Pravila šaha
Pravila šaha donosi Komitet za pravila i propise FIDE]. Važeća Pravila šaha[1] FIDE usvojena su na 75. Kongresu FIDE održanom u Kalviji (Majorka) u oktobru 2004. godine, a stupila su na snagu 1. jula 2005. godine.
Prvi put zvanično, Pravila šaha usvojena su 1929. godine i kasnije su u više navrata dopunjavana.
- Pravila šaha FIDE obuhvataju igru za tablom.
Osnovna pravila igre uredi
Šahovska partija se igra između dva protivnika koji naizmenično pomeraju svoje figure na kvadratnoj ploči koja se zove šahovska tabla. Igrač sa belim figurama započinje partiju. Za igrača se kaže da je „na potezu“ kada njegov protivnik završi potez.
Cilj igre uredi
Cilj svakog igrača je izložiti protivničkog kralja „napadu“ na takav način da protivnik ne može ispravnim potezom izbeći „osvajanje“ svog kralja u sledećem potezu. Za igrača koji to postigne, kaže se da je „matirao“ protivnika i da je dobio partiju. Ostavljanje sopstvenog kralja pod napadom, izlaganje sopstvenog kralja napadu i uzimanje protivničkog kralja nisu dozvoljeni. Protivnik čiji je kralj matiran, izgubio je partiju.
Ako je pozicija takva da nijedan igrač ne može matirati drugog, partija je remi (nerešeno).
Šahovska tabla uredi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |   | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Šahovska tabla predstavlja sistem mreže 8h8 sa ukupno 64 jednaka kvadratna polja naizmenično svetla („bele boje“) i tamna („crne boje“). Postavlja se između igrača tako da donje ugaono polje na desnoj strani svakog igrača bude bele boje.
Osam vertikalnih kolona polja nazivaju se „linije“. Osam horizontalnih nizova polja nazivaju se „redovi“. Prave linija iste boje koje se dodiruju uglovima, nazivaju se „dijagonale“.
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Početna pozicija uredi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |             | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Na početku partije jedan igrač ima 16 svetlo obojenih figura („bele“ figure), a drugi ima 16 tamno obojenih figura („crne“ figure). Te figure su sledeće:
| Šahovske figure | |
|---|---|
| |
Kralj |
| |
Kraljica |
| |
Top |
| |
Lovac |
| |
Skakač |
| |
Pešak |
- jedan beli kralj, obično označen simbolom ♔
- jedna bela dama, obično označena simbolom ♕
- dva bela topa, obično označena simbolom ♖
- dva bela lovca, obično označena simbolom ♗
- dva bela skakača, obično označena simbolom ♘
- osam belih pešaka, obično označeni simbolom ♙
- jedan crni kralj, obično označen simbolom ♚
- jedna crna dama, obično označena simbolom ♛
- dva crna topa, obično označena simbolom ♜
- dva crna lovca, obično označena simbolom ♝
- dva crna skakača, obično označena simbolom ♞
- osam crnih pešaka, obično označeni simbolom ♟.
Kretanje figura uredi
Nije dozvoljeno povući figuru na polje koje zauzima figura iste boje. Ako se figura povuče na polje koje zauzima protivnička figura, ista se uzima i uklanja sa table kao deo istog poteza. Za figuru se kaže da napada protivničku figuru, ako može postići osvajanje tog polja. Smatra se da figura napada polje čak i ako je takva figura sprečena da se pokrene na to polje zbog toga što bi to ostavilo ili postavilo kralja iste boje pod napadom.
Kretanje lovca, topa i dame uredi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Kada se izvodi potez lovcem, topom ili damom, te figure na svom putu ne mogu da pređu preko preko polja na kojem se nalazi neka druga figura.
Kretanje skakača uredi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Kretanje pešaka uredi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Kada pešak dođe do reda najudaljenijeg od njegove polazne pozicije, on mora biti u okviru istog poteza zamenjen za damu, topa, lovca ili skakača iste boje. Izbor nije ograničen samo na figure koje su ranije odnete sa table. Ova zamena pešaka za drugu figuru naziva se „promocija“ i dejstvo nove figure započinje odmah.
Kretanje kralja uredi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Kralj može da se kreće na dva različita načina.
Može da se pomera na bilo koje susedno polje koje nije napadnuto od strane jedne ili više protivničkih figura. Za protivničke figure smatra se da napadaju polje čak ako i same ne mogu da se pomeraju.Rokada uredi
Drugi način kretanja kralja je rokada, a taj potez je pomeranje kralja i bilo kojeg topa iste boje u istom redu sa kraljem, koji se računa kao jedan jedini potez (kraljem) i izvodi se na sledeći način: kralj se premešta sa svog početnog polja dva polja prema topu, a tada se taj top premešta na polje koje je kralj upravo prešao.
