Opština Trstenik

Opština Trstenik;
	; Zgrada skupštine opštine Trstenik
; Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Rasinski
Sedište	Trstenik
Stanovništvo
Stanovništvo	35.875 (2022)
Gustina naseljenosti	110 st./km2
Geografske karakteristike
Površina	448 km2
	;
Ostali podaci
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Predsednik opštine	Milena Turk (SNS)
Veb-sajt	www.trstenik.rs

Opština Trstenik je opština u Rasinskom upravnom okrugu, u Srbiji. Središte opštine je gradsko naselje Trstenik. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 35.875 stanovnika^[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 42.966 stanovnika).^[2]

Na području opštine Trstenik prve škole su osnovane 1813. godine, u selima Osaonica i Velika Drenova.^[3]

Geografija uredi

Opština Trstenik se nalazi u dolini Zapadne Morave, na padinama Gledićkih planina i Goča. Sam Trstenik se nalazi na desnoj obali Zapadne Morave, na 172 metara nadmorske visine. Oko 70% površine opštine čine brdsko-planinski predeli. Nadmorska visina opštine varira između 160 i 992 metara. Graniči se sa gradom Kraljevo na zapadu, opštinom Vrnjačka Banja na jugozapadu, opštinom Aleksandrovac na jugu i jugoistoku, Gradom Kruševcom na istoku, opštinom Rekovac na severu i opštinom Varvarin na severoistoku.

Geografske karakteristike opštine Trstenik uredi

Opština Trstenik se prostire na površini od 448 km². Na tom prostoru, u 51 naselju, živi približno 43.000 stanovnika. Klima je umereno-kontinentalna, a prosečna gustina naseljenosti je 110 st/km². Kroz grad i opštinu prolazi 21. meridijan, linija koja Trstenik simbolički spaja sa svetom u prostoru i vremenu čime je Trstenik geografski, istorijski i kulturni deo Evrope. Trstenički kraj se, geografski, nalazi u najjužnijem delu Šumadije, odnosno zapadnom delu kruševačke i krajnjem jugoistočnom delu kraljevačke kotline. U centralnom delu ovog područja nalazi se plodna kotlina reke Zapadne Morave, u čijoj su se dolini razvila većina naselja opštine. Prema severu područja talasasto se prostiru Gledićke planine (najviši vrh Samar 922 m), dok su prema jugu ogranci planine Goč (najviši vrh 992 m). Trstenik je privredni, administrativni i kulturni centar opštine. Nalazi se na 43o37' N i 21oE, oko 200 km južno od Beograda.

Naziv grada uredi

Naziv Trstenik, spada u grupu fitonima, imena nastalih po karakterističnoj vegetaciji u samom području. Pored Zapadne Morave je oduvek bilo mnogo močvarnih terena obraslih barskim i močvarnim biljem, a ponajviše trskom ili trstikom, po čemu je i grad dobio naziv. Prema drugim mišljenjima, ime grada potiče od reči „trs“, što je stari naziv za čokot vinove loze koja se u ovom kraju od davnina uzgaja.

Rečna bogatstva uredi

Reka Zapadna Morava je mnogo više od geografskog odredišta. Ona je za narod ovog kraja simbol nacionalne tradicije, patriotizma i burne istorije. U prošlosti, ona je bila granica koja je razdvajala dve države, Austriju i Tursku, a danas je samo prirodna granica koja deli opštinski atar na levu i desnu stranu. Na njenim obalama, donedavno su postojale vodenice „moravke“, a na njenim brzim pritokama vodenice „potočare“. Život Trsteničana se i danas, u letnjim mesecima, vezuje za Moravu, njene plaže su okružene vrbama i sportskim bazenom, na njenoj desnoj obali, a obale Morave su, i leti i zimi, prepune ribolovaca. Najveće pritoke Zapadne Morave su seoske reke: Popinska reka, Srebrenica, Ljubostinjska i Riljačka reka, u koje se uliva veliki broj potoka. Ukupna dužina toka Zapadne Morave kroz trstenički kraj je 21 km. Protok vode u njoj, kao i pritokama, varira, od veoma niskog vodostaja u letnjim mesecima do ekstremnih poplava, kakve su zabeležene 1896. i 2014. godine. Područje trsteničkog atara je bogato i mineralnim vodama. Najpoznatija izvorišta su u selu Veluće (mineralna voda, bogata magnezijumom), i u selu Gornja Crnišava.

