Pančevo

Pančevo
Pančevo;
	Kolaž slika Pančeva (Sadašnji gradski muzej u Pančevu, Uspenska crkva, Jedan od dva Svetionika na ušću Tamiša u Dunav, Kip Svetog Florijana, Restoran „Vetrenjača” pored Tamiša, Elektrotehnička škola Nikola Tesla Pančevo, Slovačka evangelistička crkva, Rimokatolička Crkva Sveti Karlo Boromejski)
	Zastava Pančeva Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Grad	Pančevo
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	73.401
— gustina	493,29 st./km2
Aglomeracija (2022.)	115.454
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 52′ 15″ S; 20° 38′ 51″ I / 44.870729° S; 20.647471° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	77 m
Površina	148,8 km2
	Pančevo Pančevo na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Aleksandar Stevanović (SNS)
Poštanski broj	26000
Pozivni broj	+381 (0)13
Registarska oznaka	PA
Veb-sajt
	www.pancevo.rs

Pančevo (mađ. Pancsova, nem. Pantschowa, slč. Pánčevo, rum. Panciova) je gradsko naselje i sedište istoimene jedinice lokalne samouprave u Srbiji. Administrativni je centar Južnobanatskog upravnog okruga i treći grad po broju stanovnika u Vojvodini. Nalazi se na jugu srpskog dela Banata.

Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2022. godine, u Pančevu živi 73.401 stanovnika, a na teritoriji grada Pančeva 115.454 stanovnika.^[1] Nalazi se na obalama Tamiša i Dunava, u južnom delu Banata

Geografija uredi

Slika Pančeva iz visine

Svetionici na Dunavu kod Pančeva

Pančevo se nalazi na 77 m nadmorske visine, i to na koordinatama 44°54′ severno i 20°40′ istočno. Nalazi se 18 kilometara severoistočno od Beograda, glavnog grada Republike Srbije, na ušću Tamiša u Dunav. Teritorija Pančeva se smatra jednom od najtoplijih područja Vojvodine, sa prosečnom godišnjom temperaturom od 11,3 °C i sa više od 100 sunčanih dana tokom godine. Prosečna godišnja vrednost za relativnu vlažnost vazduha je 77%. Padavine su najveće na kraju proleća, početkom leta, krajem jeseni i početkom zime. Prosečna količina padavina tokom godine iznosi oko 643 mm.

Pančevo pripada prostoru umereno kontinentalne klime, sa četiri godišnja doba, koju karakterišu duga i topla leta i jeseni, blage zime i kratka proleća. Posebnu specifičnost klime predstavlja košava, jak i suv vetar koji traje i do tri nedelje. Pored košave, dosta su zastupljeni i jugozapadni, zapadni i severni vetrovi. Broj vetrovitih dana tokom godine je 45, a najveća vlažnost vazduha je tokom meseci sa najnižom temperaturom (novembar, decembar, januar i februar).^[2]

Etimologija uredi

Grad je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: mađ. Pancsova, tur. Pançova, nem. Pantschowa, rum. Panciova, slč. Pánčevo.

Naziv Pančeva je slovenskog porekla. Njegov koren je staroslovenska reč pačina/pančina, koja označava stajaću vodu koje je nekada u ovom delu Banata mnogo bilo. Nazalni glas n koji se u nalazi u nazivima Pančevo, Pančova, Pančal itd. svedoči o velikoj starini ovog naziva mesta.^[3]

Zbog čestih promena gospodara (Rimljani, Kelti, Huni, Avari, Sloveni, Mađari, Tatari, Turci, Nemci) često se menja i naziv ovog strategijsko važnog mesta:^[4]

Panucea/Panoča — nazivi koji se nalaze u jednom spisku utvrđenja iz doba vladavine velikog mađarskog vezira Geze I
Bansif — naziv koji potiče od arapskog geografa Abu Abdulaha Muhameda el Idrisija, koji ga 1153. godine navodi u svom delu „Poznavanje Balkanskog poluostrva”
Panuka — naziv koji spominje Anonimus, notar kralja Bele opisujući poraz bugarskog vojvode Glada od strane Arpadove vojske, kada je primoran da tu sklopi mir
Pančal — naziv koji navodi Matija Taloci, kapetan Beograda i veliki župan Kovinske županije, u jednom svom pismu od 1430. godine
Panseg — naziv koji spominje francuski plemić Bertrandon de la Brokijer u svom izveštaju kralju Filipu Dobrom
Pajčova — naziv koji se nalazi u rukopisu arapskog pisca Mehmeda Sipahi Zade, napisanom 1605. godina a nosi naziv „Najjasniji putevi za poznavanje zemalja i gradova”
Panzova — naziv koji potiče od turskog putopisca Evlije Čelebije kada je 1660. godine proputovao kroz Pančevo
Čomva — naziv koji je dao general Florimund Mersi nakon proterivanja Turaka 1716. godine
Pančova — naziv za vreme vladavine Austrijanaca i Mađara

Istorija uredi

Srednji vek uredi

U srednjem veku Pančevo je pripadalo kovinskoj županiji.