Pravo na rokadu je izgubljeno:
Rokada je privremeno sprečena:
- ako je polje na kome kralj stoji, ili polje koje treba da pređe, ili polje na koje kralj treba da stane napadnuto od jedne ili više protivničkih figura
- ako između kralja i topa, sa kojim bi rokada bila izvršena, stoji neka druga figura.
Kralj „u šahu“ uredi
Za kralja se kaže da je „u šahu“ ako je napadnut sa jednom ili više protivničkih figura, čak i onda kada se te figure i same ne mogu pomerati na to polje zbog toga što bi to ostavilo ili postavilo kralja iste boje pod šahom. Nijedna figura ne može biti pomerena ako se tim kralj iste boje izlaže šahu ili dovodi tog kralja u šah.
Način pomeranja figura uredi
Žadub uredi
Svaki potez mora se odigrati samo jednom rukom. Pod uslovom da prethodno izrazi nameru (npr. govoreći „žadub“ ili „popravljam“, „nameštam“), igrač na potezu može popraviti položaj jedne ili više figura na njihovim poljima.
Namerno dotaknuta figura uredi
- Izuzev tog slučaja, ako igrač koji je na potezu namerno dotakne na tabli (pravilo pop. taknuto-maknuto):
- jednu ili više svojih figura, mora pomeriti prvu dotaknutu figuru koja se može pomeriti, ili
- jednu ili više protivničkih figura, on mora uzeti prvu dotaknutu figuru koja se može uzeti, ili
- po jednu figuru svake boje, mora uzeti protivničku figuru svojom figurom, ili, ako je to nemoguće, pomeriti ili uzeti prvu taknutu figuru koja može biti pomerena ili uzeta. Ako je nejasno da li je igrač dotakao svoju ili protivnikovu figuru, smatraće se da je igrač dotakao svoju figuru pre protivničke.
- Ako igrač namerno dotakne svog kralja i topa, on mora rokirati na tu stranu ako je to moguće. Ako igrač namerno dotakne svog topa, pa tek potom svog kralja, on ne može izvršiti rokadu na tu stranu, a slučaj će se regulisati po gorepomenutom pravilu taknuto-maknuto (mora igrati topom ako je to moguće). A ako igrač u nameri da rokira, dotakne kralja ili pak kralja i topa istovremeno, ali rokada na tu stranu nije moguća, igrač mora vući svojim kraljem drugi ispravan potez (koji može uključivati i rokadu na drugu stranu). Ako se kraljem ne može odigrati legalan potez, igrač može povući bilo koji drugi ispravan potez. Ako igrač promoviše pešaka, izbor promovisane figure je konačan kada se figurom dotakne polje promocije.
Igrač gubi pravo na reklamaciju protivnikovog prekršaja u vezi sa 1) i 2) nakon što namerno dotakne svoju figuru.
Završetak poteza uredi
Kada se, kao moguć potez ili deo mogućeg poteza, figura ispusti na polje, ona ne može biti povučena na drugo polje. Smatra se da je potez završen:
- u slučaju uzimanja, kada je uzeta figura skinuta sa table i kada je igrač, postavljajući vlastitu figuru na to novo polje, ispustio uzetu figuru iz ruke;
- u slučaju rokade, kada igrač iz svoje ruke ispusti topa na polje koje je prethodno pređeno kraljem. Kada je igrač ispustio kralja iz ruke, potez još nije završen, ali igrač više nema pravo povući neki drugi potez, osim rokade na tu stranu (ako je to moguće);
- u slučaju promocije pešaka, kada je pešak uklonjen sa šahovske table i kada igrač ispusti novu figuru iz ruke nakon njenog postavljanja na polje promocije. Ako je igrač ispustio iz ruke pešaka koji je stigao na polje promocije, potez još nije završen, ali igrač više nema pravo igrati pešakom na drugo polje.
Završetak partije uredi
Pobeda uredi
- Partiju je dobio igrač koji je matirao protivnikovog kralja. Time se partija odmah završava, pod uslovom da je potez koji je doveo do matiranja bio ispravan.
- Partiju je dobio igrač čiji protivnik izjavi da predaje. Time se partija odmah završava.
- Partiju je dobio igrač čiji protivnik samo ustane i ode. To bi se smatralo automatskom predajom, bez obzira koliko figura je ostalo na tabli. Time se partija odmah završava.
