Википедија

Moravska banovina

управна јединица Краљевине Југославије

Moravska banovina je bila upravna jedinica Kraljevine Jugoslavije od 1929. do 1941. godine, kao i za vreme Nemačke okupacije i Teritorije vojnoupravnog komandanta Srbije do decembra 1941. godine.

Moravska banovina
1929.—1941.

Položaj Moravske banovine
Glavni gradNiš
RegijaBalkan
Zemlja Kraljevina Jugoslavija (1929—1941)
Srbija (1941)
Stanovništvo1.435.584 (1931)
Događaji
Statusbivša pokrajina
Vladavina
 • Oblikbanovina
Ban 
• 
Đorđe Nestorović
Istorija 
• Uspostavljeno
1929.
• Ukinuto
1941.
Prethodnik		 Sledbenik
Požarevačka oblast (Kraljevina SHS)
Timočka oblast (Kraljevina SHS)
Moravska oblast (Kraljevina SHS)
Kruševačka oblast (Kraljevina SHS)
Kosovska oblast (Kraljevina SHS)
Niška oblast (Kraljevina SHS)
Federalna Država Srbija (DF Jugoslavija)
Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast (DF Jugoslavija)

Ime uredi

Nazvana je po Moravi, najpoznatijoj reci koja protiče kroz nju, zato što su nazivi po rekama bili odomaćeni i jer su bili u upotrebi kod vojno-teritorijalne podele.[1] Nakon stvaranja Banovine Hrvatske (1939) i pokretanja političkih rasprava o reorganizaciji ostalih banovina,[2] pojavili su se predlozi da se od banovina na srpskom etničkom području stvori jedinstvena Banovina Srbija ili da se u nazive srpskih banovina zvanično uvedu odgovarajuće srpske odrednice, te su tako nastale zamisli da se naziv Moravske banovine promeni u Banovina Moravska Srbija ili Banovina Istočna Srbija.

Vlast i uprava uredi

Administrativno središte banovine bio je Niš[1][3], a sedište banovinske administracije nalazilo se u Banskoj palati.

Bila je podeljena na niža upravna područja: srezove i opštine.[3]

Na čelu banovine se nalazio ban koji je bio predstavnik kraljevske vlasti u banovini.[1] Postavljao ga je i razrešavao kralj.[4] Samoupravna tela su bila: Banovinsko veće i Banovinski odbor.[5]

Važnija mesta su bila Kruševac, Kraljevo, Jagodina, Zaječar, Negotin itd.

Opštinski izbori u Moravskoj banovini uredi

1936. uredi

Na opštinskim izborima održanim 27. septembra 1936. godine od 756 opština Jugoslovenska radikalna zajednica dobila je 631 opštinu (83.14%), opozicija pobedila u 107 opština, a u 18 opština pobedu su odnele liste čiji nosioci ne pripadaju nijednoj stranci. Ujedinjena opozicija je dobila 58 opština (7.65%), Jugoslovenska narodna stranka dobila je 35 opština (4.63%), Jugoslovenska nacionalna stranka dobila je 9 opština (1.18%), grupa Ace Stanojevića dobila je 3 opštine (0.39%), građanska lista dobila je 1 opštinu (0.13%), pristalice Dragoljuba Jovanovića dobile su 1 opštinu (0,13%) i neopredeljani 18 opština (2.36%). Za tri opštine izbori su bili održani 4. oktobra iste godine.[6] Od 392.557 upisanih glasača na birališta je izašlo 299.974 glasača. Od toga je Jugoslovenska radikalna zajednica dobila 230.129 glasova, dok je opozicija dobila 69.845 glasova.

Banovi Moravske banovine uredi

 
Sedište Moravske Banovine, danas sedište Univerziteta u Nišu
Slika Red Ime i prezime
(Datum rođenja i smrti) 		Početak mandata Kraj mandata Stranka
  1. Đorđe Nestorović
(1864—1935) 		9. oktobar
1929 		1931
2. Đorđe Drenovac 1931 1932
  3. Jeremija Živanović
(1874—1940) 		1932 1935
  4. Dobrica Matković
(1887—1973) 		1935 1936
  5. Marko Novaković imenovan 27. aprila
1936 		1937
6. Predrag Lukić 1937 do septembra
1938
  7. Janićije Krasojević od septembra
1938. 		1939
  8. Milan Nikolić
(1877—1943) 		1939 1941
9. Ivan Đorđević 1941 1941
  Janićije Krasojević 1941
  Božidar Krstić 1941

Granice uredi

 
Karta Moravske banovine, 1931.
 
