Paganizam

„Pagani” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Pagani (višeznačna odrednica).

Paganizam, paganstvo i jazičestvo predstavlja pojmove koji se koriste da označe politeističke drevne i savremene religije. Ovaj termin su prvi put koristili u četvrtom veku rani hrišćani za populacije Rimskog carstva koje su praktikovale politeizam, bilo zato što su bili u većoj meri ruralni i provincijalni u odnosu na hrišćansku populaciju, ili zato što oni nisu bili vojnici Hrista. Alternativni termini u hrišćanskim tekstovima za istu grupu su heleni, gentili i neznabošci.

Rimska boginja Venera

Romantizovani prikaz iz 1887. godine koji prikazuje dve rimske žene koje nude žrtvu paganskoj božici. Ritual žrtvovanja je bio integralni deo drevne grčko-rimske religije i mnogi rani hrišćani su to smatrali kao odrednicu po kojoj se paganin razlikuje od hrišćanina.

Paganin i paganizam su bili pežorativni termini za politeističke grupe, koji impliciraju njihovu inferiornost. Paganizam je široko konotiran kao „religija seljaštva”, i tokom većeg dela svoje istorije je bio pogrdan termin. Tokom i nakon srednjeg veka, paganin je pežorativni termin koji se koristio za bilo koju neavramsku ili nepoznatu religiju, i termin koji pretpostavlja verovanje u lažne bogove.

Mnogo je naučnih rasprava o poreklu termina paganin. U 19. veku, paganizam je usvojen kao samoopisni termin od strane članova raznih umetničkih grupa inspirisanih drevnim svetom. U 20. veku samoopisno su ga primenjivali praktičari modernog paganizma, neopaganskih pokreta i politeistički rekonstrukcionisti. Moderne paganske tradicije često inkorporiraju verovanja ili prakse, kao što je bogosluženje prirode, koja se razlikuju od onih u najvećim svetskim religijama.

Savremeno poznavanje starih paganskih religija dolazi iz više izvora, uključujući antropološke istraživačke podatke, dokaze arheoloških artefakata, i istorijske prikaze drevnih pisaca o kulturama koje su bile poznate u vreme klasične antike. Forme ovih religija, pod uticajem raznih istorijskih paganskih verovanja premoderne Evrope, danas postoje i poznate su kao savremeni ili moderni paganizam, koji se naziva i neopaganizam.

Dok većina paganskih religija izražava pogled na svet koji je panteistički, politeistički ili animistički, postoje i monoteistički pagani.

Etimologija

Etimologija termina pagan izvodi se od riječi lat. paganus, pagani m. — stanovnik sela, farmer, koja izvorno nije imala nikakve religiozne ili uvredljive konotacije. Izvedeni pridjev imao je značenje „ruralan“, „rustičan“, odnosno „ono što je sa sela“. Sinonim je za „seljak." Slovenski naziv jazičestvo za samu pojavu, a jazičnik (jazičnici) za pagane potiče od riječi stsl. ıảзы́цыкôд: chu је напређен у кôд: cu , koja u najopštijem slučaju znači „narodi“.

Stara istorija

Tek rimskim uvođenjem sistema kolonata, koji je legalizovao vezivanje zemljoradnika za posjedničku zemlju, riječ „pagan“ dobija negativne konotacije, tj. počinje označavati jednostavnu drevnu religiju seljačkog svijeta. Dominacijom avramskih monoteizama (judaizma, hrišćanstva, a potom i islama), „pagan“, zbog činjenice da su se običaji stare religije najduže zadržavali na seoskim područjima, počinje označavati osobu koja nije pripadnik:

• a) ni hrišćanstva ni islama,
• b) hrišćanstva u očima muslimana i islama u očima hrišćana.

Pod „paganizmom“ je najčešće podrazumijevana religija klasične antike (grčka, rimska religija, stara slovenska vera, ...), i još uvijek žive religije nehristijaniziranih naroda; odgovarajući engleski srednjovjekovni sinonim bio je heathen i označavao je, pored pripadnika nehrišćanskih religija, samo prividno hristijanizovano stanovništvo.

Sve do perioda romantizma i generalnog prihvatanja slobode vjeroispovijesti u zapadnom svijetu, „paganizam“ je nastavio biti pogrdni naziv za vjerovanja heroortodoksnih pokreta, koji se nisu uklapali u koncepciju hrišćanske crkve. Od 19. veka počinju ga oduševljeno koristiti oni koji su konvencionalne monoteizme smatrali ograničenima i ispraznima.

Jazičke ili paganske religije - mitologije se mogu podeliti na:

• Drevnoarmejska religija
• Nordijska mitologija
• Grčka mitologija
• Feničanska mitologija
• Vavilonska mitologija
• Egipatska Mitologija
• Keltska mitologija
• Rimska mitologija
• Stara slovenska vera
• Tračanska mitologija
• Ilirska mitologija
• Kavkaska mitologija
• Baltička mitologija
• Vajnahijska mitologija
• Turkijska mitologija
• Baskijska mitologija
• Mesopotamska mitologija
• Etrurska mitologija

Hrišćanstvo i paganizam

Hrišćani, kao i starozavetni Jevreji smatrali su paganima ili idolopoklonicima sve one koji su okrenuvši se od Boga, počeli da se klanjaju prirodi i idolima. Apostol Pavle za njih kaže: "to su ljudi koji su služili tvari umesto Tvorca" (Rim. 1, 25).