Ono se vrlo rano, u XII veku javlja i ono je kao što to i ime svedoči slovenska naseobina. Već 1153. godine arapski geograf Idrizi Banzif naziva ga trgovačkim gradom u kome se Grci trgovinom bave. Počinjući od 1390. godine Turci, koji su posle bitke na Kosovu polju (1389) prodrli kroz moravsku dolinu svake godine pustošeći, upadali su i u predele na levoj obali Dunava. Zato su 1439. godine krašovska i kovinska županija, kojoj je tada i Pančevo pripadalo, prestale da postoje. Tada su Srbi iz Torniste odbegli sve do Alpara u čongradskoj županiji.

Habzburška monarhija uredi

Tamiški Banat uredi

Plan pančevačke tvrđave iz 18. veka, čiji su delovi pronađeni 2013. godine

Pančevo 1718. godine

Austrijski grof Klaudije Florimund Mersi 1716. godine oslobađa Pančevo od vladavine Turaka i tada mu daje ime Čomva. Potpisivanjem Požarevačkog mira 1718. godine između Osmanskog carstva sa jedne i Habzburške monarhije i Venecije sa druge strane, formira se habzburška pokrajina Tamiški Banat.^[3] Pokrajina je bila podeljena na 11 distrikta, glavni grad pokrajine je bio Temišvar, a zvanični jezik je bio nemački jezik.

Pančevo je bilo glavno mesto u jednom od distrikta Tamiškog Banata. S obzirom na tu činjenicu, veliki broj ljudi se nastanio u Pančevu. Prvo su se naselili Srbi iz okoline Temišvara 1720. godine. Njihove kuće od drveta, koje su stajale u nepravilnim ulicama, su se nalazile severno od pančevačke tvrđave, a mesto u kojem su živeli su nazvali Gornja varoš. 1722. godine je počelo naseljavanje Nemaca iz Franačke na teritorije Banata. Nemci su dobili teritoriju južno od tvrđave, koju su 1723. godine nazvali Nemačko Pančevo (Donja varoš). Za razliku od kuća iz Gornje varoši, zidovi kuća iz Nemačkog Pančeva su se pravili od pletara, a krovovi od trske.

U ovom periodu je Pančevo veoma napredovalo. 1718. godine je u Pančevu podignuta solara, dok su 1719. godine ustanovljenja brodarsko i poštansko zvanje. Industrijalac Abraham Kepiš, Jevrejin iz Požuna, dobija dozvolu 1722. godine da sagradi pivaru, koja je iste godine počela sa radom. Ona i danas predstavlja jednu od najstarijih pivara ovoga kraja. Međutim, u ovom periodu je Pančevo zadesilo mnogo nedaća. Jak orkan je 26. maja 1733. godine napravio ogromnu štetu na privatnim i državnim zgradama; početkom januara 1737. godine izbila je jaka epidemija koja je decimirala stanovništvo, a u maju iste godine veliki požar je zahvatio Donju varoš.

Veliku štetu je Pančevo pretrpelo za vreme rata između Austrije i Turske koji je trajao godinu dana. Ratna uznemirenost je počela u Pančevu 28. septembra 1738. godine, kada se kroz naselje pronela vest da su Turci kod Oršave prešli Dunav i sa velikom vojskom stigli do Nove Palanke i tamo pobedili cesarsku vojsku. Nakon četiri nedelje, Pančevo je iz strategijskih razloga predat Turcima, koji će vladati teritorijom 10 meseci. U tom periodu su vođene dve bitke — u prvoj bici kod Grocke su Turci izašli kao pobednici, dok su u drugoj bici kod Pančevo Turci potučeni od strane Austrijanaca. Dok su se povlačili, Turci su spalili varoš i veoma oštetili tvrđavu. Potpisivanjem Beogradskog mira 18. septembra 1739. godine zvanično se završio rat između Austrije i Turske. Ovim mirom je Austrija bila u obavezi da poruši sve tvrđave na levoj obali Dunava, što znači da je iste godine počelo rušenje pančevačke tvrđave. (Početkom septembra 2013. godine je u gradskom parku pronađen granični kamen od tvrđave.^[5])

Vojna krajina uredi

Pančevo oko 1770.

Da bi se očuvala granična teritorija od upada Turaka, krijumčarenja i unošenja zaraznih bolesti iz turskih krajeva, Habzburška monarhija je teritoriju Vojne krajine^[6] proširila i na Banat. Uređenje banatske Vojne krajine je trajao od 1764. do 1768. godine. Pančevo je 1767. godine postalo sedište XII Nemačko−banatske regimente. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da grad pripada istoimenom distriktu. Tu se nalaze tada: poštanska stanica, konjička kasarna, rimokatolička crkva i manastir, carinarnica i solana. Stanovništvo je bilo izmešano, nemačko, vlaško i srpsko.^[7]

Pančevačka mala ili paradna pijaca je 1858. godine zvanično nazvana "Koroninijeva pijaca". Na sred pijace je podignut obelisk.^[8]

Vojna granica je ukinuta 1872. godine i Pančevo je potpalo pod mađarsku civilnu upravu.^[9]

Austrougarska monarhija uredi

Tokom 1848-1849. Pančevo je mnogo stradalo tokom revolucije. 1873. postalo je municipalni grad. U drugoj polovini tog veka počinje u Pančevu u većoj meri naseljavanje Mađara. 8. novembra 1918. ušla je u Pančevo srpska vojska.

