Operacija Istra

Operacija Istra (nem. Istrien) je vojna akcija koju je preduzeo nemački II SS oklopni korpus počev od 25. septembra 1943. u sklopu operacije Ahze, po naređenju štaba grupe armija B, sa ciljem likvidacije partizanskih snaga u neposrednom tršćanskom zaleđu i Istri. Obezbeđenje ovog područja Nemci su smatrali neophopnim preduslovom za odbranu granica Rajha. Protiv sebe imao je snage Operativnog štaba za Istru (dve brigade i dva partizanska odreda). Nemačke snage posedovale nesrazmernu brojčanu i tehničku nadmoć (raspolagale su sa 30.000 ljudi i 95 tenkova, 41 jurišnih topova, 26 oklopnih lovaca i 6 teških samohodnih topova. Budući da se radilo o novoformiranim jedinicama bez borbenog iskustva, Nemci su u roku od dva dana uspeli da razbiju glavne istarske partizanske jedinice. Do 1. oktobra trajale su nemačke akcije čišćenja terena, a zatim je tižište dejstava preneto na Gorski kotar, gde se na udaru našla 13. primorsko-goranska divizija. Prema nemačkim izveštajima, partizanske snage imale su 4.096 i 6.850 zarobljenih. Prema procenama jugoslovenskih autora, snage Operativnog štaba za Istru pretrpele su veoma teške gubitke od oko 2.000 poginulih. Pored toga, Nemci su ubili i oko 2.000 civila.

Operacija Istra
Deo Drugog svetskog rata
Nemački tenk iz 1. SS tenkovskoga grenadirskoga puka pred razrušenim mostom u Istri
Vreme 25. septembar-1. oktobar 1943. Mesto Istra
Sukobljene strane
NOVJ	Nacistička Nemačka

Nakon ove operacije, II SS oklopni korpus počev od 21. oktobra izveo je operaciju protiv jedinica Sedmog korpusa NOVJ i u zahvatu komunikacija Trst - Ljubljana. Počev od 13. novembra, korpus je delom snaga otpočeo operaciju Traufe u zahvatu doline Soče protiv jedinica Devetog slovenačkog korpusa NOVJ. Ove operacije poznate su pod zajedničkim nazivom „Romelova ofanziva“, budući da je Ervin Romel u tom periodu bio komandant grupe armija B.

Ljudstvo razbijenih istarskih jedinica delom se probilo u Gorski kotar, gde je uključeno u jedinice Trinaeste divizije NOVJ, a delom se pasiviziralo. Tokom narednih nedelja rukovodstvo NOP-a u Istri uspelo je obnoviti borbene jedinice u manjem obimu, tako da je krajem novembra raspolagalo sa 13 četa jačine od 15 do 50 boraca. Otpor u Istri sistematski je jačao, tako da je, pored više hiljada boraca koji su pristupili jedinicama u Lici i Gorskom Kotaru, u julu 1944. Operativni štab za Istru raspolagao sa 4.864 borca pa je u avgustu 1944. formirana 43. istarska divizija sa tri brigade.

Suprotstavljene snage

Osovina

• 1. SS divizija (delovi)
• 44. pešadijska divizija
• 71. pešadijska divizija
• 901. oklopni grenadirski puk

Ukupno 30.000 ljudi i 95 tenkova, 41 jurišnih topova, 26 oklopnih lovaca] i 6 teških samohodnih topova.

NOVJ

• Prva istarska brigada „Vladimir Gortan“
• Druga istarska brigada
• Sušačko-kastavski NOP odred
• 1. odred Učka
• 2. istarski NOP odred
• Istarski odred (slovenački)

Ukupno 10.000 do 15.000 boraca.

Literatura

• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom V (borbe u Hrvatskoj), knjiga 19 i 20,
• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom VI (borbe u Sloveniji)
• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 3 Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (7. decembar 2013)
• OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE, knjiga 1 Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2014) - Vojni istorijski institut, Beograd 1957
• Antun Giron: ZAPADNA HRVATSKA U DRUGOM SVJETSKOM RATU, Adamić, Rijeka 2004

Spoljašnje veze

• Operation Istrien - vojska.net