Biljni i životinjski svet uredi

Trstenički kraj je bogat biljnim i životinjskim svetom. Klima i zemljište su pogodni za gajenje žitarica, krmnog i lekovitog bilja, voća i povrća. Posebno je bogat medonosnim biljem zbog čega je pčelarstvo veoma razvijeno među stanovništvom celog područja. U selima blizu Zapadne Morave snažno se razvija povrtarstvo (proizvodnja paradajza, paprike, kupusa, šargarepe, krastavaca, luka, pasulja, krompira, spanaća i raznih vrsta drugog povrća), dok se u brdskim krajevima stanovništvo više bavi stočarstvom, vinogradarstvom i voćarstvom (proizvodnja malina, kupina, šljiva, jabuka, krušaka i drugog voća). Veoma je razvijena proizvodnja voćnih sadnica i loznih kalemova, posebno u selima na levoj obali Zapadne Morave. Jedna od retkih endemskih biljaka, koja je izumrla a nalazila se jedino u vodama Pomoravlja, je moravski orašak (trapa anosa). ^[4]

Demografija uredi

Etnički sastav prema popisu iz 2011.^[5]‍

Srbi	41.829	97,35%
Romi	342	0,79%
Crnogorci	84	0,19%
Makedonci	48	0,11%
Hrvati	35	0,08%
Goranci	29	0,06%
Jugosloveni	17	0,04%
Bugari	15	0,03%
Muslimani	15	0,03%
Rumuni	13	0,03%
Vlasi	9	0,01%
Mađari	8	0,01%
Rusi	8	0,01%
Nemci	4	0,01%
Slovaci	4	0,01%
Slovenci	3	0,01%
Albanci	2	0,00%
Rusini	1	0,01%
ostali	21	0,04%
regionalna pripadnost	6	0,01%
neizjašnjeni	226	0,52%
nepoznato	247	0,57%
ukupno: 42.966

Poljoprivreda uredi

Oko 65% stanovništva trsteničke opštine bavi se poljoprivrednom proizvodnjom. To omogućuje blaga klima, plodna moravska ravnica i vinorodni obranci koji se granaju oko rečne doline. Poljoprivredna proizvodnja se zasniva na povrtarskoj proizvodnji, proizvodnji voćnih sadnica i loznih kalemova, uzgoju i preradi grožđa i voća i stočarstvu.

U seoskom području se izdvajaju dva regiona. U regionu sela na levoj obali reke Zapadne Morave (severna sela) je razvijena proizvodnja loznih kalemova, voćnih sadnica i sadnica ruža. Pored loznih kalemova i voćnih sadnica, stanovništvo ovog regiona proizvodi i grožđe po čemu je ovaj kraj i poznat širom Srbije. Takođe, severna sela se bave uzgojem povrtarskih kultura, poseduju farme za tov pilića i junadi, kao i otkupom i preradom šumskih proizvoda i lekovitog bilja. Sela sa desne strane reke predstavljaju region gde je razvijena poljoprivredna proizvodnja u zatvorenom prostoru (plastenici) i otvorenom prostoru. U tom regionu postoje i otkupno-ditributivni i preradni kapaciteti za voće i povrće, kao i industrijski pogon za flaširanje mineralne vode. U ovom regionu poljoprivredni proizvodi pristižu još u rano proleće i plasiraju se na tržište tokom čitavog leta do kasne jeseni. U brdskom području opštine postoje idealni uslovi uzgoj jagodičastog voća (maline i kupine) sa tendencijom porasta njihove proizvodnje s obzirom na cenu proizvoda i postojanja nekoliko mini-hladnjača za otkup.

Pored proizvodnje povrtarskih kultura, voća i grožđa, u opštini Trstenik stočarstvo predstavlja poljoprivrednu granu sa mnogo potencijala. Rubni deo brdskog područja opštine je idealan za bavljenje stočarskom proizvodnjom, a blizina pijaca Vrnjačke banje, Kraljeva i Kruševca omogućava plasman svih stočarskih proizvoda.