Karta Moravske banovine, 1937.

Ova banovina se nalazila na području današnje Srbije, većim delom Centralne a manjim delom na području Kosova i Metohije. Obuhvatala je deo Velikog Pomoravlja.

Granice su bile određene prema prirodnim faktorima, iskorišćenju komunikacionih i prirodnih veza pojednih krajeva sa pojedinim centrima, veličini banovina, ekonomskim celinama i socijalnim faktorima, i potrebama državne administracije.[1]

Prema Zakonu o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja od 1929, granice Banovine bile su sledeće:

Ograničena je sa severne i istočne strane državnom granicom prema Rumuniji i Bugarskoj do južne granice sreza Lužničkog (kod Daščanog kladenca). Odavde granica ide južnom granicom srezova: Lužničkog, Niškog, Dobričskog, Prokupačkog, Kosaničkog, Labskog, Vučitrnskog i Dreničkog obuhvatajući i ove srezove na tromeđi srezova Istočnog, Dreničkog i Podrimskog izbija na označenu granicu Zetske banovine. Dalja granica ide na sever označenim granicama Zetske, Drinske i Dunavske banovine.
— Član 3.[7]

Prema Ustavu Kraljevine Jugoslavije od 1931, granice Banovine bile su sledeće:

Ograničena je sa severne i istočne strane državnom granicom prema Rumuniji i Bugarskoj do južne granice sreza Lužničkog (kod Daščanog Kladenca). Odavde granica ide južnom granicom srezova: Lužničkog, Niškog, Dobričskog, Prokupačkog, Kosaničkog, Lapskog i Vučitrnskog obuhvatajući i ove srezove na tromeđi srezova Vučitrnskog, Gračaničkog i Dreničkog izbija na označenu granicu Zetske banovine. Dalja granica ide na sever označenim granicama Zetske, Drinske i Dunavske banovine.
— Odeljak VII: Upravna vlast, Član 83.[8]

Upravna područja uredi

 
Granice prema Zakonu o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja 1929.

Srezovi sa područja Moravske banovine:

-

Istorija uredi

Formiranje uredi

Uspostavljena je Zakonom o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja od 3. oktobra 1929. godine koji je doneo kralj Aleksandar I Karađorđević[1]. Donošenjem Septembarskog ustava 1931. godine banovina je postala upravna i samoupravna jedinica.[10] Prvi ban je bio Đorđe Nestorović (1864—1935).[11]

Formirana je od oblasti Zaječar, Kruševac, Niš, Đuprija, kao i delova nekih drugih oblasti.

Aprilski rat i podela Jugoslavije uredi

Glavni članak: Aprilski rat

Nakon sloma Jugoslavije 1941. godine, u Drugom svetskom ratu, bila je okupirana od strane sila Osovine i podeljena između tri okupacione zone.

Najveći deo pripao je Nedićevoj Srbiji pod vlašću nemačke Teritorije vojnoupravnog komandanta Srbije, a manji deo fašističkoj Italiji (odnosno italijanskoj Albaniji) i Bugarskoj (Pirot sa okolinom).

Moravska banovina pod nemačkom okupacijom uredi

 
Karta Moravske banovine (1941)
Glavni članci: Srbija pod nemačkom okupacijom i Vojna uprava u Srbiji (1941—1944)

Nemci su privremeno zadržali dotašnju administrativno-političku podelu i administrativno-upravni aparat, koji je odmah ušao u službu okupacionih vlasti. U Nišu je rad nastavila Uprava Moravske banovine, a za bana je postavljen njen dotadašnji mobilizacioni oficir Milan Kostić. Nemačka Feldkomandantura 809 i Ministarstvo unutrašnjih poslova Nedićeve vlade koristile su banske uprave za prosleđivanje svojih naređenja sreskim načelstvima i kvinsliškim formacijama.[12]

Zbog nesposobnosti okupatora i kvislinških vlasti da potpuno uguše narodni ustanak i pokrete otpora, došlo je do reforme administrativno-upravnog aparata, od banovina, preko sreskih načelstava i opština, do policije i kvinslinških vojnih formacija. Nedićeva vlada je zatražila bolja rešenja za organizaciju administrativno-političke vlasti, pa je 26. decembra 1941. godine došlo do ukidanja banovina a Srbija je podeljena na 14 okruga.[12]

Nakon rata uredi

Glavni članci: Narodna Republika Srbija i Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast

Posle završetka Drugog svetskog rata, Moravska banovina nije obnovljena nego je njena nekadašnja teritorija uključena u novoformiranu Narodnu Republiku Srbiju (sa Autonomnom Kosovsko-Metohijskom Oblašću), u okviru Federativne Narodne Republike Jugoslavije.

