim mastilom kao zakoniti naslednik Nemanjića. Lazar je 1379. godine počeo i zvanično da se tituliše kao „samodržac sve Srbije”. Sličnu titulu nosio je Stefan Nemanjić što se vidi u povelji Hilandaru iz 1200. godine. Oblasni gospodari priznali su vrhovnu vlast kneza Lazara tek od 1386. godine što pokazuju neke povelje Đurđa Stracimirovića i Vuka Brankovića. Marko Mrnjavčević i Dragaši, kao turski vazali, nisu bili ni u kakvom odnosu prema Lazaru.

Uspon Moravske Srbije i Kosovski boj

Posle sloma Nikole Altomanovića napreduje knez Lazar Hrebeljanović. Pre rata sa Rastislalićima koji su vladali predelima između Moravske Srbije i Ugarske, Lazar je ugušio ustanak Novaka Belocrkvića i Nikole Zojića. Ostala vlastela bila mu je verna. Čelnik Musa upravljao je oblastima oko Kopaonika, a Crep Vukoslavić i Vitomir oko Paraćina. Lazar je 1379. godine potisnuo iz Kučeva i Braničeva Radiča Brankovića Rastislalića. Sada je držao središnje delove Srpskog carstva, ishodište države Nemanjića. Posle pobede nad Radičem dolaze do izražaja njegove vladarske pretenzije koje je podržavala i crkva. Proglasio se za „samodršca svih Srba”. Prvi upad Turaka zabeležen je 1381. godine i završen je porazom Turaka na Dubravnici kod Paraćina (od Crepa i Vitomira). Srpska vojska pod Lazarom sprečila je turski prodor kod Pločnika na Toplici 1386. godine. Turci, dakle, nisu imali uspeha između 1371. i 1389. godine. Murat se zato odlučio na odlučujući sukob. Napao je 1389. godine Kosovo i Skoplje. Vuk Branković se osetio ugroženim. Tvrtko je takođe očekivao odmazdu jer je jedan turski odred poražen 1388. godine kod Bileće. Jedino je Đurađ Stracimirović bio na strani Turaka i nije učestvovao u pohodu.

Murat je prikupio snage iz azijskih i evropskih delova Carstva. Sa njim su bili i Bajazit i Jakub. Preko Dragaševih oblasti Turci su izbili na Kosovo. Na Vidovdan, 15 (28) . juna 1389. godine došlo je do žestokog sukoba. Oba vladara su poginula (po prvi put u istoriji Balkana). Najstariji izvor nastao je 12 dana nakon bitke. To su vesti monaha Ignjatija prema kojima se može zaključiti da su pobedu odneli Turci. Tvrtko je u svojim pismima Trogiru i Firenci bitku predstavio kao svoju pobedu jer je emir stradao, a bosanska vojska pod Vlatkom Vukovićem se vratila sa neznatnim gubicima. On je preneo priču kako se dvanaestorica ratnika probijaju mačevima do Muratovog šatora. Vest o bici doprla je čak do Pariza. Mlečani su takođe bili zbunjeni ishodom i izjavili su saučešće Bajazitu zbog smrti oca. Pohvalni spisi posvećeni knezu Lazaru takođe govore o srpskoj pobedi. Konstantin Filozof bitku predstavlja kao poraz Srba. Prema tome, na osnovu većine savremenih izvora, Turci nisu dobili bitku na Kosovu. Međutim, dobili su rat sa Srbima. Posledice su bile daleko teže po slabiju stranu. Iako relativno dobro naseljena i vojnički uređena, Srbija se nije mogla meriti sa Osmanskim carstvom.

Naslednici kneza Lazara

S vojničkog aspekta ishod bitke bio je nerešen, a pošto je Bajazit užurbano otišao delovalo je kao da su Srbi pobedili. Rat su, međutim, dobili Turci, a srpske zemlje okupljene oko kneza Lazara raspale su se nakon njegove pogibije. Ugari napadaju sa severa, a vlastela je krenula da se razračunava. U tom cilju sazvan je sabor Lazarevih saradnika i Stefanovih pristalica, a najistaknutije mesto imala je crkva na čelu sa Spiridonom. Doneta je odluka o miru sa Turcima kako bi se rešili problemi sa Ugarima i osamostaljenom vlastelom. Stefan i Vuk postali su turski vazali, a Olivera je poslata u harem. Stefan Lazarević je bio potčinjen Turcima sve do 1402. godine. Vuk Branković nije želeo mir sa Turcima. Održavao je dobre odnose sa Tvrtkom i Dubrovnikom. Vuk je oslovljavan kao „blagoveran i hristoljubiv” što ukazuje da je zauzeo položaj kakav je do tada imao Lazar. Milica saziva sabor i 1390. godine je Danilo izabran za patrijarha dok se Jefrem povlači u Peć. Danilo je zaslužan za kanonizaciju i prenos moštiju iz Prištine u Ravanicu, a slika o žrtvi kneza Lazara, koji postaje svetac i mučenik, postaje sve izraženija. Gubitkom života stekao je večnu slavu i nebesko carstvo što je za hrišćane veoma značajno. Kanonizacija Lazarevića učvrstila je njihov položaj od pretenzija Brankovića. Stefan i Vuk postali su izdanci sveca i najdostojniji naslednici Nemanjića.

