Orinoko

Orinoko (šp. Río Orinoco) je reka koja protiče kroz Kolumbiju i Venecuelu. Otkrio ju je Kristifor Kolumbo 1498. godine. Izvire u južnom podnožju Sijera Parime. Četvrta je po veličini u Južnoj Americi. Poznata je po bifurkaciji. U gornjem toku spojena je sa rekom Kasikijarom. Duga je 2.410 km sa površinom sliva oko 880.000 km² i protokom vode od 33.000 m³/s. Glavne leve pritoke su joj Gvaviare, Meta, Arauka i Apura, a sa desne Kaure i Karoni. U Atlantski okean uliva se velikom deltom Amakuro (oko 20.000 km²) sa 12 glavnih rukavaca.

Orinoko (Río Orinoco)
Most preko Orinoka kod grada Sijudad Bolivar u Venecueli
Sliv Orinoka
Opšte informacije
Dužina	2.140 km
Basen	oko 990.000 km2
Pr. protok	36.000 ​m3⁄s
Sliv	880.000 km²
Vodotok
Izvor	Sijera Parima
V. izvora	1.047 m
Ušće	Atlantski okean (delta Amakuro
Koor. ušća	8° 37′ N 62° 15′ W
Geografske karakteristike
Država/e	Venecuela, Kolumbija
Pritoke	desne: Karoni, Kaura; leve: Meta, Gvaviare, Arauka, Apura
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Orinoko sa svojim pritokama predstavlja najseverniji od četiri glavna rečna sliva - Južne Amerike. On je sa zapada i severa obrubljen Andama, Gvajanskom visoravni na istoku, a sa juga slivom reke Amazone. Porečje Orinoka, kog zovu i Orinokvija pokriva ogromnu površinu od oko 948 000 km², a to je oko četiri petine Venezuele i jedna četvrtina Kolumbije.

Većinu svog toka Orinoko teče kroz neprohodnu prašumu ili kroz visokotravnatu savanu u regiji Ljanos, koja zauzima tri petine porečja Orinoka, severno od reke Gvavijare i zapadno od Donjeg Orinoka i Gvajanske visoravni. Ljanosu su ime dali Španci u 16. veku, on se već odavno koristi kao pašnjak za velika stada goveda. Od 1930. taj kraj se snažno razvija u jedno od najvažnijih industrijskih područja Južne Amerike.

Geografske karakteristike

Orinoko od svog izvora, teče u širokom luku oko Gvajanske visoravni do ušća u Atlantski okean, tok reke se po svojim karakteristikama, može podeliti u četiri nejednake zone;

• Gornji Orinoko - dug oko 242 km, proteže se od brzaka Raudales de Guaharibos, njega karakteriša planinski krajolik kroz koji reka teče u smeru severozapada.
• Srednji Orinoko - dug oko 750 km, može se podeliti u dva sektora; prvi od kojih 480 km, u kom reka uglavnom teče prema zapadu do ušća reka Atabapo i Gvavijare kod grada San Fernando de Atabapo; i drugi u kom reka teče prema severu, dug oko 270 km, uz venecuelansku - kolumbijsku granicu, u kom reka teče u granitnom koritu zapadnih obronaka Gvajanskog štita sve do ušća reke Mete kod grada Puerto Karenjo.
• Donji Orinoko- dug oko 959 km, u kom reka teče kroz aluvijalnu ravnicu prema severoistoku, od Slapova Atures sve do mesta Barankas.
• Delta Amakuro - dug oko 200 km, u kom reka formira istoimenu ogromnu deltu površine 22 500 km², široku 442 km, koja se izliva kod zaliva Papija u Atlantik.

Gornji Orinoko

Izvor Orinoka leži na južnim obroncima masiva Parima, ispod planine Delgado Čalbaud u Venecueli na nadmorskoj visini od oko 1 000 m. Od izvora reka teče u pravcu severozapada, duž zapadnih obronaka masiva Parima, koji u tom delu formira deo granice između Venecuele i Brazila. Sliv je prepun brojnih vodotokova koji povećavaju Orinoko. Nakon planinskog dela u svom gornjem toku, reka meandrira kroz ravnicu Ljanos. Tu reka prima brojne planinske pritoke, sa leve strane reku Mavaka, a sa desne reke; Manaviče, Okamo, Padamo, i Kunukunuma.

Porečje reke Orinoko

Ispod gradića Esmeralda, reka ima ušće sa rekom Kasikijara, preko koje deo voda Orinoka otiče prema jugu u reku Rio Negro, koja je leva pritoka Amazona. To je najveća i najpoznatija svetska bifurkacija, preko koje su porečja Orinoka i Amazona međusobno spojena.

Nakon bifurkacije sa Kasikijarom, Orinoko zavija prema severozapadu i teče praveći velike meandre sve do ušća reke Ventuari. Tu reka skreće prema zapadu probijajući se preko visokih sedimentnih barijera, u tom delu ima puno velikih peščanih sprudi. Kod grada San Fernando de Atabapo, reka prima pritoke Atabapo i Gvavijare, to je ujedno i granica Gornjeg Orinoka.