Novija istorija uredi

Fabrika sijalica "Tesla" je osnovana 1931. Železnička veza sa Beogradom je ostvarena u novembru 1935, otvaranjem Mosta Kralja Petra II. Očekivanje veće trgovine i napretka se nije odmah ostvarilo, jer je mesto praktično postalo predgrađe Beograda, jedino je još "životarilo kao žitarski centar",^[10] doduše "naše najveće žitarsko izvozno mesto".^[11] Nakon toga ipak dolazi do razvoja industrije, sa otvaranjem 15 većih i manjih preduzeća do 1941.^[12] Fabrika aviona Utva je preseljena ovamo 1940, opština je iste godine besplatno dala 10 placeva za nove fabrike.

Gradska biblioteka i čitaonica je otvorena 26. septembra 1936.^[13] Drumski most preko Tamiša je završen maja 1937 (probno opterećenje početkom marta^[14]). Pančevački put iz Beograda, građen sitnom kockom, u saobraćaj je ušao najesen 1937, još i pre završetka radova.^[15]^[16] a zvanično je otvoren u maju 1938.^[17] Prilikom povratka iz Beograda u Pančevo strogo je naplaćivana trošarina, jer je pančevačkim trgovcima opao promet.^[18] Prva, probna, deonica puta prema rumunskoj granici, dužine 1,5 km, puštena je u saobraćaj avgusta 1939.^[19] Automatska telefonska centrala je puštena u rad jula 1938.^[20]

U Pančevo se 1930-tih dolazilo radi sklapanja građanskog braka, omogućenog još starim ugarskim zakonima.^[21] Građevinska delatnost je oživela 1939, podignuto je nekoliko fabrika, započeta je gradnja doma filijale Državne hipotekarne banke,^[22] završen 1940. - kasnija Zgrada stare pošte. Radnici novih fabrika su podigli divlje naselje u Vojlovićkom ritu, pored parobrodskog pristaništa.^[23] Pred sam rat je planirano podizanje Doma kulture čija bi zgrada bila jedna od najvećih te vrste u državi.^[24]

Demografija uredi

Vidi još: Demografska istorija Pančeva.

Plan Pančeva iz 1890. godine

Plan Pančeva iz 1921. godine

Plan Pančeva iz 1922. godine

Prema popisu iz 2011. godine, u Pančevu živi 63.078 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,5 godina (40,0 kod muškaraca i 42,8 kod žena). Naselje je uglavnom naseljeno Srbima, a primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika 19. — 21. veka

Broj stanovnika Pančeva u 18. , 19. , 20. i 21. veku^[25]^[26]^[27]

Godina	1795.	1833.	1836.	1855.	1869.	1880.	1890.	1900.	1910.	1921.	1931.	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.	2011.
Broj stanovnika	4.588	10.366	11.204	12.845	16.880	17.127	17.948	18.512	20.201	19.392	22.089	30.516	34.748	46.679	61.588	71.009	72.793	78.938	76.203

Naselja Pančeva uredi

Mesne zajednice Pančeva

MZ Vojlovica:

Vojlovica

MZ Gornji Grad:

Bela Stena
Gornji grad
Karaula
Skrobara

MZ Kotež:

Kotež 1
Kotež 2

MZ Mladost:

Kudeljarski nasip
Misa
Mladost

MZ Stari Tamiš:

Stari Tamiš

MZ Strelište:

Strelište

MZ Tesla:

Tesla

MZ Centar:

Donji grad
Zelengora
Mali London
Pepeljara
Sodara
Topola
Utvina kolonija
Centar

MZ-mesna zajednica

Privreda uredi

Privreda do 1919. godine uredi

Stanovništvo Pančeva bavi se pretežno ratarstvom, ali je vrlo lepo zastupljen zanat i trgovina, naročito stokom i hranom. Industrija je takođe znatna, naročito svilarska. U Pančevu su dve pravoslavne crkve; starija (Vaznesenska) sa templom, koju je radio Konstantin Danil, i nova (Uspenska) u vizantijskom stilu, sa slikarskim i ornamentalnim radovima Uroša Predića, St. Aleksića i Markovića. U Pančevu ima gimnazija, trgovačka akademija, muška i ženska građanska škola i aerodrom internacionalnog društva za vazdušni saobraćaj.

Najstarija pivara na Balkanu uredi

Prvi objekti za proizvodnju piva su izgrađeni uz obalu reke Tamiš, 1722. godine, kada je Pančevo bilo deo Austro-Ugarske.

Pivaru je otvorio Jevrejin Abraham Kepiš i ona je nakon promene nekoliko vlasnika,od 1847. godine, postala vlasništvo porodice Vajfert, odakle i njen današnji naziv – Vajfertova pivara. Poznati industrijalac i vlasnik pivare Đorđe Vajfert rođen je u Pančevu 1850. godine gde je živeo do punoletstva. Kasnije odlazi na školovanje po Evropi i vraća se nazad gde mu otac kupuje beogradsku pivaru, odakle on kreće sa stvaranjem svoje imperije. Zanimljivo je da je na terenima oko same pivare snimljeno oko 50 raznih filmova i serija.