I pčelarstvo predstavlja značajnu granu poljoprivrede, a brojni vinski podrumi kao i podrumi zemljoradničkih zadruga za proizvodnju i čuvanje vina i rakije daju odličnu mogućnost za razvoj i napredak proizvodnje alkoholnih voćnih pića. ^[6]

Metalska industrija uredi

Privredni razvoj trsteničkog kraja vezan je za poljoprivredu, šumarstvo, metalsku industriju i malu privredu. Tokom 20. veka nosilac privrednog razvoja celog kraja bio je industrijski gigant „Prva petoletka“. Danas, pored ove fabrike, u Trsteniku posluje oko 1.600 privrednih subjekata u raznim privrednim delatnostima. Fabrika „Prva petoletka“ u Trsteniku je osnovana kao državno preduzeće 1949. godine. Sedamdesetih godina prošlog veka ovo preduzeće doživljava veliku ekspanziju i postaje jedan od vodećih proizvođača hidraulike i pneumatike u Jugoslaviji. Pogoni ove fabrike se otvaraju i u drugim mestima, dok se zahvaljujući njenom razvoju naglo razvija i Trstenik koji postaje poznat kao „metropola hidraulike i pneumatike“. Početkom ovog veka „Prva petoletka“ je pretrpela veći broj reorganizacija, a 2016. godine otišla u stečaj. Iste godine formirano je preduzeće PPT Petoletka, koje je nastavilo programe i preuzelo ugovore Prve petoletke. Preduzeće PPT-Petoletka razvija, proizvodi, prodaje i pruža usluge servisiranja hidrauličkih, pneumatskih i elektro uređaja i sistema za ugradnju u privredna vozila i vozila poljoprivredne, građevinske mehanizacije, procesne industrije i ostale oblasti primene. U okviru „Prve petoletke“, 1972. godine, kao posebna celina, formirana je fabrika za proizvodnju naoružanja i vojne opreme. Ova fabrika se 1991. godine izdvojila iz „Prve petoletke“ i postala nezavisan subjekt. Danas nosi naziv „PPT Namenska“ a.d. i ima veoma važnu ulogu u odbrambenoj industriji naše zemlje i proizvodnji iz oblasti ratne mornarice, kopnene vojske, vojnog i civilnog vazduhoplovstva, kao i ulogu u transferu odbrambenih tehnologija. Pored PPT Namenska ad, sa većinskim državnim kapitalom je i preduzeće za tehnološko-metaluršku obradu PPT-TMO ad. ^[6]

Turizam uredi

Zahvaljujući prirodnim potencijalima i bogatoj kulturnoj baštini opština Trstenik je prepoznala turizam kao jedan od bitnih pravaca razvoja. Kulturni turizam se temelji na poseti Manastiru Ljubostinja i Manastiru Veluće, utvrđenju Grabovac, crkvi Svete Trojice, kao i na upoznavanju sa lokalnom arhitekturom, starim zanatima, običajima i gastronomijom. Brojne kulturne manifestacije su takođe deo kulturne ponude Trstenika i okoline.Sportsko-rekreativni turizam i turizam specijalnih interesa se baziraju na potencijalu koji ima reka Zapadna Morava i na bogatoj ponudi sportskih terena, kao i na aerodromu Trstenik i pratećoj infrastrukturi za ekstremne sportove.Za ljubitelje prirode i aktivnog odmora na Gledićkim planinama i Goču obeleženo je preko sto kilometara planinarskih staza. Za ljubitelje lagane rekreativne šetnje i biciklizma preporučujemo Ozonske staze. Moravski ambijent prija izletnicima, sportistima, rekreativcima, umetnicima.

Lov u trsteničkoj opštini ima dugu tradiciju: tokom srednjeg veka ovaj kraj je bio lovište vlastele, pa i samog Lazara Hrebeljanovića. Lovište Dubička reka se poklapa sa teritorijom opštine Trstenik. Lovištem gazduje Lovačko udruženje Trstenik, koje je sa preko 1700 članova jedno od najbrojnijih u Srbiji.

Za vreme letnjih meseci, Trsteničani uživaju u bogatim programima koji se organizuju na Omladinskom trgu – koncerti, bioskop na otvorenom, maskenbal, pozorišne predstave, modne revije.Opština Trstenik je podjednako interesantna i u zimskim mesecima. Trstenički kraj je postao prepoznatljiv po tradicionalnoj proslaviBadnjeg dana i Božića koji se organizuju u svim crkvama Opštine Trstenik. Takođe, gradski trg uvek oživi za vreme Srpske nove godine, kada se za građanstvo Trstenika i njihove goste organizuje zabavno-muzički program.