Tvrtko je nakon Kosovske bitke pažnju usmerio ka osvajanju hrvatskih zemalja, a Lazareviće nije ugrožavao. Umro je 1391. godine, a u Bosni se osamostaljuju oblasni gospodari: Hrvoje Vukčić, Sandalj Hranić i knez Pavle Radenović. Vuk Branković pruža otpor Turcima tri godine. Turci mu 1392. godine oduzimaju Skoplje i on postaje turski vazal uz obavezu harača i vojne obaveze. On je, međutim, bio nelojalan vazal pa je njegov otpor skršen 1396. godine. Najveći deo njegovih oblasti predat je Stefanu Lazareviću. Nakon bitke na Rovinama Turci zauzimaju oblasti nastradalih Marka Mrnjavčevića i Konstantina Dragaša. Ugrožavaju i Đurđa Stracimirovića. On je uspeo da preotme gradove koje je izgubio i daje ih na čuvanje Veneciji koja ih je zadržala za sebe. Lazarevići su sačuvali, i čak proširili svoju oblast zahvaljujući podršci crkve i Turaka. Na državnom saboru iz 1393. godine Stefan je formalno preuzeo vlast kao „veliki knez Stefan, samodržac i vladar Srba”. Milica se zamonašila, ali je i dalje učestvovala u političkom životu. Deo vlasti pripao je i Vuku Lazareviću. Podrška Turaka Lazarevićima bila je, međutim, privremena i neiskrena. Oni podstiču 1397. godine Novaka Belocrkvića i Nikolu Zojića na ustanak koji je ugušen nakon čega Turci ponovo napadaju srpske zemlje. Milica sklapa mir. Bajazit oko 1401. godine oduzima oblasti Brankovića Stefanu i daje ih Vukovim sinovima Lazaru, Đurđu i Grguru. Nakon bitke kod Angore, Bajazit je zarobljen, a Stefan Lazarević i Đurađ Branković beže u Carigrad. Stefan je otkazao poslušnost Turcima i okrenuo se Vizantiji dobijajući titulu despota. Vizantija je oslobođena vazalnih obaveza prema Turskoj što je ljutilo Stefana. Izbija desetogodišnji sukob između Brankovića i Lazarevića. Stefan postaje ugarski vazal jer od Vizantije nije mogao očekivati pomoć. Dobija Mačvu, Beograd i Golubac. Stefan preuzima i ktitorstvo nad kraljevskim manastirima Nemanjića, a stiče i naklonosti svetogorskih monaha 1402. godine. Oni su do tada bili pristalice Vuka Brankovića.

Proglašenjem Srpske despotovine, Moravska Srbija prestaje da postoji.

Privreda

Privreda kneževine Srbije ogledala se u trgovini, mahom sa Dubrovačkom republikom i rudarstvu koje je bilo u stalnom usponu tokom XIV veka.

Kultura

Na kulturnom planu država je krenula da se razvija na novi autentični način koji nije bio inspirisan Vizantijom koja se već tada nalazila na izdisaju. Monahinja Jefimija stvara svoje najvažnije delo, zlatoveznu „pohvalu knezu Lazaru”, a u domenu sakralne arhitekture stvaraju se, sa Lazaricom i Ravanicom, temelji novom umetničkom pravcu tzv. Moravskoj školi koja će svoj potpuni sjaj dostići u srpskoj despotovini. Sam stil, koji je ujedno i jedini autentični srpski stil nazvan je po reci Moravi, u čijem slivu su i podizani sakralni objekti. Sem Ravanice i Lazarice najznačajniji objekti ovog stila su i manastiri Ljubostinja, Kalenić i Manasija. Osnovnu karakteristiku ovog stila predstavlja osnova crkve u obliku trolista, odnosno trikonhosa koja je zapravo crkva sa osnovom upisanog krsta, kao u Vardarskom stilu, kojoj su, uz oltarsku, pridodate dve pevničke apside sa južne i severne strane po uzoru na svetogorske manastire. Kod normalne osnove crkve, unutrašnjost je ista kao kod Vardarskog stila, dok kod sažete osnove postoje neke razlike. Po svojoj spoljašnjoj obradi građevine Moravskog stila su veoma slične onima iz Vardarskog stila, jer koriste sivo ili žućkasto kamenje crvene opeke, mada ima i onih sa malterisanim fasadama (Ravanica). Međutim, za razliku od Vardarskog stila u kome nisu uvek kamenje i opeke ugrađivani tako da formiraju ukrasne šare, u Moravskom je to obaveza, pogotovo najvišeg pojasa. Pored toga, vrlo čest slučaj je i upotreba kamenih rozeta, kao i reljefa koji pokrivaju sve okvire portala, prozora i lukova. Od svetovne i fortifikacione arhitekture u ovom periodu ima vrlo malo tragova, mahom u ruševinama, koji se mogu naći u sklopu manastira Ravanice i Grada Cara Lazara u Kruševcu u čijoj je izgradnji korišćen raznovrstan građevinski materijal čime je on pored funkcionalne, dobio i estetsku stranu.

