Nobelova nagrada za književnost
Nobelova nagrada za književnost je nagrada koja se dodeljuje od 1901. godine osobi (književniku ili književnici) koja je, po rečima Alfreda Nobela, „na polju književnosti proizvela najistaknutije delo u idealističkom pravcu”.[a][1][2] Nagradu dodeljuje Švedska akademija.[3] Nagrada podrazumeva zlatnu medalju, diplomu i novčani iznos od 10 miliona švedskih kruna.[b][4][5]
| Nobelova nagrada za književnost | |
|---|---|
 Zlatna medalja koja se, između ostalog, dodeljuje kao nagrada | |
| Dodeljuje se za | značajan doprinos u književnosti |
| Dodeljuje | Švedska akademija |
| Lokacija | Stokholm,  Švedska |
| Zemlja | Švedska |
| Predstavlja | Švedska akademija |
| Prvo dodeljivanje | 1901. god. |
| Veb-sajt | www |
Istorija uredi
Alfred Nobel je imao široka kulturna interesovanja. Za književnost se zainteresovao još u ranoj mladosti. Njegovu biblioteku činio je bogat i širok izbor literature na različitim jezicima. Poslednjih godina svog života okušao se kao pisac i počeo da piše beletristiku. Književnost je bila četvrta Nobelova nagrada koja se spominje u njegovom testamentu.[6]
Nobelova nagrada za književnost dodeljuje se prema poslednjoj volji Alfreda Nobela, koju je napisao u svom testamentu, 27. novembra 1895. u Parizu. U testamentu je takođe za dodelu ove nagrade zadužio Švedsku akademiju.[1] Prvi put je dodeljena 1901. godine, kada je novoustanovljenim priznanjem ovenčan francuski književnik Sili Pridom.[4]
Četiri puta je nagrada podeljena je između dvoje književnika:[v]
- 1904. nagradu su podelili francuski književnik Frederik Mistral i španski književnik Hose Ečegaraj i Eizagire
- 1917. nagradu su podelili danski pisci Karl Adolf Gjelerup i Henrik Pontopidan
- 1966. nagradu su podelili izraelski pisac Šmuel Josif Agnon i nemačka književnica jevrejskog porekla Neli Zaks
- 1974. nagradu su podelili švedski književnici Ejvind Jonson i Hari Martinson
Nobelova nagrada za književnost nije dodeljena u sedam navrata, uglavnom tokom Prvog i Drugog svetskog rata: 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942. i 1943. godine. Prema statutu Nobelove fondacije, ukoliko se nagrada jedne godine ne dodeli „novčana nagrada će biti rezervisana do sledeće godine. Ako čak ni tada nagrada ne može biti dodeljena, iznos će se dodati ograničenim sredstvima Fondacije”.[7]
Zanimljivosti uredi
- Najmlađi laureat za Nobelovu nagradu za književnost bio je engleski pisac Radjard Kipling. Kada mu je dodeljena 1907. imao je 41 godinu.
- Najstariji laureat bila je britanska književnica Doris Lesing. Kada je dobila nagradu imala je 88 godina.
- Nobelova nagradu za književnost jednom je dodeljena posthumno, švedskom pesniku Eriku Akselu Karlfeldt 1931. godine, pošto ju je odbio 1918. jer je tada vršio dužnost sekretara Švedske akademije, koja nagradu dodeljuje.[8]
Do 2023. godine nagradu je dobilo 118 književnika, od čega su 102 laureata bili muškarci i samo 17 žena. Prva žena koja je dobila ovu nagradu je švedska književnica Selma Lagerlef 1909.[4]
U čitavoj istoriji nagrade samo dvojica dobitnika odbila je ovo priznanje.
- Ruski književnik Boris Pasternak bio je primoran da 1958. godine, pod pritiskom vlade Sovjetskog Saveza, nagradu javno odbije.
- Žan-Pol Sartr je 1964. godine stavio do znanja da ne želi da prihvati Nobelovu nagradu za književnost, pošto je u prošlosti dosledno odbijao sve zvanične počasti.
Kako Nobelov komitet ne priznaje odbijanja nagrade, Pasternak i Sartr se ipak nalaze na listi dobitnika Nobelove nagrade za književnost.[9]
Dobitnici uredi
Napomene uredi
- ^ Navod iz originalnog teksta Nobelovog testamenta: „one part to the person who, in the field of literature, produced the most outstanding work in an idealistic direction”.
- ^ 10 miliona švedskih kruna je nešto više od milion američkih dolara.[4]
- ^ Deljenje nagrade je češći fenomen u okviru ostalih kategorija Nobelove nagrade.
Izvori uredi
- ^ a b „Full text of Alfred Nobel’s will”. nobelprize.org.
- ^ John Sutherland (13. 10. 2007). „Ink and Spit”. Guardian Unlimited Books. The Guardian.
- ^ „Swedish Academy”. britannica.com. Pristupljeno 7. 10. 2023.
- ^ a b v g „Nobelova nagrada za književnost 2023. otišla u ruke norveškom piscu Junu Foseu”. Danas. 5. 10. 2023. Pristupljeno 7. 10. 2023.
- ^ „Nobel Prize amount is raised by SEK 1 million”. Nobelprize.org.
- ^ „The Nobel Prize in Literature”. nobelprize.org. Pristupljeno 7. 10. 2023.
- ^ „Facts on the Nobel Prize in Literature”. nobelprize.org. Pristupljeno 7. 10. 2023.
- ^ „Erik Axel Karlfeldt”. britannica.com. Pristupljeno 7. 10. 2023.
- ^ „Nobelova nagrada za književnost norveškom piscu Junu Foseu”. BBC. 5. 10. 2023. Pristupljeno 7. 10. 2023.
