Olandska Ostrva
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Olandska Ostrva (šved. Landskapet Åland, fin. Ahvenanmaan maakunta/Ahvenanmaa) je finski arhipelag između Baltičkog mora i Botnijskog zaliva. Ostrva čine autonomnu i demilitarizovanu provinciju u Finskoj sa većinski švedskim stanovništvom. Olandska ostrva sastoje se od Glavnoga ostrva (šved. Fasta Åland), sa 90% stanovništva, i istočnoga arhipelaga sa oko 6.500 ostrva na ulazu u Botnijski zaliv.
| Olandska Ostrva Landskapet Åland Ahvenanmaan maakunta | |
|---|---|
Himna: Ålänningens sång | |
 | |
| Glavni grad | Marijehamn |
| Službeni jezik | švedski |
| Vladavina | |
| Guverner1 | Peter Lindbek |
| Predsednik Vlade | Viveka Erikson |
| Istorija | |
| Nezavisnost | nema, deo Republike Finske lokalna autonomija od 1920, priznata autonomija 1921. od Lige naroda |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 13.517 km2 (n/a) |
| — voda (%) | 89 |
| Stanovništvo | |
| — 2013. | 28.666 [1] (223) |
| — gustina | 17,5 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | Evro |
| — stoti deo valute | 100 центи |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +2, leti UTC+3 |
| Internet domen | .ax |
| Pozivni broj | +358 (позивни број 18) |
1 - Guvernera imenuje vlada Finske, ali nema nikakva ovlašćenja u vlasti Olanda | |
Istorija uredi
Rusija je nakon pobede u Finskom ratu 1809. dobila Finsku i Olandska ostrva, koja su pre toga pripadala Švedskoj. Ostrva su postala deo poluautonomnog Finskog vojvodstva pod suverenitetom carske Rusije. Prilikom sklapanja mirovnoga sporazuma sa Rusijom 1809. Šveđani nisu uspeli da izdejstvuju da ostrva ostanu demilitarizovana tj, da budu bez utvrđenja. To nije bilo bitno samo Šveđanima, već je i Ujedinjeno Kraljevstvo bilo zabrinuto da će rusko vojno prisustvo na ostrvima ugroziti njihove trgovačke interese u tom području.
Rusi su 1832. počeli izgradnju tvrđave Bomarsund na ostrvima. Tvrđavu su 1854. osvojili i uništili Francuzi i Britanci u operacijama na Baltiku za vreme Krimskog rata. Sporazumom u Parizu 1856. Olandska ostrva su postala demilitarizovana.
Za vreme građanskog rata u Finskoj 1918, švedske trupe su se umešale kao mirovni posrednik, između ruskih trupa koje su bile na ostrvima i „belih” i „crvenih” trupa, koje su dolazile iz Finske. Za nekoliko nedelja, švedske trupe su zamenjene nemačkim, po odluci finske „bele” vlade. Od 1917. stanovnici ostrva su pokušavali da se pripoje svojoj matici, Švedskoj. Referendum za pripojenje Švedskoj podržalo je 96,2% stanovnika. Švedski nacionalizam je rastao, kao što je u Finskoj raslo antišvedsko raspoloženje, ali i jako antirusko raspoloženje praćeno zahtevima za autonomijom Finske. Došlo je do sukoba između Finaca i malobrojnih Šveđana u Finskoj, zbog čega su stanovnici Olandskih ostrva strahovali od budućnosti u takvoj državi.
Uprkos tome, Finska nije bila spremna da okupira ostrva, pa im je ponudila autonomni status umesto otcepljenja. Ipak, stanovnici nisu prihvatili ponudu i takva nerešena situacija je došla pred Ligu naroda. Ta međunarodna organizacija je odlučila da Finska zadrži suverenitet nad Olandskim ostrvima, koja je trebalo da budu autonomna teritorija. Finska je imala obavezu da obezbedi stanovništvu Olanda pravo na švedski jezik, kao i pravo na sopstvenu kulturu i lokalne običaje. Sporazumom je zagarantovan neutralni status ostrva, kao i zabrana bilo kakvog vojnog prisustva na ostrvima.
Geografija uredi
Olandska ostrva se nalaze na strateško važnom položaju, na severnom ulazu u stokholmsku luku, ulazu u Botnijski zaliv, kao i neposrednoj blizini Finskog zaliva.