Remi uredi
- Partija je završena remijem kada igrač koji je na potezu nema ispravan potez, a kralj mu nije „u šahu“. Za tu partiju kaže se da je završena „patom“. Time se partija odmah završava, pod uslovom da je potez bio ispravan.
- Partija je završena remijem kad se pojavila pozicija u kojoj ni jedan ni drugi igrač ne može matirati protivničkog kralja bilo kakvim nizom ispravnih poteza. Za partiju se kaže da je završena „mrtvom pozicijom“. Time se partija odmah završava, pod uslovom da je potez koji je vodio do te pozicije bio ispravan.
- Partija se završava remijem sporazumom dvojice igrača tokom partije. Tim sporazumom partija se odmah završava.
- Partija se može završiti remijem ako se bilo koja identična pozicija očekuje, ili se pojavila, najmanje tri puta.
- Partija se može završiti remijem, ako su oba igrača odigrala poslednjih 50 uzastopnih poteza bez pokretanja ijednog pešaka i bez uzimanja ijedne figure.
Pravila takmičenja uredi
Šahovski sat uredi
„Šahovski sat“ podrazumeva časovnik koji ima dva pokazivača vremena, povezana zajedno tako da u jednom trenutku može da radi samo jedan od njih. „Sat“ podrazumeva jedan od dva pokazivača vremena, „pad zastavice“podrazumeva da je vreme dodeljeno jednom igraču isteklo.
Pre početka partije, sudija određuje gde će sat biti postavljen. U vreme predviđeno za početak partije pokreće se sat igrača koji ima bele figure. Ukoliko nijedan igrač nije prisutan, onda će sve proteklo vreme teći će na teret igrača koji ima bele figure do njegovog dolaska (osim ako pravilnik takmičenja ili sudija ne odrede drugačije). Svaki igrač koji dođe na partiju sa zakašnjenjem većim od jednog sata u odnosu na propisano vreme za početak partije, izgubiće partiju (osim ako pravilnik takmičenja ili sudija ne odrede drugačije).
Smatra se konačnim svaka informacija koju pokazuje sat ako na istom nema nikakve očigledne neispravnosti. Šahovski sat sa očiglednom neispravnošću biće zamenjen. Sudija će zameniti sat i učiniće svoju najbolju procenu prilikom odlučivanja koliko će vremena pokazivati zamenjeni šahovski sat.
U sali za igru, dozvoljeni su ekrani, monitori ili demonstracione table koje pokazuju trenutnu poziciju na šahovskoj tabli, poteze i broj odigranih poteza, kao i obični satovi koji takođe pokazuju broj poteza. Međutim, igrač ne može izvršiti reklamaciju zasnovanu jedino na informaciji prikazanoj na taj način.
Vreme za razmišljanje uredi
Pri upotrebi šahovskog sata, svaki igrač mora odigrati minimalan broj poteza u jednom dodeljenom periodu vremena, i/ili mu može biti dodeljeno dodatno vreme posle svakog poteza. Sve ovo mora biti unapred određeno. Vreme koje je igrač uštedeo u jednom periodu, dodaje se vremenu koje ima na raspolaganju u sledećem periodu, osim kada se radi o dodeljivanju vremena za svaki potez („vremensko odlaganje“ — engl. time delay). U načinu „vremensko odlaganje“, oba igrača dobijaju „glavno vreme za razmišljanje“. Svaki od igrača takođe dobija i „fiksno ekstra vreme“ za svaki potez. Odbrojavanje glavnog vremena počinje nakon što je isteklo fiksno vreme. Pod uslovom da igrač zaustavi svoj sat pre isteka fiksnog vremena, glavno vreme za razmišljanje neće se promeniti, nezavisno od toga koliko je fiksnog vremena iskorišćeno.
Igrač gubi partiju ako ne odigra propisani broj poteza u dodeljenom vremenu, sem u slučajevima kada je partija završena. Međutim, partija je remi ukoliko je pozicija takva da protivnik ne može matirati igračevog kralja bilo kojim nizom ispravnih poteza, čak i pri „krajnje neveštoj igri“.
Ako se dogodi neka nepravilnost, i (ili) figure treba vratiti na prethodnu poziciju, sudija će uz svoju najbolju procenu odrediti vremena koja će pokazivati časovnici. On će, takođe, ako je to potrebno, podesiti brojač poteza na satu.
Zastavica uredi
Svaki pokazivač vremena ima „zastavicu. Odmah nakon „pada zastavice“, odredbe koje se tiču vremena za razmišljanje moraju biti ispunjene.
Smatra se da je igraču pad zastavice kad sudija zapazi tu činjenicu, ili kad bilo koji od igrača to ispravno reklamira.
