Otac

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Otac (višeznačna odrednica).

Otac je osoba muškog pola koja je jedan od roditelja detetu.

Otac sa kćerkama

Ali kod ljudi, posle rođenja deteta, dete je vrlo dugo bespomoćno i upućeno pre svega na majku koja ga doji ali kasnije da bi prohodalo treba oko godinu dana. Biologija se pobrinula da mladunče čoveka dugo ostane mladunče da bi period učenja trajao što duže.

Čovek zrelost postiže oko dve decenije po rođenju (neko ranije, neko kasnije) i prisutnost i uloga oca u odgajanju i vaspitanju deteta je veoma bitna i poželjna. Otac je osoba koja obično ekonomski izdržava porodicu (ovo se sve više menja u pravcu ravnopravnosti polova) a takođe je osoba, koja je zadužena za fizičku zaštitu porodice.

Očinstvo

Očinstvo je poželjan obrazac ponašanja oca u jednom društvu ili jednoj kulturi. Reč je o „pravima, obavezama, odgovornostima i statusima koji se pripisuju očevima, kao i o diskurzivnom polju koje određuje dobre i loše očeve. “ Sa druge strane prakse očinstva (fathering) odnose se na konkretne manifestacije ove uloge, odnosno na ono što očevi zapravo čine. U engleskom jeziku distinkcija između ova dva pojma slična je razlici između pojmova „biti“ i „činiti“.

Ulazak u ulogu oca za nekog je rezultat planiranja, želje, a za nekog proizvod slučajnosti. Zbog čega su muškarci ostvarili ovu ulogu, kakva očekivanja imaju od sebe i kako sebe vide – bitni su elementi očevog identiteta. Pored slike o sebi, očinstvo se materijalizuje i kroz različite prakse, odnosno kroz stepen i kvalitet uključenosti u život deteta. Ove prakse mogu biti direktne i indirektne, odnosno mogu podrazumevati neposrednu interakciju sa detetom – kroz negu, brigu, učenje – ili biti posredne – kroz planiranje za dete, materijalno obezbeđenje i dr.

Očinstvo još uvek funkcioniše u značajnoj meri na tradicionalan način ali sa sve manje efikasnosti. Tradicionalni obrazac uloge oca postoji još samo na ponašajnom planu. Već na ideološkom planu došlo je do promena jer većina mladih usvaja novi obrazac očeve „bliskosti“ sa detetom.

Očinstvo u Srbiji

Na osnovu dostupnih istorijskih izvora, u Srbiji je moguće tokom istorije identifikovati tri modela očinstva:

1. tradicionalno očinstvo
2. otac kao hranilac
3. novo očinstvo

Tradicionalno očinstvo

Prvi model je dominirao od srednjeg veka sve do prve polovine dvadesetog veka, dok se u ruralnim oblastima zadržao i duže.

1. Osnovna uloga oca u tradicionalnom društvu bila je da pred društvenom zajednicom potvrdi svoje biološko i socijalno očinstvo i time legitimira potomke. Ovo je pak podrazumevalo da otac reprezentuje društvo pred potomcima, odnosno obezbeđuje potomcima zauzimanje i delanje odgovarajućeg društvenog položaja.
2. Osnovna uloga oca u modernoj porodici jeste da je on nezamenljivi hranilac porodice.
3. Da bi izvršavao obe prethodne uloge, otac nije morao biti neposredno prisutan član u porodici tokom najvećeg dela njenih dnevnih aktivnosti, a mogao je biti na duže vreme fizički odsutan. Otuda je patrijarhalni obrazac podrazumevao „odsutnog oca“ što je značilo da očinstvo ne zahteva izrazitiji afektivni odnos prema deci.
4. Autoritet oca u porodici je bespogovoran. Za njegovo izvršavanje stara se majka, koja je odgovorna za izvršavanje naredbi i poslušnost dece. Tek u krajnjoj nuždi poziva se otac da izvrši određenu sankciju, jer svako takvo pozivanje ugrožava ugled i sposobnost same majke da vrši vaspitnu ulogu. Otac ima ulogu krajnjeg arbitra, koji se meša kada više nije moguće rešiti spor na bilo koji drugi način.