Trstenik se nalazi na Vinskom putu Srbije, zahvaljujući dugoj tradiciji, ogromnom vinogradarskom i voćarskom potencijalu i vrhunskim proizvođačima vina. Brojni proizvođači vina imaju lepo sređene vinske podrume i zasade na mestu gde su u prošlosti bili carski i kneževi vinogradi. Kombinovanjem savremenog pristupa sa tradicijom i iskustvom došlo se do vina izuzetnog kvaliteta. Proizvode se vina šardone, roze, kaberne sovinjo, merlot i druga.

Ruralni turizam uključuje i objedinjava različite oblike aktivnosti na selu: šetnje u prirodi, upoznavanje sa istorijom i tradicijom, kao i upoznavanje sa seoskim načinom života, poljoprivredom, gastronomijom i manifestacijama. Okolina Trstenika bogata prirodnim lepotama i istorijom sve više privlači pažnju turista. Uživanje u hrani i vinu, upoznavanje zanimljivih običaja i starih zanata, kao i predustretljivost domaćina dovoljni su razlozi da se posete trstenička sela sa razvijenim etno-turizmom:Brezovica, Jasikovica, Bučje, Mala Drenova.

Turizmom se organizovano bavi Turistička organizacija opštine Trstenik koja je osnovana 2003. godine kao javna ustanova. Organizator je turističko kulturne manifestacije ,"Trstenik na Moravi“, koja se održava sredinom avgusta kao veseli spoj zabave, sporta, kulturnih dešavanja i naravno, dobrog druženja. Takođe je zadužena i za „Pečenjijadu“, manifestaciju zabavnog karaktera koja se održava tokom septembra u Stopanji.^[7]

Zabava uredi

Trstenik je poznat i po bogatim i raznovrsnim kulturnim sadržajima koji se realizuju kroz ustanove kulture (Narodni univerzitet Trstenik, Narodna biblioteka „Jefimija“), organizacije Turistička organizacija i udruženja građana. Pored manifestacija i programa sa jasno utvrđenim datumima, tokom godine, Opština Trstenik organizuje i brojne sadržaje koji imaju namenu da poduče, zabave, povežu građane i gradove iz susedstva. Među ove sadržaje ubrajamo Moto-trke, brojne sportske turnire, likovne kolonije, izložbe i radionice u trsteničkom Muzeju, pozorišne predstave, koncerte.

Ono što je specifično za Trstenik je da se veliki broj manifestacija održava u selima Opštine, što svedoči o visokoj kulturološkoj osvešćenosti svih građana naše opštine, a predstavlja i dobar temelj za razvoj seoskog turizma.

U raznolikim manifestacijama Opštine Trstenik, najdužu tradiciju imaju „Jefimijini dani“, a nejveseliju publiku „Trstenik na Moravi“. Osim ovih manifestacija, vredne pomena su i Sabor u Krušaku, Dani povrća, Dani paprike, Otvoreni šampionat Srbije u motokrosu, Sajam lova, ribolova i turizma i Srpska savremena proza.^[7]

Sport uredi

Bogat je i sportski život u trsteničkom kraju. Njega predstavlja oko 70 klubova, od kojih se 56 takmiči u opštinskim, okružnim, regionalnim i nacionalnoj ligi.

Najznačajniji sportski objekat u Trsteniku je, turističko-sportski aerodrom, o kome se brine ,,Aero-klub Trstenik“. Ovaj aerodrom ima svu potrebnu infrastrukturu za izvođenje letova i početnu obuku pilota. Škole motornog letenja, jedriličarstva i padobranstva vođene su iskusnim sportistima, a za turiste postoji mogućnost organizovanja panoramskih letova sa razgledanjem trstenika i okoline iz vazduha.

Sportski centar Trstenik bavi se održavanjem postojeće sportske infrastrukture koja obuhvata Halu sportova, otvorene terene i bazene. Otvoreni tereni Sportskog centra Trstenik obuhvataju moderan mini-pič teren, balon halu, veliko fudbalsko igralište sa novoizgrađenim tribinama, odbojkaški, košarkaški i tri teniska terena i dečije igralište koje upotpunjuje ovu sportsku oazu na obali Zapadne Morave.