Fabrika svile uredi

Pre više od 250 godina Pančevo je bilo poznato po svilarstvu, a ozbiljna proizvodnja je počela 1900. godine kad je izgrađen kompleks svilare na levoj obali Tamiša u kojoj je 150 radnika godišnje proizvodilo i do 17.000 kilograma svile koja se prodavala u Lionu i Beču. Prvo pominjanje uzgoja svilenih buba datira još od 1720. godine, a 1899. sagrađena je fabrika svile. Ova fabrika nikada nije bila privatno vlasništvo, građena je pomoću obveznica, a nakon privatizacije sad se restaurira. Kompleks je proglašen za spomenik kulture 2013. godine.

Privreda od 1920. do 1991. godine uredi

Brodogradilište

Svilara

Nakon Prvog svetskog rata, pančevačka industrija doživljava svoju drugu mladost i postaje jedan od industrijskih giganata bivših Jugoslavija. Otvaraju se mnogobrojne fabrike koje zapošljavaju na desetine hiljada radnika iz Pančeva, Beograda i okolnih mesta iz skoro celog južnog Banata. Neke od najvažnijih su:

Rafinerija nafte −(RNP) Počela da radi 1968.
Azotara − Fabrika za proizvodnju veštačkog đubriva. Počela da radi 1962.
Petrohemija − Fabrika za preradu sirovog benzina i proizvodnju plastičnih masa. Počela da radi 1977.
Utva − Fabrika za proizvodnju lakih aviona, kamiona i prikolica za kamione, delova za motorna vozila i servisiranje i opravka motornih vozila. Osnovana 1937. godine
Pivara — Osnovana 1722. godine
ISP Staklara − fabrika za proizvodnju svih vrsta stakla, osnovana 1932. godine
Fabrika sijalica Tesla − Fabrika sijalica, osnovana 1931. godine
Fabrika građevinske stolarije − osnovana 1934. godine
Fabrika skroba − osnovana 1937. godine
Fabrika obuće − osnovana 1955. godine
TRO Trgoprodukt − Bavila se poslovima u oblasti trgovine na veliko i malo mešovitom robom
Pekara − Snabdevala celo Pančevo i okolna mesta
Tehnogas − Proizvodila i snabdevala industriju širokim asortimanom gasova
Plinara − Proizvodila i snabdevala pančevačka domaćinstva lož uljem, propan−butanom, benzinom
Svilara − Proizvodnja svile, odmotavanje svilenih čaura
Krznara − Prerada kože, osnovana 1953.
Kudeljara − Prerada kudelje
Gaj − Industrija nameštaja
JRB Brodoremont − Bavilo se popravkom brodova, šlepova i svime što plovi po vodi
Luka Dunav − Osnovan 1947. godine
PIK Tamiš − Poljoprivredni kombinat sa širokim asortimanom proizvoda za prehranu
ATP − Preduzeće za prevoz putnika i robe
Privredna Banka Pančevo − Osnovana 1869. godine
Pošta − Bavila se uslugama građana od pisama, telegrama telefona preko naplate raznih dažbina do bankarskih usluga
GIK Konstruktor − Građevinsko preduzeće
Trudbenik − Predionica prediva
Banaćanka − Proizvodnja odeće
ŠIK − Prerada drveta
Elektrodistribucija
Minel
RO Standard − Komunalni poslovi
Na desetine zanatsko−uslužnih radnji, privatnih radionica, pekara, obućara, sajdžija, zlatara, šnajdera.
Postojala su dva hotela Sloboda (Trubač) i Tamiš, veliki broj ugostiteljskih radnji
Infrastrukturne organizacije kao što su opština, sud, banke, bolnica i zdravstvene ambulante, policija, vatrogasci, robne kuće, biblioteke, muzeji, galerija, bioskopi i pozorište, dom kulture, razna društva kao što su ribolovačko, streljačko (1813), izviđači, Crveni krst, novi put iz Beograda (dec. 1937).

Kultura uredi

Obrazovanje uredi

Gimnazija „Uroš Predić”

Na teritoriji Pančeva se nalaze 11 osnovnih i 9 srednjih državnih škola.

Osnovne škole:

Srednje škole:

Mađarska kraljevska državna ženska građanska škola (današnja Elektrotehnička škola „Nikola Tesla”)

U Pančevu se nalazi Stomatološki fakultet, koji postoji i radi od 2002. godine, a pohađaju ga studenti kako iz svih krajeva Srbije, tako i inostranstva.

Od proleća 2005. Pančevo je dobilo Pravni Fakultet i Fakultet humanističkih nauka, koji su u sastavu Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru. Pančevo je tako postalo jedini grad na Balkanu u kojem su locirane studije hebrejskog (jevrejskog) jezika i književnosti.

Ovde se nalazi Gradska biblioteka Pančevo.

