Periodizacija (književnost)

KNjIŽEVNOST

antika helenska književnost rimska književnost srednjovekovna renesansa trečento petrarkizam barok rokoko klasicizam novi vek prosvetiteljstvo sentimentalizam preromantizam romantizam realizam nadrealizam naturalizam parnasizam simbolizam impresionizam modernizam postmodernizam savremena

Postoje različiti vidovi periodizacije književnosti: hronološki tj. po vekovima ili nekim manjim periodima, npr. decenijama itd, zatim po društveno političkim periodima, gde su granice određeni datumi društvene istorije i najzad po književnim pravcima i školama. U članku koji sledi primenjen je treći vid periodizacije uz napomenu da svi vidovi periodizacije imaju svoje manjkavosti. Manjkavost periodizacije po školama i pravcima je taj da se svaki novi pravac u umetnosti razvija iz krila starog i ne ukida ga svojom pojavom, a u stvaralaštvu nekih pisaca su zastupljeni različiti pokreti i škole, te otud periodizaciju ne treba posmatrati egzaktno, već uslovno.

Četiri osnovna perioda književnosti su antika, srednji vek, renesansa i novi vek.

Najlepše, najsavršenije i najoriginalnije što je čovečanstvu, bar onom evropocentričnog kulturnog kruga, dala antička književnost došlo je sa grčkog tla. Početak književnosti ovog perioda pada između X i VII veka p. n. e, to jest kad su Homer i Hezoid stvorili prve epove Ilijadu, Odiseju, Teogeniju itd, a završava se zatvaranjem filozofske škole u Atini 529. godine. Dakle, ukupno se proteže kroz 13–15 vekova.

U okviru antike razlikujemo dva velika perioda - helenski ili klasični period, koji je trajao od Homera do IV veka p. n. e, i helenski period od III veka p. n. e. do 529. godine n.e. U okviru oba ova perioda razlikujemo nekoliko potperioda. Tako se helensko doba deli na: jonsko doba (od početnih dela do Salaminske bitke, a sam naziv dolazi od reči Jonija tj. maloazijska Grčka.) i na atičko doba (od najvećeg procvata Atine posle Salaminske bitke do smrti Aleksandra Velikog). U jonskom periodu osim pomenutih epskih pesnika stvaraju i čuveni liričari Arhiloh, Siolon, Sapfa, Anakreont, Arion i Pindar. U atičkom periodu dramska poezija dostiže svoj vrhunac u delima tragičara Eshila, Sofokla i Evripida i komediografa Aristofana.

Helensko doba se deli na: aleksandrijisko doba, nazvano tako po gradu Aleksandriji, najvećem središtu grčke kulture u III i II veka p. n. e. i rimsko doba koje započinje oko 30. godine p. n. e. i traje do godine koja se smatra krajem antike, tj. 529. n.e.

Pod pojmom rimska književnost podrazumevaju se dela nastala na latinskom jeziku u periodu između III veka pre n. e i VI v. n. e, na području rimske države, koju je naseljavalo pleme Latini, a čiji je centar bio brežuljak Palatin. Ova književnost se najpre razvijala pod uticajem Etruraca, koji su živeli na području današnje Toskane i imali vrlo razvijenu civilizaciju.

Uticaj Grka se oseća tek posle I punskog rata kada pobednički narod širom otvara vrata kulturi pobeđenih ili kako je to slikovito rekao Horacije: Osvojena Grčka osvojila je surovog pobednika i unela umetnost u seljački Lacij. I u okviru rimske književnosti razlikujemo nekoliko perioda: arhajsko razdoblje, kad su stvarali najveći rimski komediografi Plaut i Terencije; zatim Ciceronovo razdoblje, kad su najznačajniji predstavnici Katul i neoterici; pa avgustovo razdoblje, kada je Rimom vladao Gaj Oktavije Avgust, a stvarali su najveća pera rimske antike: Horacije, Vergilije, Ovidije, Tibul, Proprecije itd. i postavgustovski period kad su se pretežno negovale manje književne vrste, satira, epigram, basna, čiji su glavni predstavnici Marcijal, Juvenal itd. a u oblasti retorike Kvintilijan.

Humanizam i renesansa se nisu širili istovremeno u svim zemljama Evrope, pa zavisno od središta humanističkih uticaja razlikujemo sledeće razvojne faze: trećento, petrarkizam, kalvinizam, reformacija, elizabetansko doba, barok i rokoko i klasicizam.

Novo doba obuhvata sledeće periode:

• prosvetiteljstvo i sentimentalizam,
• preromantizam i romantizam,
• realizam, i naturalizam
• parnasizam i simbolizam,
• impresionizam i
• moderna književnost i
• postmodernizam

Literatura

• Povijest svjetske književnosti od I do VII, izdavač Mladost, Zagreb, 1974.
• Giljermo de Tore:Istorija avangardnih književnosti, izdavač knjižarnica Z. Stojanovića, S. Karlovci, 2001.