Bazeni sportskog centra, odnosno olimpijski bazen i mali bazen, obogaćeni su, avgusta 2015. godine bazenom sa toboganima kao delom projekta parka na vodi – akva parka, čime je povećan kapacitet kupača, a Trstenik je postao jedini grad u bližem okruženju koji može da se pohvali kompleksom od tri bazena, toboganima, vodenim pečurkama i toboganom za manju decu.

Sportska hala raspolaže sa 1.800 sedišta i 1.000 kvadrata. Mesto je održavanja brojnih sportskih, kulturnih i zabavnih manifestacija, ali i prostor gde se okupljaju trstenički sportski klubovi i rekreativci tokom čitave godine. Sastoji se od velike sale za treninge i utakmice, male sale za borilačke sportove i stoni tenis, prostorija predviđenih za teretanu i ambulantu, četiri velike svlačionice i svlačionice za sudije i delegate, kuglane i saune.^[7]

Najstarije crkve u opštini Trstenik uredi

U Trsteniku i okolini postoje brojne crkve i manastiri koji okupljaju veliki broj vernika, ali predstavljaju i grandiozne arhitektonske monumente, deo kulturne baštine ovog kraja i poznata odredišta sakralnog turizma.

Crkva Svetog Arhangela Gavrila

Crkvu Svetog arhanđela Gavrila u Gornjem Ribniku sagradio je knez Miloš Obrenović, dok je zvonik dograđen 1831. godine. To je najstarija očuvana crkva u trsteničkoj opštini i kao takva proglašena je za spomenik kulture i stavljena pod zaštitu države.

Hram silaska Svetog duha na apostole

Na mestu gde se nalazila prva trstenička crkva, posvećena Svetoj Trojici, sagrađen je od 1899. do 1900. godine velepni „Hram silaska Svetog duha na apostole“. Ktitor hrama je ugledni trstenički trgovac Vasa Anđelković, koji je uz pomoć bogatijih Trsteničana, organizovao izgradnju ove crkve, kao i izgradnju gvozdenog mosta na Zapadnoj Moravi. Crkva Svete Trojice u Trsteniku je delo poznatog arhitekte Dušana Živanovića i predstavlja izraziti primer novog neomoravskog graditeljskog pravca u crkvenoj arhitekturi. Odlikuje se izuzetnom akustičnošću. Ikonostas u crkvi je s početka 20. veka, njegov autor je slikar Voja Trifunović iz Novog Sada, a sačuvane su i 2 ikone iz stare crkve koje je naslikao požarevački slikar Živko Pavlović.^[7]

Ostale crkve uredi

Crkva presvete Bogorodice Bučje
Crkva Svete Marine Riđevštica
Crkva Svetog Jovana Jasikovica
Crkva Svetog Oca Nikolaja Medveđa
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Poljna
Crkva Svetog Romana u Riljcu
Crkva Svetih apostola Stopanja
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg
Crkva Svetog Pantelejmona u Počekovini
Crkva Vaskrsenja Hristovog u Maloj Drenovi
Crkva Vaznesenja Hristovoga u Odžacima
Hram Svete Trojice u Omašnici
Hram Vaznesenja Gospodnjeg u Milutovcu
Crkva svetog Jovan Preteča u Čairi ^[7]

Spomenici i spomenička obeležja uredi

Po završetku Prvog svetskog rata pali ratnici i preživeli učesnici, nisu dobili nikakvo zasluženo priznanje. Nije podignut ni jedan zajednički spomenik svim poginulim ratnicima. Podignuti su spomenici u Tekerišu žrtvama u Cerskoj bici, na ostrvu Vidu Mauzolej umrlim i sahranjenim u „Plavoj grobnici“ i na Zejtinliku, pored Soluna, groblje poginulima na Solunskom frontu. Kako je inicijativa države izostala tako se mesno stanovništvo samoorganizovalo da podigne spomen obeležja svojim meštanima, koja i danas postoje u većini mesta Opštine Trstenik.