Karneval uredi

Pančevački karneval spada u urbani tip karnevala, a svečano otvaranje manifestacije tradicionalno započinje gradonačelnikovom predajom ključeva grada maestru Pančevačkog karnevala, što simbolično označava da gradom tih dana vladaju karnevalisti. U programu karnevalskih svečanosti su i program dobrodošlice inostranim i domaćim gostima, smotra mažoretkinja, predstavljanje grupa iz inostranstva, koncerti na nekoliko bina, kao i drugo u okviru pratećeg programa „karneval u srcu grada” u brojnim kafićima i restoranima – maskirane DJ večeri, karnevalske žurke, tematske izložbe, šou klovnova, samba plesačice, spektakularni vatromet itd.

Sport uredi

Takođe se osnivaju mnogobrojna sportska društva, iz svih grana sportova (fudbal-FK Dinamo, košarka, rukomet, odbojka, vaterpolo, veslanje, atletika, streljaštvo, šah, hokej na travi, ragbi, aikido, džudo, karate, boks, triatlon... gde su se pojavili i razvili asovi internacionalnog nivoa kao na primer, neki od najpoznatijih, Julije Bauer (atletika), Obrad Sretenović, Branislav Petrić i Karolj Lajko (boks), Stevan Bena (fudbal), Branislav Pokrajac (rukomet), braća Vladimir i Ilija Jorga (karate), Nađa Higl (plivanje), Vladimir Savić (triatlon), Čaba Silađi (plivanje).

Na osnovu uredbe Vlade republike Srbije i dvanaest Pančevaca je našlo mesto među zaslužnim sportistima, sportisti koji su dali poseban doprinos za afirmaciju sporta u Srbiji i osvajali medalje na olimpijskim igrama, evropskim i svetskim prvenstvima. To su:

Zoran Gajić (odbojka), Magdalena Herold (streljaštvo), Milenko Topić (košarka), Olivera Kecman (rukomet), Biljana Balać (rukomet), Bogosav Perić, Dejan Perić, Milan Krstić, Nadežda Abramović-Stanojević (rukomet), Leposava Ninković-Spasić (rukomet), Miroslav Jočić (džudo) i Slavko Stanišić (džudo) i Nađa Higl (plivanje).

Parkovi uredi

Parkovi su oduvek važan deo Pančeva. Najstariji park u Pančevu je Narodna bašta. Po nalogu prvog pančevačkog urbaniste, brigadnog generala Mihovila Mihaljevića, 1829. godine je podignuta Narodna bašta. Tadašnji planeri su ovaj prostor organizovali po uzoru na nemačke parkove, koji su bili sinteza elemenata francuskih i engleskih parkova.^[28] Šezdesetih godina, muzički paviljon koji se nalazio u centru Narodne bašte je srušen, a na njegovom mestu je izgrađena fontana s neidentifikovanom kamenom skulpturom. U tom periodu je uklonjena i ograda parka. Na platou ispred glavnog ulaza u Narodnu baštu je 1969. godine postavljena bista Jovana Pavlovića, osnivača i urednika „Pančevca”.^[29] Sredinom 2008. godine, Narodna bašta je u potpunosti renovirana — fontana je uklonjena, a na njeno mesto je postavljen muzički paviljon nalik na onom iz 1905. godine.

Centralni gradski park
Narodna bašta
Narodna bašta
Plato ispred Narodne bašte
Barutana

Narodna bašta uredi

Narodna bašta, najveći park u Pančevu, nastala je 1829. godine po zamisli i idejnom projektu brigadnog generala Mihovila Mihaljevića u želji da Pančevo dobije park po uzoru na druge gradove Centrale Evrope. Od nastanka, izvršene su četiri rekonstrukcije. Važna godina za ovaj park je 1905. kada je u njemu održana velika Svetska poljoprivredno-industrijska izložba sa ciljem upoznavanja Balkana i Evrope sa pančevačkim zanatskim i poljoprivrednim proizvodima i industrijom. Radovi na poslednjoj rekonstrukciji počeli su 2008. godine kada je pripremljen teren bivšeg rasadnika u vidu obimnih zemljanih radova i radova na raskrčivanju te površine i proširenju parka na još oko 5 hektara. Najvrednije u Narodnoj bašti je svakako njen raznovrstan biofond. Najdragoceniji primerci stabala su stabla Quercus robur – hrasta lužnjaka, procenjene starosti preko sto godina.

Barutana uredi

Park Barutana nekada vojni objekat, danas park u izgradnji – park ekstremnih sportova. Izgradnja parka započeta je 2011.god., izgrađene su staze, platoi, postavljena je nova infrastruktura, rasveta, javne česme, klupe, izgrađen je moderan skejt-park, prva betonska veštačka stena za sportsko penjanje u Srbiji. U parku se nalazi i multifunkcionalan amfiteatar, teretana na otvorenom i igralište za decu starijih uzrasta.

Kule - svetilje uredi

Na ušću Tamiša u Dunav u Pančevu nalazi se jedini par svetionika duž čitavog toka Dunava. Kule na Tamišu, podignute 1909. godine, postale su zaštitni znak Pančeva, a mnogi ih zovu i „vodenim kapijama grada“. Svetionici su podignuti u zlatno doba parobrodskog saobraćaja na Dunavu. Svetionici su jedini par u čitavoj Evropi. Saobraćaj bez kula je bio gotovo nezamisliv, naročito početkom prošlog veka kada je odlučeno da se tok Tamiša skrati prokopavanjem kanala.

