Opština Rača
Opština Rača je jedna od opština u Šumadijskom okrugu u središtu Srbije. Po podacima iz 2004. opština zauzima površinu od 216 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 17.191 ha, a na šumsku 3.024 ha).
| Opština Rača | |
|---|---|
 Zgrada skupštine opštine Rača
| |
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Šumadijski |
| Sedište | Rača |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo |  9.638 (2022)[1]
|
| Geografske karakteristike | |
| Površina | 216 km2 |
|
| |
| Ostali podaci | |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Predsednik opštine | Nenad Savković (SNS) |
| Veb-sajt | www |
Sedište opštine je naselje Rača. Opština Rača se sastoji od 19 naselja. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 9.638 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 11.503 stanovnika).[2] U opštini se nalazi 18 osnovnih i 1 srednja škola (srednja škola „Đura Jakšić“ Rača).
Geografija uredi
Teritorija opštine Rača se nalazi u središnjem delu Srbije. Ona je smeštena u istočnom predelu Šumadije i zahvata uglavnom slivno područje Lepenice. U opštini je najznačajnija reka Rača. Rača je administrativno središte opštine i najveće mesto u opštini.
Opština Rača se graniči na severu opštinom Velikom Planom i Smederevskom Palankom, na istoku opštinom Lapovom i opštinom Batočinom, jugu Gradom Kragujevcem i zapadu opštinom Topolom.
Rača je udaljena oko 30 km severoistočno od Kragujevca i oko 115 km južno od Beograda.[3] Kroz opštinu prolazi jedan magistralni i dva regionalni puta:[4]
- Magistralni put M4 Markovac — Rača — Topola,
- Regionalni put R109 Cerovac — Rača — Smederevska Palanka,
- Regionalni put R215 Rača — Borci
Istorija uredi
Prvi pomen Rače datira još od 1489. godine kada se spominje kao posebna nahija pored Lepenice. Godine1818. postaje sedište Lepeničke kneževine i sreza. Razvija se u značajno naselje na ivici doline istoimene reke po kojoj je dobila ime. 1866. godine postajevarošica. Kao varoš se razvija i ima dosta zanatlija i trgovaca. Godine 1840. osnovano je zanatsko udruženje koje je najstarije u Srbiji. 1844. godine osnovani su esnafi Grnčarsko-papučarski i Kovačko — drvodeljski.
Uporedo sa trgovinom razvijala se i putna mreža. U zapisima, o Carigradskom drumu pominje se Račanski han. Po dolasku u Raču Đure Jakšića, pisca i slikara kao i Radoja Domanovića 1868. godine osniva se čitaonica, 1895. god. osnovano je pevačko društvo „Višnjić“ Godine 1920. osnovana je niža gimnazija i Rača postaje značajan prosvetni centar. U 18 veku sagrađena je u Rači jedno od najstarijih crkava u ovom kraju od brvana i pokrivena šindrom. Crkva je obnovljena 1826 god. a postoji i legenda daje u njoj kršten Đorđe Petrović poznatiji kao Karađorđe, vođa prvog srpskog ustanka, koji je rođen u susednom selu Viševcu 1768. god.
Godine 1934. sagrađen je u Rači „Karađorđev dom „ u kome je bilo smešteno sirotište za decu iz cele Jugoslavije a kao spomenik vođi prvog srpskog ustanka. Posle Drugog svetskog rata u periodu obnove u Rači je izgrađen Dom kulture. Obnovljena su osnovna i srednja škola, osnovana je i poljoprivredna škola. Bilo je zastupljeno zanatstvo. Osnovane su i Zadruge i to: Abačizko-krojačko-prerađivačka zaduga „Obnova“ i Opančarska zadruga. Od 01. 03. 1949. godine. Rača je sedište Lepeničkog sreza a od 1955. godine dobija status opštine. Menja se struktura privrede i pored zanatsko uslužnih i ugostiteljskih preduzeća stvaraju se uslovi za razvoj industrije. Godine 1961. formirana su 2 preduzeća “Metalsko“i „Patent-Komerc“. No i pored razvoja Rača nije mogla da ostvari veći napredak što je dovelo do zaostajanja a i broj uposlenih se vrlo sporo povećavao. To je dovelo do svrstavanja u nedovoljno razvijene opštine. Na taj način otvorene su mogućnosti za korišćenje pomoći iz Fonda za podsticaj razvoja nerazvijenih i nedovoljno razvijenih opština u Srbiji.