Olandski arhipelag sastoji se od oko 300 nenaseljenih ostrva i oko 80 naseljenih, kao i oko 6.000 sprudova. Arhipelag se nastavlja na istok Turunmaan saaristo или Åbolands skärgård i koji se proteže prema jugoistočnoj obali Finske. Ostrva su uglavnom kamena, sa malo zemljane površine i oštrom klimom.
Površina ostrva čini oko 1.512 km². 90% stanovništva živi na Glavnom ostrvu (Fasta Åland), gde se nalazi i glavni grad, Mariehamn. Glavno ostrvo je najveće ostrvo sa površinom od 1.010 km² (70% teritorije Olandsih Ostrva), oko 50 km sever-jug i oko 45 km istok-zapad.
Za vreme političke krize na ostrvima, postojale su razne mape ostrva. Na švedskim mapama, veći deo stanovništva je nacrtan na glavnom ostrvu, bez manjih ostrva prema Finskoj, kako bi izgledalo da su ostrva bliža Švedskoj. Na finskim kartama, arhipelag je nacrtan kako se proteže prema Finskoj, a manja ostrva na istoku prikazana su većim, kako bi izgledalo da su ostrva bliža Finskoj. Stvarna mapa pokazuje da je veće rastojanje od Švedske, nego od Finske.
Politika uredi
Autonomni status ostrva je potvrdila Liga naroda 1921. godine, kao i u malo drugačijem kontekstu pri ulasku Finske u Evropsku uniju. Prema sporazumu, Oland je politički neutralna i potpuno demilitarizovana teritorija. Olandu je dodeljena velika autonomija u parlamentu Finske 1920. godine, sa zadnjim promenama 1991. Sa Finskim pristupom u EU, protokol prema ostrvima nalaže, pored ostalog, da Evropska unija uvaži određena ograničenja za strance oko prava na vlasništvo u određenim sektorima.
Olandska ostrva imaju svoju vladu i parlament (Lagting). Vlada zavisi od parlamenta, po načelima parlamentarizma. Olandska ostrva imaju sopstvenu zastavu, kao i svoju poštu od 1984, sopstvenu policiju i samostalno članstvo u Nordijskom savetu. Ostrva su demilitarizovana, pa je muško stanovništvo oslobođeno vojne obaveze.
Suverenitet Olanda pripada Finskoj, pa Oland nije nezavisan. Olandskim ostrvima je zagarantovana zastupljenost u Finskom parlamentu kroz jednog zastupnika.
Vlasti Srbije su model Olandskih Ostrva predlagale kao jedno od mogućih rešenja za budući status Kosova i Metohije tokom statusnih pregovora 2007; ovaj predlog nije prihvaćen.
Privreda uredi
Privreda na Olandu zavisi od brodarstva, trgovine i turizma. Brodarstvo čini oko 40% privrede, sa nekoliko međunarodnih prevoznika koji rade na Olandu. Većina drugih kompanija je izuzetno mala, sa samo nekoliko zaposlenih. Poljoprivreda i ribarstvo su važni u proizvodnji hrane.
Ukidanje bescarinske prodaje na brodovima između zemalja Evropske unije podstaklo je Finsku da traži i dobije odobrenje za bescarinsku prodaju na brodovima, koji putuju preko Olandskih Ostrva. Oslobađanje od poreza omogućuje trajektima između Finske i Švedske tax-free kupovinu na brodovima (samo ako pristanu u Mariehamn). To znači da je Oland izvan carinske zone Evropske unije.
Nezaposlenost na ostrvima bila je 1,8% u 2004. godini
Stanovništvo uredi
Većina stanovnika (92,4%) govori švedski kao prvi jezik (koji je i jedini službeni jezik), ostali govore finski (5%). U ostalim delovima Finske, službeni su i finski i švedski jezik. Etnička pripadnost stanovnika je i da dalje osetljiva tema. Mnogi sebe smatraju etničkim Šveđanima, dok ima i broj koji sebe smatraju finskim Šveđanima. Jezik kojim se govori je bliži dijalektu švedskog jezika, nego švedskog koji se govori u Finskoj.
Velika većina stanovnika, 94,8% pripadaju Evangelističkoj Luteranskoj crkvi.
Reference uredi
Spoljašnje veze uredi
- Oland - službeni sajt (jezik: švedski) (jezik: finski) (jezik: engleski) (jezik: nemački) (jezik: ruski) (jezik: španski) (jezik: francuski)
- Parlament Olanda (jezik: švedski) (jezik: engleski)