Kneževi Srbije

• Lazar Hrebeljanović (1371—1389)
• Stefan Lazarević (1389—1402)

Milica (savladar 1389—1393)

Galerija

• 
  Lazar Hrebeljanović, freska u manastiru Ljubostinja
• 
  Ostaci donžon-kule u Kruševačkom Gradu
• 
  Milica Hrebeljanović na fresci u Ljubostinji
• 
  Stefan Lazarević, freska u manastiru Manasija
• 
  Vuk Lazarević
• 
  Patrijarh srpski Jefrem
• 
  Patrijarh srpski Spiridon
• 
  Patrijarh srpski Danilo
• 
  Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku, Steva Todorović
• 
  Kosovska bitka
• 
  Sultan Murat
• 
  Bitka kod Nikopolja
• 
  Bitka kod Angore

Vidi još

• Lazarevići
• Kosovska bitka
• Srpske zemlje

Literatura

• Mihaljčić, Rade (1989). Kraj srpskog carstva. BIGZ Beograd. str. 298. ISBN 978-86-13-00346-5. 
• Grupa autora (2014). Vlast i moć - vlastela Moravske Srbije od 1365. do 1402. Narodna biblioteka Kruševac; Centar za istorijsku geografiju i istorijsku demografiju i Filozofski fakultet u Beogradu. str. 396. 
• Mišić, Siniša (2017). Moravska Srbija - istorija i istorijska geografija. Evoluta. str. 141. ISBN 978-86-80912-02-8. 
• Mihaljčić, Rade (1989). Lazar Hrebeljanović - istorija, kult i predanje. BIGZ Beograd. str. 286. ISBN 86-13-00347-8. 
• Mladenović, Aleksandar (2003). Povelje kneza Lazara. Čigoja. str. 368. ISBN 978-86-7558-111-6. 
• Ređep, Jelka (2010). Žitije kneza Lazara. Prometej Novi Sad. str. 666. ISBN 978-86-515-0432-0. 
• Šuica, Marko (2020). Milica - knjeginja nemirnog doba. Evoluta. str. 174. ISBN 978-86-80912-40-0. 
• Šuica, Marko (2018). Vuk Branković - slavni i velmožni gospodin. Evoluta. str. 194. ISBN 978-86-85957-57-4. 
• Barišić, Franjo (1982). „O izmirenju srpske i vizantijske crkve 1375”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 21: 159—182. 
• Blagojević, Miloš (1983). „Pregled istorijske geografije srednjovekovne Srbije”. Zbornik Istorijskog muzeja Srbije. 20: 45—126. 
• Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ. 
• Blagojević, Miloš (2004). Nemanjići i Lazarevići i srpska srednjovekovna državnost. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Blagojević, Miloš (2006). Posedi manastira Hilandara na Kosovu i Metohiji (XII-XV vek): The Estates of Chilandar Monastery in Kosovo and Metohija (12th-15th centuries). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Bogdanović, Dimitrije (1975). „Izmirenje srpske i vizantijske crkve”. O knezu Lazaru. Kruševac: Narodni muzej. str. 81—91. 
• Bogdanović, Dimitrije (1982). „Oživljavanje nemanjićkih tradicija”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 7—20. 
• Mihaljčić, Rade (1982a). „Doba oblasnih gospodara”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 21—35. 
• Mihaljčić, Rade (1982b). „Kosovska bitka”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 36—46. 
• Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
• Orbini, Mauro (1601). Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni. Pesaro: Apresso Girolamo Concordia. 
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Popović, Radomir V. (1989). „Crkvenopolitičke prilike u Srbiji pred Kosovsku bitku 1389. godine” (PDF). Bogoslovlje: Organ Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 47 (1—2): 10—21. 
• Ćirković, Sima (1982). „Godine kriza i previranja”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 47—63. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka. Beograd: Knowledge. 

Spoljašnje veze

• Moravska Srbija (RTS Kulturno-umetnički program — Zvanični kanal)
• Na izvorištu: Klesari Moravske škole (RTS Obrazovno-naučni program — Zvanični kanal)
• Hramovoe zodečestvo Moravskoй Serbii i osnovыe naparvavleniя arhitekturы paleologovskogo perioda (S. V. Malьceva, 2017.)