Narodna književnost
Narodna ili usmena književnost je vid književnosti koji je postojao dugo pre pojave prvog pisma, a prenosila se sa kolena na koleno. Ljudi su je koristili svakodnevno i bila je vezana za religijske obrede. Usmena književnost deli se na poeziju (epska, lirska, epsko-lirska) i prozu.[1] Putem usmene književnosti ostvaruju se i prvi oblici komunikacije sa decom ranog uzrasta. Narodna književnost je, pre svega, čuvar tradicije, jer na osnovu nje mnogo saznajemo o mentalitetu, kulturi i istoriji jednog naroda. Naziv je dobila po Vukovom određenju: narodne pesme, narodne pripovetke, narodne poslovice, mada ih niko nikada nije podvodio pod isti naziv - narodna književnost.[2] Ona je slika sveukupnog života čoveka starih vremena. U početku je imala ritualno-obredni i magijski karakter, a to je u direktnoj vezi sa procesom rada (zemljoradnja, stočarstvo, lov).
Osnovne odlike narodne književnosti uredi
- Autor narodnog dela je nepoznati talentovani pojedinac ili grupa pojedinaca;
- Narodno delo je stvarano kolektivno - kolektivizam je naglašen u narodnoj književnosti;
- Varijantnost - osnovna osobina narodne književnosti koja omogućava pevaču da unosi izmene u delo (svaki pevač ima pravo da to čini), s tim u vezi imamo veliki broj varijanti određenih dela;
- Preventivna cenzura kolektiva - talentovani pojedinac, pevač, svaki put je prilagođavao delo ukusu publike;
- Sinkretičnost - istovremeno se može pevati, igrati, svirati;
- Ima stereotipni početak ili kako se još nazivaju inicijalne formule (Bože mili, čuda velikoga...), ustaljene epitete (jarko (sunce), lepa (devojka)) i ustaljene epske brojeve (3,7,9,12). Postoje formule imena (Jerina je uvek ime za nevernu ženu, a Anđelija za „vjernu ljubu"), mesta, vremena, inicijalne i finalne formule (kojima se završava delo (obično pesma));
- Kod lirskih pesama stih je deseterac i ima cezuru (pauzu) posle četvrtog sloga, a kod epskih pesama stih je najčešće deseterac i petnaesterac i ima cezuru posle šestog sloga.[3]
Vukovi pevači uredi
Za veliki broj dela usmene (narodne književnosti), zahvaljujući Vuku Karadžiću, znamo tvorce prve varijante. Značaj Vukovih pevača je u tome što je prva varijanta bila zapisana od strane Vuka, i uvek je ona bila smernica po kojoj se orijentišu drugi talentovani pojedinci (pevači).[4] Neki od najpoznatijih Vukovih pevača bili su:
- Tešan Podrugović (Ženidba Dušanova, Marko Kraljević i Ljutica Bogdan, Ženidba Marka Kraljevića, Marko Kraljević i Musa Kesedžija);
- Starac Milija (Vuk od njega beleži čuvenu pesmu Banović Strahinja, Ženidba Maksima Crnojevića);
- Starac Raško (ispoljava sklonost prema legendama i čudima što se najviše vidi u pesmi Zidanje Skadra);
- Slepa Živana (naglašena emocionalnost u pesmama; od nje Vuk beleži pesmu Ivo Senković i aga od Ribnika);
- Slepa Jeca (učenica slepe Živane od koje Vuk beleži pesmu Smrt vojvode Prijezde);
- Filip Višnjić (on je profesionalni pevač, od njega potiču mnoge pesme, kao npr. Smrt Marka Kraljevića, Početak bune protiv dahija, Boj na Čokešini, Boj na Mišaru, Boj na Salašu, Knez Ivan Knežević);
Prikupljanje narodnih umotvorina pre Vuka Karadžića uredi
Poznati srpski pravni istoričar Valtazar Bogišić objavio je 1878. godine zbirku pod nazivom Narodne pjesme iz starijih, najviše primorskih zapisa. Bogišić je u ovu knjigu uključio pesme koje su beležene od polovine 16. do početka 18. veka. Ove starije slojeve naše epske poezije čine epske pesme dugog stiha, poznate kao bugarštice.
Značajan zbornik deseteračkih pesama, uglavnom epskih, zapisao je početkom 18. veka nepoznati austrijski oficir na terenu Vojne granice, koja je bila pod austrijskom upravom. Ovaj zbornik je proučio i objavio nemački slavista Gerhard Gezeman 1925. godine pod naslovom Erlangenski rukopis.[5]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Podela narodne književnosti”.
- ^ „Narodna književnost” (PDF).
- ^ Samardžija, Snežana (2007). Uvod u usmenu književnost. Narodna knjiga Alfa.
- ^ Deretić, Jovan (2013). Istorija srpske književnosti. Sezam buk.
- ^ „Usmena književnost”.
Literatura uredi
- Uvod u usmenu književnost, Samardžija, Snežana, Narodna knjiga Alfa, 2007.
- Narodna književnost, Latković, Vido, Naučna knjiga, Beograd, 1967.
- Junaci i maske, Suvajdžić, Boško, Društvo za srpski jezik i književnost Srbije, Beograd, 2005.
- Istorija srpske književnosti, Deretić, Jovan, Sezam buk, 2013.