Poststrukturalizam
Poststrukturalizam je pokret u književnoj kritici i filozofski pravac koji je nastao u Francuskoj krajem 1960-ih godina (vezuje se za studentske pobune 1968. godine[1]), „ali punu slavu stiče sedamdesetih godina u anglosaksonskom svetu”[1]. Pokret je počivao na lingvističkim teorijama Ferdinanda de Sosira, antropologiji Kloda Levija Strosa i dekonstrukcionističkim stavovima kakve je izlagao Žak Derida. Jedan od začetnika takođe je i Rolan Bart, semiolog.
Osnovna pretpostavka ovog pokreta bila je da jezik nije transparentan medij koji čoveka može direktno (neposredno) da poveže sa istinom ili realnošću koje su izvan njega, već je to pre struktura ili kôd u kojem značenje delova zavisi od njihovog međusobnog kontrasta, a ne od neke veze sa bilo kojim elementom iz spoljnog sveta. Dakle, poststrukturalizam je nastao kao kritika strukturalizma.[1] „Prema poststrukturalistima, značenje je promenljivo, u stalnom procesu.”[1] Strukturalisti tvrde da je značenje utvrđeno, poststrukturalisti smatraju da značenje nikad nije utvrđeno i da se ono menja u zavisnosti od vremena, konteksta i osoba koje ih izvode.[1] Oni se usresređuju na čitaoca, a ne na tekst jer značenje u tekstu nije konačno već je nedovršeno interpretacijama čitaoca. Bart razlikuje delo od teksta. „Dok delo definiše kao zatvoren sistem značenja koje daje autor, tekst, kao susret dela i čitalaca, definiše kao otvoreno polje mogućih, različitih značenja, značenjski proces.”[1]
U pisce koji su pripadali ovom pokretu spadaju i Žak Lakan, Rolan Bart, Julija Kristeva i Mišel Fuko. Potonja tri teoretičara bili su okupljeni oko francuskoga časopisa Tel kel u kom su objavili čuvenu sintagmu smrt autora. Dakle, autor je mrtav jer on „više nije stvaralac značenja, i drugačije interpretacije od njega su moguće”[1]. „Poststrukturalisti da nijedno od tih značenja nije jedino ispravno, tačno, već da je svako značenje”[1] legitimno i vredno.
Kristeva smatra da svaki tekst ima dva nivoa značenja:
- horizontalni koji spaja autora i čitaoca
- vertikalni koji povezuje tekst s drugim tekstovima.[1]
Šuvaković primećuje da poststrukturalističke teorije:
- relativizuju vrednosti i značenja u postmodernoj kulturi (sve je dostupno i dozvoljeno)
- ukazuje da ne postoji celoviti integrišući filosofski i idološki sistemi, nego samo rascepkane prakse koje povezuju vizuelne i govorne jezike
- grade nove subjektivnosti koja nije solipsistička, nego unutarkulturne
- izjednačuju model visoke umetnosti i masovnoga medijskoga spektakla.[1]
On takođe primećuje da „u post strukturalizmu i postmodernizmima, tekstom se smatra otvorena struktura znakova koja stiče svoja značenja trenutnim odnosom s drugim znakovima, ili tekstovima aktuelne ili istorijske kulture.”[1]
Izvori uredi
Literatura uredi
- Enciklopedija Britanika, sažeto izdanje, knjiga 7. (P—R), Politika, Narodna knjiga, Beograd 2005.