Srednji Orinoko

Nizvodno od San Fernando de Atabapo, reka teče prema severu i formira granicu između Venecuele i Kolumbije. U tom delu svog toka, reka se probija uskim kanjonima kroz granitne stene - te se čitav taj kraj zove Regija brzaka (regija de los Raudales), ona završava kod Slapova Atures. U tom delu, najveće pritoke su reke Vičada i Tomo sa kolumbijskog Ljanosa, i reke Gvajapo, Sipapo, Autana, i Kuao sa Gvajanske visoravni.

Donji Orinoko

Slapovi Atures su granica, koja označava početak Donjeg Orinoka u kom reka pravi veliki zavoj prema istoku. U Donjem Orinoku, reka teče polako kroz niziju i ima korito široko oko 8 km. Na tom delu prima najveći broj svojih pritoka; uključujući Metu, Arauku, Kapanaparo i Apure koja donosi mnogo vode sa svojih pritoka iz Anda.

Od ušća Apure, Orinoko vijuga prema istoku preko blago položenih ravnjaka. Tu se razliva u brojne plitke rukavce, i formira mnoštvo sedimentnih ostrva. U tom delu prima mnoštvo pritoka, sa leve strane su to reke; Gvariko, Manapire, Suata (Zuata), Pao, i Karis, a sa desne; Kučivero i Kaura. One nanose toliko taloga da obično na ušću imaju ostrva. Između Siudad Bolivara i Sijudad Gvajane Orinoko ima brojne lagune; Mamo, Amana i Kolorada. Kod Sijudad Gvajane Orinoko prima s desne strane svoju najveću pritoku, reku Karoni. Ona nešto južnije od Siudad Gvajane ima ogromno veštačko jezero Guri, gore uzvodno na njenoj pritoci Čurun nalazi se najviši vodopad na svetu Anđeoski vodopad visok 979 metara.

Delta Amakuro

Oko 50 км nizvodno od Sijudad Gvajane, kod mesta Barankas, Orinoko počinje da formira svoju veliku deltu koja se prostire duž 442 km atlantske obale, od Pedernalesa u zalivu Papija na severozapadu, sve do zaliva Boka Grande na jugoistoku. Tu se reka razliva u brojne kanale, zvane kanjos, između kojih su velika ostrva, glavni kanal zove se Rio Grande i teče prema istoku.

Klimatske karakteristike

Klima u Bazenu Orinoka je Tropska monsunska, sa dva godišnja doba koja se između sebe ne razlikuju po temperaturi nego po količini padavina. Kišna sezona (zima) traje od aprila do oktobra / novembra, a suva sezona (leto) od novembra do marta / aprila.

Flora i fauna

Flora

Dobar deo Ljanosa je savana bez ijednog drveta. U nizinskim područjima, prevladavaju močvarne trave, šaš i trstika. Dugolisna trava dominira po suvoj savani, pomešana sa običnim travama, koje osiguravaju zelenu krmu za vreme sušne sezone.

Najkarakterističnija stabla u Ljanosu koja rastu u šumskim galerijama na sedimentnom tlu duž korita reka su palme buriti. Pored njih ima dosta kserofitnih stabala (prilagođenih sušnim uslovima), uključujući čaparo (vrsta hrasta) i patuljaste palme, razbacane na otvorenim savanama. Velik deo tog prirodnog pokrivača, je danas bitno smanjen zbog krčenja šuma. Gvajanska visoravan pokrivena je s visokom, gustom šumom, koju je mestimično prekinuta manjim ili većim krpama savane. Po tropskim prašumama dolina Gornjeg Orinoka rastu stotine vrsta drveća. Mangrove močvare pokrivaju dobar deo površine delte Amakura.

Fauna

U porečju Orinoka živi više od 1 000 vrsta ptica, među njima i spektakularni grimizni ibis, zvonarke, kišobranarke i brojne papige. Vode Orinoka i njegovih pritoka obiluju ribama, među kojima su krvoločne pirane, električne jegulje i laulao vrsta soma koji su često teži od 90 kila. Orinočki krokodil je jedan od najdužih na svetu, pojedini primerci narastu i preko 6 metara, među ostalim stanovnicima reke su kajmani i zmije (uključujući kraljevsku bou, tartaruga kornjače, školjke koja raste u dužinu od oko 30 cm. Po peščanim rečnim ostrvima ima puno insekata, leptira, mrava i termita.

Većina sisara u Ljanosu živi u šumskim galerijima duž korita reka, a hrani se po obližnjim travnjacima. Jedini pravi stanovnici savane su par pećinskih glodara i oko desetak vrsta ptica (među njima beli i grimizni ibisi, vrapčarke buritski vranjci i pećinske sove). Nekoliko vrsta jelena zečeva, mravojedi, armadila, tapiri, jaguari i najveći glodari kapibare.