Kule-svetilje zidane su od žute opeke postavljene na kružnoj podlozi od zemlje ozidane kamenom. Zidane su u tri pojasa koji su deljeni po horizontali dekorativnim vencem od crvene, profilisane opeke, koja uokviruje i ulazna vrata kao i prozorska okna. Na vrhu kula su terase natkrivene kupastim krovom, nosačima izvora svetla. U ciglama od kojih su napravljene kule urezane su razne poruke i imena.

Kule su potpuno obnovljene 2018. godine i može im se prići samo s vode.

Nepokretna kulturna dobra uredi

Naziv	Adresa	Vrsta kulturnog dobra
Manastir Vojlovica	Spoljnostarčevačka bb	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Srpska pravoslavna crkva Svetog Preobraženja Gospodnjeg	Dimitrija Tucovića	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Zgrada Magistrata	Trg kralja Petra I 7	Spomenik kulture od velikog značaja
Uspenska crkva	Dimitrija Tucovića 8	Spomenik kulture od velikog značaja
Svetionici na ušću Tamiša u Dunav	-	Spomenik kulture od velikog značaja
Zgrada narodne pivare	Kej Radoja Dakića	Spomenik kulture od velikog značaja
Zgrada na Trgu kralja Petra I 11	Trg kralja Petra I 11	Spomenik kulture od velikog značaja
Zgrada na Trgu kralja Petra I 8-10	Trg kralja Petra I 8-10	Spomenik kulture od velikog značaja
Zgrada u ulici Dimitrija Tucovića 2	Dimitrija Tucovića 2	Spomenik kulture od velikog značaja
Zgrada u ulici Nikole Tesle 3	Nikole Tesle 3	Spomenik kulture od velikog značaja
Staro gradsko jezgro		Prostorna kulturno — istorijska celina od velikog značaja
Železnička stanica Tamiš	Trg mučenika 1	Značajan spomenik kulture
Zgrada Opšte bolnice		Značajan spomenik kulture
Javno parno kupatilo		Značajan spomenik kulture
Zgrada Gimnazije „Uroš Predić”	Ignjata Barajevca 5	Značajan spomenik kulture
Gajićeva apoteka	Svetozara Miletića 11	Značajan spomenik kulture
Kaćurina štamparija	Đure Jakšića 1	Značajan spomenik kulture
Kuća Dude Boškovića	Braće Jovanovića 17	Značajan spomenik kulture
Kuća Tanackovića	Kosovska 1	Značajan spomenik kulture
Zgrada Istorijskog arhiva	Nemanjina 7	Značajan spomenik kulture
Crkva Sv. Ane	Oslobođenja 72	Značajan spomenik kulture
Crveni magacin	Dr Žarka Fogaraša 2	Značajan spomenik kulture
Spomenik streljanim rodoljubima iz Borče	Obala Tamiša bb	Značajan spomenik kulture
Spomenik osnivačima Pančevačke gimnazije	Dimitrija Tucovića	Značajan spomenik kulture
Zgrada u ulici Braće Jovanovića 13	Braće Jovanovića 13	Značajan spomenik kulture

Spomenici kulture od izuzetnog značaja uredi

Teritorija grada Pančeva je najbogatija spomenicima kulture. Ima ih 55, i to 3 od izuzetnog značaja, 13 od velikog značaja i 39 spomenika kulture.

Manastir Vojlovica uredi

Manastir Vojlovica nalazi se okviru kompleksa Rafinerije nafte Pančevo, odmah pored Pančeva. Iz 1405. godine je povelja o osnivanju Vojlovice koju je izdao Despot Stefan. Jednobrodnoj crkvenoj građevini sa polukružnom oltarskom apsidom, pravougaonim pevničkim prostorima, osmostranim kubetom nad naosom i slepim kubetom nad pripratom, dozidana je 1752. godine još jedna priprata. 1836. godine izgrađen je visoki barokni zvonik. Baroknom izgledu crkve, pored karakterističnog zvonika, doprinosi i niz polukružnim arkada na stubićima iznad kordonskog venca na priprati. Krajem 18. veka su izgrađeni konaci, oslikani unutrašnji zidovi hrama i načinjen visoki barokni ikonostas, kome se kao autor pominje moler Aksentije iz Pančeva. U toku drugog svetskog rata ovde su bili zatočeni vladika Nikolaj Velimirović i patrijarh Gavrilo Dožić. U periodu od 1964. godine kada je počela izgradnja Rafinerije pa je do 1987. godine manastir bio neaktivan. Obnova i rekonstrukcija 1987. – 1991. godine su ga oživele.