Spomenik Radoju Raki Ljutovcu u Trsteniku uredi

U samom gradu ovo je jedino obeležje vezano za Prvi svetski rat. Interesantna je činjenica da do 1999. u samom gradu nije postojao niti jedan spomenik koji je bio posvećen učesnicima Velikog rata. Radoje Raka Ljutovac je tokom rata služio u artiljerijskim jedinicama, i septembra 1915. njegova jedinica je bila smeštena u okolini Kragujevca sa zadatkom da sa modifikovanim turskim topovima brani nebo iznad tog grada. Dana 30. septembra neprijateljski avioni bombardovali su Kragujevac, a srpski artiljerci su dejstvovali protiv njih. Granata koju je ispalio upravo Radivoje pogodila je neprijateljski avion i oborila ga. Ovo je bio prvi slučaj obaranja neprijateljskog aviona u ratnoj istoriji i spretni Radoje je dospeo svojim podvigom na stranice vojne istorije. Odlikovan je Karađorđevom zvezdom i unaprađen u čin kaplara. Spomenik je podignut 1999. Spomenik se nalazi u samom centru grada između ulaza u Sud i Banku.

Spomenik u Medveđi uredi

Spomenik u Medveđi nalazi se u porti crkve Svetog Nikole, na vrhu se nalazi figuru orla koji širi krila, dok su na strana spomenika uklesana imena poginulih i nastradalih. Ovo je jedan od najstarijih spomenika u trsteničkom kraju, pošto na njemu piše da je podignut još 1925.godine a da je kamenorezac bio izvesni Radojko Orolić. Interesantno je da je to jedini spomenik na kome su isklesana imena poginulih boraca još iz ratova 1876-1878. kojih ima 25, dok iz ratova 1912-1919. godine stoje imena 233 poginulih ratnika, a tu je još i 11 imena iz perioda 1944-1945. godine.

Spomen-česma u Velikoj Drenovi uredi

Sela Velika Drenova, Selište i Stragari podigla su 1968. Spomen-česmu u centru Velike Drenove. Sem podataka da je iz ta tri sela u ratove 1912-1918. otišlo 670 vojnika, a poginulo ili umrlo 397 njih, na njoj su uklesane i reči našeg poznatog književnika, a rođenog Drenovca, Dobrice Ćosića: “Za opstanak i slobodu iz sela odoše u istoriju. Pobediše u tri rata, a njih poraziše u jednom miru i ostodaše nepobeđeni”. Ovde treba napomenuti i to da je vidno veći broj poginulih iz ovih sela nego iz ostalih i da je tome doprinela činjenca da su stanovnici ovih naselja pretežno bili regrutovani u Timočku diviziju koja je izvršila neuspešni prelazak u Srem kod Čevrntije, gde se u samo jednom danu udavilo u Savi ili poginulo preko 80 stanovnika ovih naselja.

Spomenik u Selištu uredi

U dvorištu Osnovne četvorogodišnje škole u Selištu je podignut spomenik žrtvama oslobodilačkih ratova prilikom obeležavanja četrdesetogodišnjice oslobođenja tog sela 15. oktobra 1984. godine. U delu koji se odnosi na Prvi svetski rat ispisano je sledeće: ”U Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu 1912-1918 godine. Ratovalo je 146, a poginulo 69 Selištanaca za slobodu, rodoljublje i junaštvo večno će im biti zahvalni potomci“. U drugom delu koji je posvećen Drugom svetskom ratu piše sledeće: ”U narodnooslobodilačkoj borbi Jugoslavije 1941-1945 godine za slobodu i socijalizam poginulo je 13 boraca koji su nesebično dali svoje živote".

Spomenici u Milutovcu uredi

Stanovnici Milutovca su se poginulim meštanima odužili tako što su podigli dva spomenika i to jedan u dvorištu Osnovne škole “Rade Dodić”, a drugi u samom centru sela. Spomenik u školskom dvorištu je veći i na njemu su na dve ploče poimenično navedeni poginuli meštani u ratovima 1912-1918. i njih ima 181, a posle njih su navedena i imena poginulih u Drugom svetskom ratu i to 34 imena. Na spomeniku piše i sledeće ”Milutovac svojim sinovima palim za slobodu i čast otadžbine.” Spomenik je podignut 4.jula 1982. godine. Drugi spomenik u Milutovcu nalazi se u centru sela i na njemu se samo nalazi natpis “Palim ratnicima Milutovca 1912-1918 i 1941-1945."

Spomenik u Veluću uredi

Spomenik u Veluću je podignut i nalazi se u blizini mesne zajednice u Veluću, podignut zajedničkim zalaganjem mesnih zajednica Veluće i Pajsak i na spomen ploči su navedena imana poginulih u ratu iz oba mesta i to: 31 ime iz Veluća a 12 iz Pajsaka. Spomenik je podignut 1989. godine a potpisani na spomeniku kao podizači su Savez boraca NOR-a i građani Veluća i Pajsaka. Na njoj se nalazi i 6 imena poginulih meštana u Drugom svetskom ratu.

