Википедија

Populacija (biologija)

Populacija je grupa jedinki iste vrste koja naseljava određeni prostor i mogu međusobno da se razmnožavaju dajući potomstvo. U prirodnim uslovima retko se mogu naći jedinke koje čitav život provode izolovano. Sve jedinke jedne vrste, koje naseljavaju jedno stanište, uspostavljaju određene međusobne odnose i odnose sa spoljašnjom sredinom. Tako čine biološki sistem koji se naziva populacija. Sve biološke vrste postoje u prirodi u obliku populacija, pri čemu je svaka vrsta predstavljena određenim brojem populacija. Tako npr, populaciju predstavljaju sve jedinke maslačka na jednoj livadi, divlje svinje u jednoj šumi ili slepi miševi u jednoj pećini.

Populacija maslačaka

Populacija je osnovna biološka jedinica grupne promenljivosti – prirodni oblik postojanja praktično svih vrsta živih bića i osnovna celina evolucijskih procesa. Zanemarujući retke izuzetke, populacija se, u biološkom smislu, definiše kao prostorno i vremenski ograničena grupa istovrsnih organizama koji su primarno povezani sistemom reprodukcijskim odnosa. Potrebno je, međutim, istaknuti da u primeni na izvesne posebne primere ova opšta definicija nailazi na određene poteškoće.[1][2][3]

Savremena nauka populacije opisuje sa dva osnovna polazišta – u biološkom i statističkom smislu. Biološki gledano, populacija se može shvatiti kao prostorno i vremenski relativno jasno ograničen sistem sklapanja reproduktivnih veza. Uobičajeno je da se takve grupe jedinki označavaju terminom lokalna populacija.[4][5][6]

Kada je reč o ljudskim populacijama, s obzirom na stepen zatvorenosti lokalne populacije, odnosno zavičajne vezanosti i migracijske aktivnosti stanovništva, postoje značajne razlike između seoskih (ruralnih) i gradskih (urbanih) sredina. Tako, na primer, u različitim delovima sveta, susreću se gotovo apsolutno zatvorene ruralne populacije, tj. takve lokalne populacije u kojima je ogromna većina do sada registrovanih brakova sklopljena među osobama iste zavičajne pripadnosti. Takve ljudske grupe mogu biti primer biološki tipičnih populacija. Istovremeno, u urbanom stanovništvu je veoma teško definisati granice lokalne populacije. Praktično, ona je difuzno uklopljena u sistem populacija određenih užih i širih regiona. Na taj način postoji teorijska mogućnost održavanja reproduktivnih veza među svim delovima svetskog stanovništva, pa se biološki pojam populacije može odnositi i na celokupno čovečanstvo.[7][8]

U standardnom statističkom smislu, bilo koja grupa slučajno ili selektivno posmatranih ljudi (proučavani uzorak) može se nazvati populacijom. Rezultate takvih zapažanja i analiza treba, međutim, jasno razlučiti od odgovarajućih podataka reprezentativnog karaktera i, po mogućnosti, povezati ih sa stvarnim ili mogućim stanjem u prirodnom sistemu reproduktivnih odnosa. Kako u biološkom tako i u statističkom smislu, pod populacijom se podrazumeva i svjetsko stanovništvo u celini ili u određenim područjima; (de)populacijom se, takođe, označavaju i procesi naseljavanja, odnosno raseljavanja posmatranih regiona i rasta sveukupnog čovečanstva ili njegovih pojedinih delova.

Osobine populacije

uredi

Svaka populacija je vrlo pokretan, dinamičan sistem. Ona je u stalnom kretanju, kako u prostoru tako i u vremenu. Zato se i može govoriti o dinamici populacije, pri kojoj se pod uticajem spoljašnjih i unutrašnjih (tj. u populaciji) faktora menjaju mnoge bitne osobine same populacije.

Populacija ima niz bitnih osobina, kao što su:

  • gustina (veličina)
  • prostorni raspored
  • natalitet
  • mortalitet
  • uzrasna struktura
  • rastenje

Gustina populacije

uredi

Broj jedinki (ili njihova biomasa) po jedinici površine ili zapremine koju naseljavaju predstavlja gustinu populacije. Brojnost se izrazito menja tokom vremena, zavisno od uslova spoljašnje sredine. U nekim uslovima mnogi organizmi postižu ogromnu brojnost i mogu izazvati pustoš u prirodi, kakav je slučaj, npr., sa najezdama skakavaca, gubara ili leptira kupusara.

Svaka populacija poseduje unutrašnji potencijal za povećanjem broja jedinki koji se označava kao potencijal razmnožavanja (reproduktivni potencijal).[9][10] On je kod nekih vrsta fantastično veliki i u idealnim uslovima sredine doveo bi do neverovatnog povećanja brojnosti jedinki i time i gustine populacije. Tako je izračunato da bi jedan jedini par domaće muve dao za godinu dana potomstvo koje bi brojalo 15 668 181 200 000 000 000 000 000 jedinki. Međutim, reproduktivni potencijal se ne može potpuno ostvariti jer mu se suprotstavlja otpor sredine; to je upravo onaj faktor koji ne dozvoljava maksimalno moguće razmnožavanje, odnosno maksimalnu brojnost populacije koju bi ta vrsta bila sposobna da postigne u idealnim uslovima.