Crkva Svetog Preobraženja uredi

Crkva Svetog Preobraženja nalazi se u ul. Dimitrija Tucovića. Izgrađena je između 1873. i 1878 godine, na mestu crkve s početka 18. veka, prema projektu arhitekte Svetozara Ivačkovića u neovizantijskom stilu. To je jednobrodna građevina krstoobrazne osnove sa kupolom monumentalne veličine i visokim zvonikom izdvojenim poput srednjovekovnog pirga. Precizno osmišljena fasadna dekorisana je bogato profilisanim krovnim vencima, višedelnim prozorskim otvorima i polukružno završenim i čipkastim rozetama. Glavne neimarske poslove izveli su Franja Erlmajer iz Beograda i Mihajlo Tomić iz Pančeva. Ikonostasnu pregradu oslikao je 1911.godine Uroš Predić u duhu akademskog realizma. Zidno slikarstvo kojim dominiraju istorijske kompozicije uradio je Stevan Aleksić.

Uspenska crkva uredi

Uspenska crkva podignuta je između 1801. i 1810. godine, prilozima narodnih dobrotvora među kojima je bio i Karađorđe. Koncipirana je u duhu baroka, sa naglašenim elementima klasicizma. To je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom. Zapadnim pročeljem dominira raskošan portal uokviren sa dva visoka izdužena zvonika. Virtuozno izvedenu plastičnu dekoraciju fasada potencira horizontalna i vertikalna podela arhitektonskih masa. Smenjivanje snažnih stubova sa ugaonim stubićima i prislonjenim pilastrima doprinosi utisku stremljenja u visinu. Posebna pažnja je posvećena obradi višestruko profilisanog krovnog venca i otmenih korintskih kapitela. Slike ikonostasne pregrade iz 1832. godine prva je velika narudžbina Konstantina Danila.

Crkva Sv. Ane – Vajfertova kapela uredi

Katoličku crkvu Sv. Ane podigao je Đorđe Vajfert 1923. godine kao porodičnu kapelu. To je jednobrodna građevina orijentisana sever – jug sa zvonikom i sakristijom koje se izdvajaju iz osnovne mase. Stilski pripada eklektičnim građevinama, na pročelju, zvoniku i razuđenim krovnim površinama preovladava secesija, zapadnoj fasadi i enterijeru oltarskog prostora neogotika, dok se na biforama uočavaju uticaji vizantijske arhitekture. Zabatni deo ulaznog trema obrađen je u plitkoj malterskoj plastici i završen sa dve figure anđela simetrično postavljene. Na zapadnoj fasadi objekta nalazi se trem sa neogotskim polukružno zasvedenim otvorima. Prozori i rozete su zastakljeni tehnikom vitraža. Fasade crkve i zvonika dekorisane su elementom četvorolista. Uz crkvu se nalazi i dvorišna zgrada pravougaone osnove sa fasadom koja je obrađena u duhu secesije. Vajfertova kapela je sačuvala funkciju katoličke crkve.

Zgrada Magistrata uredi

Zgrada Magistrata sagrađena je u periodu 1833. i 1838. godine kao upravno administrativni objekat, po planovima majora Hajmana, sa dominantnim položajem na glavnom gradskom trgu. Danas se u njoj nalazi Narodni muzej. Građena je kao reprezentativna masivna građevina, klasicističkog stila, sa osnovom u obliku slova “P”. Ima prizemlje i sprat, istaknuti centralni rizalit u osovini pročelja, sa portalima, stubovima koji nose balkon sa balustradom i timpanonom u čijoj niši je reljef sa figurama krilatih nimfi i satom. Prizemlje ima pravougaone prozore sa profilisanim okvirima i snažnim nadprozornicama, dok su prozori spratnog dela polukružni, sa lunetama ispod naglašenih arhivolti. Svečanu dvoranu dekorisao je 1838. Julije Sajdl, slikar iz Novog Sada.

Graničarska kuća uredi

Graničarska kuća sagrađena je krajem 18. veka sa stilskim obeležjima baroka i jedan je od najstarijih sačuvanih gradskih objekata u Pančevu. Građena je kao ugaona spratna građevina sa osnovom u obliku slova “L”. Krov je visok, prelomljen, sa tavanskim prozorima. Obrada fasada je jednostavna, bez ukrasa. Spratni deo sačuvao je prvobitni izgled prozorskih otvora, pravougaonog oblika sa plitkim jednostavnim okvirom, dok je prizemlje u narušeno otvaranjem izloga. Uži deo fasade ima na sredini reprezentativan balkon sa ogradom od kovanog gvožđa, postavljen na konzolama sa floralnom ornamentikom.

Štapska zgrada uredi

Štapska zgrada sagrađena je oko 1830. godine. Rimokatolička crkvena opština je kupila zgradu 1892. godine i prema planovima Karla Hefnera 1894. godine izvršila adaptaciju. Jednostavna i stroga obrada fasada, karakteristična za vojne objekte, dobila je dekorativne elemente neorenesanse. Građena je sa osnovom u obliku obrnutog slova “P”. Glavni deo građevine, prema Trgu, ima tri kupole u obliku zarubljene piramide. Kupole imaju okuluse oivičene dekorativnim motivima na atici iznad rizalita. U severnom krilu zgrade oslikani su svodovi prizemlja i tavanica stepenišnog dela slikarstvom iz 1896. godine.