Demografija uredi

1921. uredi

Glavni članak: Popis stanovništva Kraljevine SHS 1921.

Broj domaćinstava iznosio je 219.752.[13]

Broj prisutnog stanovništva iznosio je 1.211.812.[13]

Na jedan kilometar kvadratni dolazilo je 46.22 stanovnika.[13]

Na jedno domaćinstvo dolazilo je 5.51 stanovnika.[13]

1929. uredi

Glavni članak: Zakon o nazivu i podeli Kraljevine Jugoslavije na upravna područja

Prema Zakonu o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja od 3. oktobra 1929. godine, Banovina je trebalo da bude površine 25.721 km2 a da ima približno 1.200.000 stanovnika.[1]

1931. uredi

Glavni članak: Popis stanovništva 1931. u Kraljevini Jugoslaviji

Površina banovine iznosila je 26.218 km2.[13]

Broj domaćinstava iznosio je 267.654.[13]

Broj prisutnog stanovništva iznosio je 1.452.967, od kojih je 716.775 muških a 736.192 ženskih.[13]

Prirodni priraštaj od 1921. do 1931. iznosio je apsolutno +241.155 odnosno 19,90 %.[13]

Na jedan kilometar kvadratni dolazilo je 55.42 stanovnika.[13]

Na jedno domaćinstvo dolazilo je 5.43 stanovnika.[13]

Popis stanovništva Kraljevine Jugoslavije 1931.[14] (po veroispovesti)
vera broj vernika
pravoslavna
1.364.490
rimokatolička
11.061
evangelističke
268
ostale hrišćanske
299
islamska
58.802
bez konfesije
664
UKUPNO
1.435.584

Galerija uredi

  •  
    Nekadašnja zgrada banske uprave
  •  
    Kraljevina Jugoslavija sa banovinama (1929—1939)
  •  
    Banovine Kraljevine Jugoslavije
  •  
    Zasedanje Banskog veća Moravske banovine februara 1940. pod predsedništvom bana Janićija Krasojevića

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ Politika, br. 7.694 od petka 4. oktobra 1929., naslovna strana.
  2. ^ Dimić 2001.
  3. ^ a b Ustav Kraljevine Jugoslavije od 1931, Odeljak VII: Upravna vlast, Član 83.
  4. ^ Ustav Kraljevine Jugoslavije od 1931, Odeljak VII: Upravna vlast, Član 86.
  5. ^ Ustav Kraljevine Jugoslavije od 1931, Odeljak VII: Samouprava, Član 88.
  6. ^ „Konačni rezultat opštinskih izbora u Moravskoj banovini”. Vreme. 29. 9. 1936. Pristupljeno 25. 2. 2024. 
  7. ^ Politika, br. 7.694 od petka 4. oktobra 1929.. pp. 3.
  8. ^ Politika, br. 8.375 od četvrtka 3. septembra 1931.. pp. 3.
  9. ^ OD SRBIJE DO SRBIJE
  10. ^ Ustav Kraljevine Jugoslavije od 1931, Odeljak VII: Upravna vlast, Član 84.
  11. ^ Na njegovom spomeniku na Novom groblju je zapisano „Đorđe B. Nestorović, bivši državni savetnik, predsednik Beogradske opštine i prvi ban Moravske banovine”, navodi se u knjizi Branislav Božović: Uprava i upravnici grada Beograda 1839—1944, Prosveta, Beograd, 2011. godine, 243. strana. ISBN 978-86-07-01910-6. COBISS.SR 176630540
  12. ^ a b Logor Cveni Krst: Banska uprava, okružna i sreska načelstva i opštine, Pristupljeno 13. april 2013.
  13. ^ a b v g d đ e ž z i Politika, „U našoj zemlji ima 13.929,988 stanovnika”, br. 8.300 od subote 20. juna 1931.. pp. 7.
  14. ^ Glas javnosti: Popis 1931. po Banovini, Pristupljeno 13. april 2013.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Моравска_бановина&oldid=27419111”