Naselja uredi
U opštini Rača ima 19 naselja
Najveća naselja po broju stanovnika su Rača sa 2.603, Saranovo sa 1.037 i Donja Rača sa 907 stanovnika. Najmanja naselja su Mali Miraševac sa 97, Vojinovac sa 110 i Donje Jarušice sa 213 stanovnika. Mali Miraševac je nastao izdvajanjem dela iz naselja Miraševac. Promena je ustanovljena tokom 2007. godine, a zvanično važi od 1. januara 2008. godine.
Demografija uredi
Nacionalni sastav stanovništva opštine po popisu 2011. godine uredi
Verski sastav stanovništva opštine po popisu 2011. godine uredi
Znamenitosti uredi
Cela teritorija grada obiluje kulturnim i istorijskim znamenitostima. Karađorđev dom u Rači sagrađen je 1932. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Građen je po uzoru na srednjovekovne monumetalne dvorcie i predstavlja objekat sa pet zupčastih kula, na uglovima i na sredini glavne fasade. Bio je jedan od lepših objekata u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji. U izgradnji zgrade koja je prvobitno bila namenjena smeštaju siročadi nekadašnje Dunavske banovine, učestvovala je i kraljica Marija Karađorđević.[6]
Crkva brvnara u Rači je sagrađena 1826. godine. Njenu jednostavnu arhitekturu odlikuje visok krov pokriven šindrom sa širokom strehom blagog nagiba. Arhitektonski ukras se nalazi kod severnih i zapadnih vrata i ivice nadstrešnice. Posebno je dokorisan glavni, zapadni ulaz u crkvu, izdeljen na četvrtasta polja sa rezbarenim rozetama, uz upotrebu boje. Unutrašnjost je skromno osvetljena prorezima u brvnima sa drvenim rešetkama. Oni se nalaze blizu niskog ikonostasa koji je u donjem delu bio oslikan biljnim motivom. Pregrada koja je obeležavala prostor priprate naknadno je ukinuta i sada prostrani naos pokriven je poluobličastim svodom. Kao istorijski spomenik kulture pod zaštitom je države.[7]
Kapela brvnara u Sepcima je sagrađena 1830. godine i posvećena je Svetoj Prepodobnomučenici Paraskevi. Crkva je služila za venčanja, krštenja i sečenje slavskih kolača. Zna se da je poslednje venčanje obavljeno 1895. godine. Pored same crkve postoji neobično lep hrast (zapis) koji je posadio Lazar Milanović, 1892. godine. Raspon grana iznosi čitavih 36 metara, a obim stabla je četiri metra. Služi za primer kakve su bile nekadašnje hrastove šume koje su pokrivale veći deo Šumadije.[8]
U Viševcu je rođen vođa Prvog srpskog ustanka Karađorđe Petrović. U Viševcu se nalazi i etno-kompleks iz doba Karađorđevog života.[9][10]
Sport uredi
Fudbal kao sportska grana je najzstupljeniji. U opštini trenutno postoji četrnaest aktivnih fudbalskih klubova koja se takmiče u nekom od takmičenja u Srbiji. Omladinac iz Donje Rače se takmiči u Zoni Dunav, četvrtom takmičarskom nivou srpskog fudbala. Jednu ligu niže nalazi se Karađorđe iz Rače i Pobeda iz Sepca. U Međuopštinskoj liga Rača-Knić-Batočina, šestom takmičarskom nivou srpskog fudbala učestvuju Crvena zvezda iz Miraševca, Karađorđe iz Vučića i Mladost iz Saranova U poslednjem stepenu takmičenja u Opštinskoj ligi Rača u kojoj se takmiče klubovi iz Rače i Batočine nalaze se fudbalski klubovi: Pobeda iz Đurđeva, Udarnik iz Trske, Napredak iz Malog Krčmara, Mladost iz Bošnjana, Šumadija iz Sipića, Karađorđe 2013 iz Viševca, Veteran iz Popovića i Feniks iz Rače.