Otac hranilac

Od polovine devetnaestog veka počinje da se razvija drugi model – otac hranilac. U ovom slučaju dolazi do razdvajanja radnih aktivnosti od domaćinstva i do pozicioniranja muškarca sve intenzivnije u javnoj sferi (fabrikama, javnoj upravi i sl.), njihova primarna porodična uloga postaje hraniteljska. Briga i nega dece i dalje ostaju dužnost majke, s tim što sa razvojem građanske porodice počinje da se razvija osećaj intimnosti porodičnog doma i novi oblik emocionalne razmene i osećajnosti kako između supružnika tako i između roditelja i dece.

Tokom druge polovine dvadesetog veka, i s ubrzanom modernizacijom koju je usmeravao socijalizam, sve više žena ulazi na tržište rada, te oba supružnika zarađuju. Iako je društvenopolitički cilj da sve žene rade sa punim radnim vremenom uzdrmao temelje tradicionalnog rodnog poretka, on ga nije srušio. Muškarci su i dalje zarađivali više od žena, radili duže i na prestižnijim poslovima, dok su žene, čak i kada su radile, bile opterećene većinom domaćih poslova. Muškarci i dalje svoj identitet formiraju kroz diskurs porodičnog čoveka koji je sposoban da izdržava svoju porodicu. Ovaj model dominira i danas, međutim polako se pojavljuje i treći model novog očinstva.

Novo očinstvo

Pored identiteta hranioca, za očeve se pojavljuju i drugi identiteti poput „uključenog oca“, „brižnog oca“ i slično. Pojam uključeni otac obuhvata vrednosti i prakse tkz. novog očinstva. Termin podrazumeva visok nivo uključenosti oca u sve aspekte života dece, rodnu senzibilisanost, istaknuto mesto roditeljskog identiteta u strukturi ličnosti muškarca. Stepen uključenosti oca u obaveze oko dece i u kućne obaveze, odnosno ravnomerniji i ravnopravniji oblik podele svih domaćih i roditeljskih obaveza sa suprugom/partnerkom, zavisi u značajnoj meri od zadovoljstva brakom/partnerstvom. Mada u različitim populacijama i različitim instrumentima ispitivana, ova veza je jasna i upućuje na podatak da zadovoljstvo međusobnim odnosom partnere dodatno učvršćuje i upućuje jedno na drugo, između ostalog i u vidu spremnosti da podele obaveze ili da zajedno u njima učestvuju. Takođe, količina provedenog vremena i kvalitet odnosa između roditelja i deteta u značajnoj su vezi sa zadovoljstvom u braku kod oca nego kod majke. To znači da odnos oca sa detetom više zavisi od stepena nesuglasica koje ima sa suprugom, nego što odnos majke i deteta zavisi od kvaliteta njenog odnosa sa suprugom.

Dakle, novo očinstvo ima sledeće karakteristike: 1) da bude mnogo prisutniji u životu deteta nego ranije; 2) da uključi mnogo više otvorenih emocija nežnosti, prijateljstva i privrženosti prema detetu; 3) da neguje drugarski odnos sa decom kroz igru, zabavu i slobodno vreme.

Vidi još

• Srpski srodnički odnosi

Literatura

• Milić, A. 2007. Sociologija porodice, Beograd: Čigoja.
• Stanojević, D. 2018.  Novo očinstvo u Srbiji – Sociološka studija o praksama i identitetima očeva, Beograd, Univerzitet u Beogradu – Filozofski fakultet
• Inhorn, Marcia C.; Chavkin, Wendy; Navarro, José-Alberto, ur. (2015). Globalized fatherhood. New York: Berghahn. ISBN 9781782384373.  Studies by anthropologists, sociologists, and cultural geographers -
• Kraemer, Sebastian (1991). „The Origins of Fatherhood: An Ancient Family Process”. Family Process. 30 (4): 377—392. PMID 1790784. doi:10.1111/j.1545-5300.1991.00377.x. 
• Diamond, Michael J. (2007). My father before me : how fathers and sons influence each other throughout their lives. New York: W.W. Norton. ISBN 9780393060607. 
• Collier, Richard (2013). „Rethinking men and masculinities in the contemporary legal profession: the example of fatherhood, transnational business masculinities, and work-life balance in large law firms”. Nevada Law Journal. 13 (2): 7. 

Spoljašnje veze

• Elizabeth Preston (27. 6. 2021). „The riddle of how humans evolved to have fathers”. Knowable Magazine / BBC.com. CS1 održavanje: Format datuma (veza)