Autohtoni stanovnici Orinoka

Osim plemena Gvahira koje živi uz jezero Marakaibo, većina venecuelanskih indijanskih domorodaca živi u porečju Orinoka. Najvažnije autohtone grupe su Gvajse (Vajka), znani i kao Gvaharibo, Makiritari (koji žive na južnoj visoravni), Varao (u delti Orinoka), Gvahibo i Jaruro po zapadnom Ljanosu i Janomami. Svi oni žive neraskidivo vezani uz reke Bazena Orinoko, koristeći ih kao izvor hrane i kao plovni put.

Ekonomsko značenje reke

Most na Orinoku kod grada Siudad Bolivar

Gvajanska visoravan je bogata rudama. željezna ruda, koja se kopa u rudnicima Sero Bolivar i El Pao, sadrži visoku koncentraciju željeza. Ostale rude sadrže mangan, nikal, vanadijum, boksit i hrom. Postoje i bogate naslage zlata i dijamanata. Nafta i prirodni plin se eksploatišu u Ljanosu i delti Orinoka.

Orinoko Ljanos dugo vremena je važio kao jedno od najvažnijih stočarskih područja Južne Amerike, u kom prevladavaju goveda. Pored toga u Ljanosu se uzgaja šećerna trska, pamuk i riža. U pripremi su projekti za melioraciju zemljišta i obranu od poplava u delti kako bi se dobile nove velike poljoprivredne površine.

Iako su poljoprivreda i stočarstvo i nadalje glavne uzdanice ekonomije, njena baza je povećana eksploatacijom nafte i drugih minerala i izgradnjom pojedinih industrijskih pogona. Industrijski razvoj porečja koncentrisan je oko grada Siudad Gvajana, u kom se proizvodi čelik, aluminijum i papir. Razvoj industrije kod Siudad Gvajane, omogućen je izgradnjom brana Makagva i Guri, koje iskorištavaju golemi hidropotencijal reke Karoni. Industrija tog centra, koristi i prirodni plin koji se plinovodom doprema sa naftnih polja severno od reke Orinoko.

Transportno značenje reke

Orinoko sa svojim pritokama je dugo vremena služio kao jedina mreža puteva za autohtone stanovnike venezuelanske unutrašnjosti. Tako je i danas, naročito za vreme kišne sezone, kad se poplave lokalne ceste. Tad su čamci sa vanbrodskim motorima jedino prevozno sredstvo ogromnog porečja Orinoka. Veliki rečni brodovi mogu ploviti uzvodno 1 126 km, sve do Puerto Ajakučo (Slapovi Atures). Veliki okeanski brodovi mogu ploviti 362 km uzvodno, sve do ušća reke Karoni i rudnika željezne rude na Gvajanskoj visoravni.

Nakon Drugog svetskog rata izgrađen je značajan broj cesta u regiji Ljanos. Grad Sijudad Gvajana povezan je autocestom sa glavnim gradom Karakasom. Regija Gvajana i Ljanos povezane su mostom dugim 1 600 m kod grada Siudad Bolivar, preko Orinoka izgrađenim 1967. Nešto ranije 1961. izgrađen je most na reci Karoni kod ušća u Orinoko, između novog industrijskog grada Puerto Ordaz sa starom lukom na Orinoku - San Feliks, stvarajući urbanu aglomeraciju Siudad Gvajana.

Literatura

• Stark, James H. 1897. Stark's Guide-Book and History of Trinidad including Tobago, Granada, and St. Vincent; also a trip up the Orinoco and a description of the great Venezuelan Pitch Lake. Boston, James H. Stark, publisher; London, Sampson Low, Marston & Company. (This book has an excellent description of a trip up the Orinoco as far as Ciudad Bolívar and a detailed description of the Venezuelan Pitch Lake situated on the western side of the Gulf of Paria opposite.)
• MacKee, E.D., Nordin, C.F. and D. Perez-Hernandez (1998). "The Waters and Sediments of the Rio Orinoco and its major Tributaries, Venezuela and Colombia." United States Geological Survey water-supply paper, ISSN 0886-9308 /A-B. Washington: United States Government Printing Office.
• Weibezahn, F.H., Haymara, A. and M.W. Lewis (1990). The Orinoco River as an ecosystem. Caracas: Universidad Simon Bolivar.
• Rawlins, C.B. (1999). The Orinoco River. New York: Franklin Watts.
• „Critical Path” (PDF). PEI. jun 2005. str. 105—111, page 107. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 9. 2006. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Pylons of the Orinoco High-Voltage Crossing”. International Database for Civil and Structural Engineering. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 13. 10. 2015. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Orinoco Powerline Crossing”. Skyscraper Source Media Inc. Arhivirano iz originala 5. 3. 2016. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Spoljašnje veze

• Church, George Earl (1911). „Orinoco”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 20 (11 izd.). str. 275—276. 
• Down the Orinoco in a Canoe na projektu Gutenberg (Transcription of book from 1902)
• "Rios de Integracion ". Geurgescu, Paul. CAF. 2017