Pelješac
Pelješac (italijanski: Sabioncello, stari naziv: Stonski Rat) je poluostrvo na jugu Hrvatske, deo je Dubrovačko-neretvanske županije. Dug je oko 70 km i spojen sa kopnom Pelješkim mostom i uskim zemljouzom kod Stona na kome je u XIV veku podignut Stonski bedem. Pelješkim kanalom odvojen je od ostrva Korčula.
Istorija
urediNajpoznatije arheološko nalazište na poluostrvu je Nakovana, koja ima sačuvane artefakte koji ukazuju na kontinuirano ljudsko naselje tokom nekoliko milenijuma.[1]
Najraniji poznati istorijski zapisi o Pelješcu potiču iz antičke Grčke. Područje je postalo deo rimske provincije Dalmacije nakon Ilirskih ratova (220. godine pne. do 219. godine pne.).[2] Ubrzo je usledila rimska migracija.
U 6. veku Pelješac dolazi pod vlast Vizantije. Dolaskom Slovena, prostor od reke Neretve do Rijeke Dubrovačke, i od severnohercegovačkih planina do jadranskog primorja, formirani su novi društveno-politički entiteti, a to su Neretva, Primorje, Travunija i Zahumlje, kojima je vladalo nlokalno plemstvo. Ston sa Ratom (tadašnji naziv za poluostrvo Pelješac) i Mljet su bili pod vlašću jedne od ovih kneževina, odnosno pod knezom Zahumskim. Ovi lokalni vladari su priznavali prevlast Vizantije. Posle Mihajla Viševića, koji je priznao vlast bugarskog cara Simeona, Zahumljem su vladale različite dinastije. Oko 950. godine njome je kratko vladao vojvoda Časlav. Krajem 10. veka Samuilo je bio gospodar Zahumlja, a knežina je pripadala kralju Ivanu Vladimiru. Godine 1168. Kneževinu i Zahumlje osvaja veliki knez Raške Stefan Nemanja. Trideset godina kasnije Zahumlje je zauzeo Andrija, vojvoda hrvatsko-dalmatinski. Godine 1254. Ugarski Bela IV napao je Bosnu i Zahumlje. Od 1304. godine Zahumljem je vladao Mladen Šubić, zatim opet kratko vreme lokalni župan, a od 1325. Stjepan II Kotromanić. Dubrovačka republika (Dubrovnik), stekla ga je od bosanskih vladara u nekoliko otkupa tokom nekoliko decenija, prvo 1333. godine, a zatim 15. januara 1399. Kralj Tvrtko II je potvrdio otkup Bosanskog Primorja Dubrovniku 24. juna 1405. godine.
Stari Ston se nalazio na obroncima brda Gorica i Svetog Mihaila, južno od Stonskog polja. Tu je bilo nekoliko ranohrišćanskih crkava, od kojih je najveća bila crkva Svetog Stefana. Biskupska crkva Marije Magdalene stajala je sve dok je nisu bombardovali saveznici 1944. Jedina crkva koja je ostala je crkva Svetog Mihaila, podignuta usred kasnoantičkog kastruma.
Prvobitni stari grad je srušen u zemljotresu 1252. godine. Dolaskom Republike na današnjoj lokaciji podignut je novi grad. Prilikom obnove crkve Svetog Mihaila na vrhu brda pronađeni su fragmenti rimskog ukrasnog maltera, rimskih nadgrobnih spomenika i antičke keramike, što potvrđuje ovu pretpostavku. Prema nekim izvorima, Ston je 1250. godine doživeo razorni građanski rat iu tim sukobima grad je pretrpeo velika razaranja.
Burna vremena početkom 14. veka proširila su se po celoj zemlji Zahumlju. Uzurpacija braće Branivojevića, primorala je Dubrovčane da se 1326. godine, uz pomoć Stjepana II Kotromanića, bore protiv njih. Te godine Dubrovčani su naselili Ston, i odmah počeli da ulažu i obnavljaju, i osnovali novi Ston da bi branili Pelješac i zaštitili robove od kojih su zarađivali velike prihode. Od sukoba između bana u Bosni i srpskog kralja, Dubrovčani su 1333. godine od oba vladara otkupili Pelješac sa Stonom.
Istočno pravoslavlje se na Pelješcu pojavilo krajem 12. veka, kada je katolički episkop proeran iz Stona, a na poluostrvu uspostavljena pravoslavna episkopija. Međutim, uprkos dominaciji pravoslavlja, katoličanstvo je očuvano u regionu, a kada je poluostrvo Pelješac 1333. godine došlo pod vlast Dubrovnika, i dalje je bilo uglavnom naseljeno katolicima, uz prisustvo pravoslavaca i bogumila. Stoga je jedan od prvih zadataka nove uprave bio širenje katoličanstva, stvaranje parohija i podizanje crkava i manastira. Dubrovačka vlada je 1335. godine proterala pravoslavno sveštenstvo i monaštvo, dovodeći franjevce. I iako su neki pravoslavni sveštenici nakon toga ostali na Pelješcu, od osamdesetih godina 13. veka više ih nije bilo u regionu.[3][4]
Stonske zidine su velika utvrđenja koja su izgrađena od strane Dubrovačke republike. To su drugi najduži zidovi u Evropi.
Francusko carstvo je okupiralo region 1806. godine, ukinuvši staru Republiku, a 1808. je pretvorilo u Ilirske provincije. Godine 1815. dat je Austrijskom carstvu, a od 1867. postaje deo Austrougarske monarhije. Između 1918. i 1941. bila je u sastavu Kraljevine Jugoslavije, a od 1945. u sastavu Socijalističke Republike Hrvatske u okviru Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Od 1991. godine je u sastavu Republike Hrvatske.
Ostaje zabeleženo da su u 16. veku većina Srba Konavla bili pravoslavni hrišćani.[5]
Administrativna podela
urediPelješac je administrativno podeljen na opštine:
Vidi još
urediSpoljašnje veze
uredi
 | Ovaj članak vezan za geografiju je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti. |
- ^ „Tajne života kroz tisuće godina Nakovane”. Hrvatska radiotelevizija (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2025-05-12.
- ^ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, p. 120, ISBN 0-631-19807-5, str. 160
- ^ Römer, Zdenka Janeković. „Građani, stanovnici, podanici, stranci, inovjerci u srednjovjekovnom Dubrovniku (Citizens, Inhabitants, Subjects, Foreigners, Heterodox in Medieval Dubrovnik)”.
- ^ Ipšić, Irena (2013-07-12). „Vlasništvo nad nekretninama crkvenih i samostanskih ustanova na orebićkome području u 19. stoljeću”. Povijesni prilozi (na jeziku: hrvatski). 32 (44): 235—255. ISSN 0351-9767.
- ^ Stipčević, Svetlana (2004). Dubrovačke studije. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 9. ISBN 86-17-11827-x Proverite vrednost parametra
|isbn=: invalid character (pomoć).