Sveti Vasilije Veliki govori: "Hoćeš li da dosegneš Boga? Onda ostavi zemlju, ostavi more, učini da vazduh bude ispod tebe, stani iznad eternog prostranstva, nadiđi zvezde, čudesa njihova, krasotu i veličanstvo. Prešavši sve to umom, obiđi nebo i stavši iznad njega, jednom mišlju razmotri tamošnje krasote: nadnebeske vojske i horove angela. Sve ovo minuvši, misleno predstavi Božiju prirodu"

Savremeno doba

Paganizam današnjice jeste u osnovi skup religija božanstva imanentnog u prirodnim/kosmičkim ciklusima i kao takav je ili politeistički ili panenteistički ili panteistički. To su helenismos (oživljena religija stare Grčke), asatru i forn sed (obnovljene religije nordijskih naroda), vika (moderna misterijska religija čiji se posvećenici nazivaju vješticama), litvanska romuva, slovensko rodnoverje i ostali.

Američki druid Ajzak Bonevic je podijelio značenja termina paganizam na četiri kategorije — paleopaganizam, mezopaganizam, sinkretopaganizam, neopaganizam — u zavisnosti od stepena razvoja, kao i uticaja susjeda i savremenih saznanja na pagansku praksu. Od ovih pojmova, najviše je prihvaćen neopaganizam, u značenju savremene rekonstrukcije prehrišćanskih religija i duhovnih pravaca. Često postoji razlika ili razdvajanje između nekoliko politeističkih rekonstrukcionista kao što su helenizam i preporodni neopagani, poput Vikanaca. Podela se odnosi na brojna pitanja kao što je važnost tačne ortoprakse prema dostupnim antičkim izvorima, upotreba i koncepta magije, koji kalendar treba koristiti i koje praznici treba poštovati, kao i upotreba samog termina paganin.

U slovenskim jezicima reč pagan postaje i vrsta uvrede, označavajući gadnu, pokvarenu i odbojnu osobu. U srpskom jeziku, to je reč „pogan“. (Na zapadno-srpskom narečju se reč pagan izgovara kao pogan).

U Islandu, pripadnici Asatruarfelagida sačinjavaju 0,4% ukupne populacije, što je nešto više od hiljadu ljudi. U Litvaniji, mnogi ljudi praktikuju Romuvu, revidiranu verziju prehrišćanske religije te zemlje. Litvanija je bila među zadnjim oblastima Evrope koje su pokrštene. Odinizam je uspostavljen na formalnoj osnovi u Australiji od kraja 1930-ih.

Literatura

• Dragojlović, Dragoljub (2008). Paganizam i hrišćanstvo u Srba. Beograd: Službeni glasnik. 
• Hanegraff, Wouter J. (1006). New Age Religion and Western Culture: Esotericism in the Mirror of Secular Thought. Brill Academic Publishers. str. 84. ISBN 978-90-04-10696-3. 
• Lewis, James R. (2004). The Oxford Handbook of New Religious Movements. Oxford University Press. str. 13. ISBN 978-0-19-514986-9. 
• Aitamurto, Kaarina (2016). Paganism, Traditionalism, Nationalism: Narratives of Russian Rodnoverie. Routledge. str. 12—15. ISBN 978-1-317-08443-3. 
• Brown, Peter (1999). „Pagan”. Ur.: Bowersock, Glen Warren; Brown, Peter; Grabar, Oleg. Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-51173-6. 
• Cameron, Alan G.; Long, Jacqueline; Sherry, Lee (1993). „2: Synesius of Cyrene; VI: The Dion”. Barbarians and Politics at the Court of Arcadius. University of California Press. str. 66—67. ISBN 9780520065505. 
• Jones, Christopher P. (2014). Between Pagan and Christian. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-72520-1. 
• Cameron, Alan G. (2011). The Last Pagans of Rome. New York, New York: Oxford University Press. ISBN 9780199780914. OCLC 553365192. 
• Davies, Owen (2011). Paganism: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 9780191620010. 
• Hua, Yih-Fen. book review to: Maria Effinger / Cornelia Logemann / Ulrich Pfisterer (eds): Götterbilder und Götzendiener in der Frühen Neuzeit. Europas Blick auf fremde Religionen. In: sehepunkte 13 (2013), Nr. 5 [15.05.2013], URL: http://www.sehepunkte.de/2013/05/21410.html. (Book review in English).
• Robert, P. & Scott, N. (1995). A History of Pagan Europe. New York: Barnes & Noble Books. ISBN 978-0-7607-1210-8. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza).
• York, Michael (2003). Pagan Theology: Paganism as a World Religion. NYU Press. ISBN 978-0-8147-9708-2. .