Spomen-ploča u Donjoj Crnišavi uredi

Na zidu četvorogodišnje Osnovne škole u Donjoj Crnišavi su postavljene dve spomen-ploče posvećene žrtvama koje je ovo selo podnelo u oba svetska rata 15. oktobra 1984. godine. Na ploči koja je posvećena žrtvama iz ratova 1912.-1918. nalaze se imena 40 poginulih meštana kao i posveta: „Njihovo rodoljublje, hrabrost i junaštvo večno će pamtiti građani Donje Crnišave". Na drugoj ploči nalaze se imena 6 nastradalih meštana u Drugom svetskom ratu, kao i podatak da su table postavljene u čast četrdesetogodišnjice oslobođenja sela u Drugom svetskom ratu.

Spomenik u Starom Trsteniku uredi

Meštani Starog Trstenika podigli su 7.jula 1984.g. ispred svoje mesne kancelarije spomenik žrtvamaviz oba svetska rata. Na njemu se nalazi spisak od 30 nastradalih meštana u ratovima 1912-1918. godine uz kratak komentar: „ Hvala im što za slobodu život darovaše“

Spomen-ploča u Grabovcu uredi

U Grabovcu je 4.jula 1975. na Domu kulture u centru sela postavljena spomen ploča sa imenima poginulih meštana u ratovima 1912-1918. gde je poimenično navedeno 50 imena i poginulih meštana i 12 meštana koji su poginuli u Drugom svetskom ratu. Na spomeniku piše sledeće: ”Ratnicima koji padoše za slobodu domovine sinovima i unucima njihovim koji herojskom smrću u narodnooslobodilačkoj borbi i revoluciji odbraniše slobodu i stvoriše socijalističku Jugoslaviju”.

Spomenik u Stopanji uredi

Na spomeniku koji je podignut u Stopanji nalaze se imena 69 meštana koji su dali život u ratovima 1912-1918. godine uz posvetu “Zahvalno stanovništvo Stopanje”. Imena su isklesana na dve mermerne ploče.

Spomen-ploča u Rajincu uredi

Na spomen-ploči koja je postavljena na zidu četvorogodišnje osnovne škole u Rajincu 4.jula 1984. godine nalaze uklesana imena 54 meštana koji su nastradali za vreme ratova 1912-1918. sa kratkim komentarom: “Imena im upisaše zahvalni potomci”.

Spomenik u Lopašu uredi

Spomenik u Lopašu se nalazi u dvorištu četvorogodišnje Osnovne škole i sastoji se iz spomenika i česme. Na spomeniku se jasno vidi da je akcenat bačen na period 1941-1945. godine jer je samo na zadnjoj strani spomenika uklesano sledeće: “Palim ratnicima 1912-1918.”

Spomenik u Jasikovici uredi

Godine 2012. meštani Jasikovice i Bučja podigli su novi spomenik koji je posvećen nastradalim meštanima u svetskim ratovima na istom mestu gde se nalazio stari spomenik koji je stradao od zuba vremena. Na crnoj mermernoj ploči nalaze se imena poginulih u ratovima između 1912-1918. kojih ima ukupno 38, i 1941-1945. kojih ima ukupno 31. Spomenik se nalazi u dvorištu četvorogodišnje Osnovne škole.

Spomenik u Gornjem Dubiču uredi

Spomenik u Gornjem Dubiču nalazi se u dvorištu osnovne škole i podignut je 4. jula 1988. godine, a na ploči od belog mermera uklesana su imena 45 poginulih meštana u ratovima 1912-1918. godine sa kratkom posvetom: ”Zahvalni potomci”.

Spomenik u Riljcu uredi

Spomenik u Riljcu je najstarije spomen-obeležje u trsteničkom kraju jer su na njemu su zapisana dva važna podatka: da je prvobitni spomenik podignut još 1920. godine a da su ga mepštani obnovili 1960. godine, kao i ime kamenoresca gde ponovo, kao i u slučaju spomenika u Medveđi srećemo ivesnog Radojka Orolića. Na spomeniku su hronolški uklesana imena 50 stanovnika Riljca koji su poginuli u periodu 1912-1918. godine.