Raspored jedinki u populaciji

uredi

Jedinke jedne populacije su na određeni način raspoređene u staništu koje naseljavaju. Taj raspored zavisi od ponašanja jedinki i od uslova koji vladaju u staništu.

Tako raspored jedinki u određenom prostoru može biti:

  • neravnomeran
  • ravnomeran
  • grupni

Slučajan raspored je prisutan ako su uslovi u staništu ujednačeno povoljni. Ravnomeran raspored se retko sreće i javlja se samo ako su uslovi u staništu ujednačeno oskudni. Pošto su uslovi u staništu uglavnom povoljni samo na pojedinim mestima, jedinke se na njima okupljaju u najvećem broju. To dovodi do grupnog rasporeda, koji se u prirodi najčešće sreće.

Natalitet i mortalitet

uredi

Natalitet (rađanje) je produkovanje novih jedinki u populaciji (rođenih, ispilelih, isklijalih, postalih deobom ili na drugi način), koje se pridodaju već postojećim putem razmnožavanja. On je pozitivan faktor rasta populacije. Kapacitet produkovanja novih jedinki specifičan je za vrstu i zavisi od uslova sredine. Neki organizmi se razmnožavaju jednom godišnje (kao npr. vilin konjic), neki više puta (npr. glodari), a neki neprekidno (npr. bakterije u povoljnim uslovima sredine).

Mortalitet (smrtnost) predstavlja smanjenje broja jedinki u populaciji zbog uginuća ili umiranja u određenom vremenskom periodu. Smrtnost jedinki uslovljena je delovanjem ekoloških faktora (nedostatak vode, kiseonika, pojava grabljivica, bolesti i mnogi drugi) ali i genetičkim osnovama organizma.

Struktura populacije

uredi

Uzrasna struktura obuhvata brojčani odnos između jedinki koje se nalaze u različitim stadijumima razvića. Kada u populaciji ima više mlađih jedinki, onda ona raste. Populacija stagnira ili opada (negativan rast) kada su najzastupljenije starije jedinke. Promena brojnosti jedne populacije u određenom vremenskom periodu je rast populacije. Rast populacije zavisi od ekoloških faktora, potencijala razmnožavanja i odnosa nataliteta i mortaliteta.

Humana populacija

uredi

Ukoliko vrsta zauzima veća prostranstva i naseljava različita staništa, kao što je to slučaj sa ljudskom vrstom (Homo sapiens), onda je vrsta sastavljena od velikog broja populacija.[11] Kada govorimo o humanim populacijama, onda možemo da mislimo na stanovnike jednog sela, jednog grada, jedne ulice, na jednu generaciju đaka i sl. Današnji čovek potiče iz male grupe ljudi koja se još pre 1-2 miliona godina pojavila negde na afričkom tlu. Savlađujući prirodne neprijatelje, prilagođavajući se na različite uslove sredine humana populacija je doživela eksplozivan razvoj u poslednja tri veka (broj ljudi se preterano mnogo povećao).

Reference

uredi
  1. ^ Cavali-Sforza L. L., Bodmer W. F. (1999): The genetics of human populations. Dover PublicTIONS, Inc., Mineola, New York. ISBN 978-0-486-40693-0.
  2. ^ Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – Biodiverzitet recentnog čovjeka. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo. ISBN 978-9958-9344-2-1.
  3. ^ Škrijelj R., Đug S. (2009): Uvod u ekologiju životinja.Prirodno-matematički fakultet Sarajevo, Sarajevo. ISBN 978-9958-592-03-4.
  4. ^ Hadžiselimović R. (1986): Uvod u teoriju antropogeneze. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 978-9958-9344-2-1.
  5. ^ Dobzhansky T. (1970): Genetics of the evolutionary process. Columbia, New York,. ISBN 978-0-231-02837-0
  6. ^ Mader S. S. (2000): Human biology. McGraw-Hill, New York,. ISBN 978-0-07-290584-7;. ISBN 978-0-07-117940-9.
  7. ^ Rischer C. E., Easton T. A. ( 19956): Focus on human biology. HarperCollins College Publishers, New York. ISBN 978-0-06-501796-0.
  8. ^ Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – Biodiverzitet recentnog čovjeka. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo. ISBN 978-9958-9344-2-1.
  9. ^ Moore, Gary (2007). Living with the Earth, Third Edition: Concepts in Environmental Health Science. str. 38. ISBN 9780849379987. 
  10. ^ D'Ancona, Umberto (1954). The Struggle for Existence. Leiden, Brill. str. 227. OCLC 1507668. 
  11. ^ Malthus, Thomas Robert. An Essay on the Principle of Population: Library of Economics

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
 
Populacija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Популација_(биологија)&oldid=27550618”