Košarkaški klub Zekas 75 je osnovan 1975. godine. Oni su za dve godine prešli dva ranga i trenutno se takmiči u Prvoj srpskoj ligi grupa Zapad, trećem stepenu takmičenja u košarci.[11][12]
Poznate ličnosti uredi
- Karađorđe Petrović, (Viševac, 3/16. novembar 1762 — Radovanjski lug, 14/26. jul 1817) Vođa u prvom srpskom ustanku, vrhovni Vožd Srbije i rodonačelnik dinastije Karađorđevića
- Pavle Cukić, srpski vojvoda
- Slavica Đukić Dejanović, (Rača, 4. jula 1951 — ) srpska političarka, narodni poslanik, bivša ministarka zdravlja u Vladi Srbije, bivša predsednica Narodne skupštine Republike Srbije, a u toj funkciji i jedno vreme vršilac dužnosti predsednika Republike Srbije
- Antonije Isaković, (Rača Kragujevačka, 6. novembar 1923 — Beograd, 13. januar 2002) srpski književnik i potpredsednik Srpske akademije nauka i umetnosti od 1980. do 1992. godine.
- Panta Srećković, (Veliko Krčmare, 15. novembar 1834 — Beograd, 21. jul 1903), srpski istoričar i akademik.
- Vojislav Đurić, (Malo Krčmare, 17. januar 1912 — Beograd, 27. jul 2006) je bio srpski istoričar književnosti, akademik i univerzitetski profesor.
- Živojin Andrejić, (Rača, 1950 —) srpski istoričar umetnosti.
- Petar Ivanović Perica, (Saranovo, kod Rače, 16. jun 1924 — Bapska, kod Šida, 30. januar 1945) učesnik narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj
- Ljubica Ivošević-Dimitrov, (Saranovo, 1884 — 1933) prva srpska proleterska pesnikinja
- Miloje Pavlović, (G. Jarušice, kod Rače, 28. novembar 1887 — Šumarice, kod Kragujevca, 21. oktobar 1941), direktor Ženske učiteljske škole u Kragujevcu i narodni heroj Jugoslavije
- Milenko Hadžić, (Malo Krčmare, kod Kragujevca, 12. decembar 1902 — okolina Svrljiga, 12. decembar 1941), lekar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije
- Bora Dugić, (Đurđevo, 10. jun, 1949 —), srpski muzičar
- Mališa Stanojević, (Rača, 2. oktobar 1949 —), književni istoričar i književnik
- Dejan Obradović, (Rača, 23. oktobar 1971 — 6. februar 2010), srpski istoričar i kustos narodnog muzeja u Kragujevcu
Reference uredi
- ^ a b „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ Razdaljina na sajtu www.udaljenosti.com
- ^ „Geografske karateristike”. Arhivirano iz originala 18. 11. 2015. g. Pristupljeno 16. 10. 2015.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
- ^ Prestiž MM/Tehnička podrška posete Rači
- ^ Crkva brvnara na sajtu SANU
- ^ Turistička opština Tača/Crkva brvnara u Sepcima
- ^ Karađorđev zavičaj prekrio zaborav („Večernje novosti“, 1. maj 2014)
- ^ Karađorđev etno-kompleks neće više propadati („Večernje novosti“, 2. maj 2014)
- ^ „Rača: Košarkaši u Drugoj srpskoj ligi”. Arhivirano iz originala 5. 3. 2016. g. Pristupljeno 17. 10. 2015.
- ^ Košarka: Račani stotkom u viši rang[mrtva veza]