Saobraćaj uredi

Grad Pančevo predstavlja „kapiju” na putnom pravcu sever i jug Banata, odnosno vezu sa ostatkom Srbije. Postoji razgranata mreža puteva koji Pančevo povezuje sa mnogim gradovima i naseljima: državni put prvog B reda 10 (E-70) (Beograd — Pančevo — Vršac — Rumunija), državni put prvog B reda 14 (Pančevo — Kovin — Ralja) i državni put drugog A reda 130 (Ečka — Kovačica — Jabuka — Pančevo).

Pančevo u železničkom saobraćaju predstavlja veoma važno čvorište. Povezan je sa Rumunijom železničkim koridorom Beograd — Pančevo — Vršac — Rumunija, kao i sa Kikindom železničkim koridorom Pančevo — Zrenjanin — Kikinda. Pančevo je sastavni deo gradske železnice Beograda — Beovoz, sa svoje četiri stanice, Pančevo Vojlovica, Pančevo Strelište, Pančevo Varoš i Pančevo Glavna stanica.

Međunarodna Luka "Dunav" AD Pančevo na 1.153 km reke Dunav nalazi se na raskršću panevropskih koridora VII za rečnu plovidbu i koridora X za drumsko-železnički saobraćaj koji povezuju tržište Jugoistočne Evrope. Sa teritorijom od 94 ha i akvatorijom od 21 ha. Ovo je najveća rečna luka u regionu i jedna od najvećih u Srbiji.^[30]

Železnička stanica Pančevo Varoš

Od međunarodnog aerodroma „Nikola Tesla” u Beogradu, Pančevo je udaljeno 40 km. U severnom delu Pančeva se nalazi sportski aerodrom koji je ušao u istoriju svetskog vazduhoplovstva, pošto se 25. marta 1932. godine dogodio prvi noćni let na relaciji Pančevo — Bukurešt, sa linije Pariz — Istanbul.^[31]

Na teritoriji grada Pančeva, gradski i prigradski saobraćaj obavlja Privredno društvo „Pantransport” Pančevo. Linije gradskog saobraćaja su:

2 Kotež 2 — Centar — Dolovo;
3 Jabuka — fabrika aviona — Novo groblje — Stari Tamiš;
4 Centar — Minel;
5a Minel — Centar — RNP;
6 Centar — Strelište — Vojlovica;
7 Jabuka — fabrika aviona — Strelište — RNP;
8 Tesla - RNP — Starčevo;
9 Pančevo — Banatsko Novo Selo;
14 Kotež 2 — Centar — Omoljica;
22 Pančevo — Glogonj;
24 Pančevo — Kačarevo
25 Pančevo — Banatski Brestovac;
27 Pančevo — Ivanovo.

Značajne ličnosti uredi

Sa pančevačkim svakodnevnim životom je povezan, kroz istoriju, veliki broj poznatih ličnosti iz sveta politike, nauke, kulture i stvaralaštva što rođenjem, što boravkom ili stvaralaštvom.

Rođeni u Pančevu uredi

Dušan Borković, automobilista

Đorđe Vajfert, Pančevac koji je ukupno 26 god. bio guverner Narodne banke Srbije

Olja Ivanjicki, srpska slikarka

Vasa Živković, autor narodne popevke „Rado ide Srbin u vojnike”

Branka Bešević Gajić, filmska i televizijska rediteljka

Nađa Higl, osvajačica zlatne medalje na Svetskom prvenstvu u plivanju

Arsenije Arsa Todorović (1786—1826) — slikar
Prota Vasa Živković (1819—1891) — srpski pesnik i sveštenik
Mita Topalović (1849—1912) — srpski kompozitor
Đorđe Vajfert (1850—1937) — guverner Narodne banke
Ludvig Vartolomej Graf (1850—1924) — zoolog
Georgije Daksner (1871—1911) — dr teologije, profesor teologije u Bratislavi
Milan Ćurčin (1880—1960) — pesnik, književni kritičar, prevodilac i publicista
Jovan Erdeljanović (1874—1944) — etnolog,
Julije Bauer (1908—1945) — atletičar
Milorad Bata Mihailović (1923—2011) — slikar
Olja Ivanjicki (1931—2009) — slikarka
Dušan Patić (1933) — rukometaš
Stevan Bena (1935—2012) — fudbaler
Miroslav Žužić (1945) — glumac
Milenko Prvački (1951) — slikar
Zoran Gajić (1958) — bivši trener odbojkaške reprezentacije Rusije i SR Jugoslavije
Milenko Topić (1969) — košarkaš
Tomislav Stošić (1962) — slikar
Željko Stanojević (1974) — hebraista
Žikica Milosavljević (1972) — bivši jugoslovenski reprezentativac u rukometu
Vladimir Savić (1976) - triatlonac
Mirjana Pović (1981) — astrofizičar
Marina Munćan (1982) — atletičarka
Branka Bešević Gajić (1982) — poznata nagrađivana filmska i televizijska rediteljka
Miloš Ćorlomanović (1982) — naučnik, fizičar, inženjer, izumitelj i akademik Akademije Nauka Narodne Republike Kine
Nenad Heraković (1984) — glumac
Dušan Borković (1984) — automobilista
Nađa Higl (1987) — plivačica