Ako su obe zastavice pale, i nije moguće ustanoviti koja je pala prva, onda će se, ili partija nastaviti ukoliko se to desi u bilo kom periodu partije izuzev zadnjeg perioda, ili će se partija proglasiti remijem ako se to desi u periodu u kojem svi preostali potezi moraju biti završeni.
Upotreba šahovskog sata uredi
U toku partije svaki igrač će, pošto odigra svoj potez na tabli, zaustaviti svoj sat i pokrenuti protivnikov sat. Svakom igraču uvek mora biti omogućeno da zaustavi svoj sat. Njegov potez ne smatra se završenim sve dok to ne učini, osim oako se tim potezom završila partija. Vreme između povlačenja poteza na šahovskoj tabli, zaustavljanja svog časovnika i pokretanja časovnika protivnika, smatra se kao deo vremena dodeljenog igraču. Igrač mora zaustaviti svoj sat istom rukom kojom je povukao svoj potez. Zabranjeno je držati prst na dugmetu, ili „lebdeti“ iznad dugmeta. Igrači moraju propisno rukovati satom. Zabranjeno je udarati ga snažno, podizati ga ili obarati. Nepravilno rukovanje satom biće kažnjeno. Ako igrač nije sposoban da koristi sat, tu radnju može obavljati pomoćnik kojeg ovlasti igrač i kojeg odobri sudija. Časovnike će podesiti sudija na pravičan način.
U slučaju potrebe da se (privremeno) prekine šahovska partija, sudija će zaustaviti satove. Igrač može zaustaviti satove samo u slučaju da traži pomoć od sudije — na primer, kada prilikom promocije, potrebna figura nije dostupna. Kada će privremeno prekinuta partija biti nastavljena, odlučiće sudija. Ako igrač zaustavi satove da bi zatražio pomoć sudije, arbitar će ustanoviti da li je igrač imao opravdan razlog za to. Ako je očigledno da igrač nije imao opravdanog razloga za zaustavljanje sata, igrač će biti kažnjen.
Nepravilnosti uredi
Ako se u toku partije ustanovi da je početna pozicija figura bila nepravilna, partija će se poništiti i igraće se nova partija. A ako se u toku partije ustanovi da je samo šahovska tabla bila nepravilno postavljena, partija će se nastaviti, ali se postignuta pozicija mora premestiti na ispravno postavljenu šahovsku tablu. Ako je partija započela sa obrnutim bojama figura, ona će se nastaviti osim ako sudija ne odluči drugačije. Kada igrač poremeti položaj jedne ili više figura, on će postaviti ispravnu poziciju koristeći svoje vreme. Ako je potrebno, igrač ili njegov protivnik zaustaviće satove i zatražiće pomoć sudije. Sudija može kazniti igrača koji je poremetio položaj figura.
Ukoliko se u toku partije ustanovi da je bio završen nepravilan potez, uključujući i neispunjenje zahteva promocije pešaka, ili uzimanja protivničkog kralja, vratiće se pozicija kakva je bila neposredno pre nepravilnosti. Ako se ne može ustanoviti pozicija neposredno pre nepravilnosti, partija će se nastaviti od poslednje utvrđene pozicije pre nepravilnosti. Satovi će se tada namestiti u skladu sa najboljom procenom sudije. Pri tome se na potez koji zamenjuje taj nepravilan potez primenjuje pravilo „namerno dotaknuta figura“ (v. i taknuto-maknuto). Nakon obavljanja ovog postupka, za prva dva igračeva nepravilna poteza, sudija će njegovom protivniku dodati dva minuta dodatnog vremena za svaki prekršaj; za treći nepravilan potez istog igrača, sudija će proglasiti partiju izgubljenom za ovog igrača.
Ako se u toku partije ustanovi da su figure uklonjene sa njihovih polja, biće vraćena pozicija pre nastanka ovih nepravilnosti. Ako se pozicija kakva je bila neposredno pre nepravilnosti ne može ustanoviti, partija će se nastaviti od poslednje utvrđene pozicije pre nepravilnosti. Satove će sudija podesiti uz svoju najbolju procenu.
Zapisivanje poteza uredi
U toku partije, svaki igrač obavezan je da zapisuje svoje i protivnikove poteze na ispravan način, potez po potez, što je moguće jasnije i čitljivije, algebarskom notacijom, na formularu za zapisivanje partija propisanom za to takmičenje. Zabranjeno je pisati poteze unapred, osima ako igrač reklamira remi. Igrač može odgovoriti na protivnikov potez pre nego što ga zapiše, ako to želi. On mora zapisati svoj prethodni potez pre nego što odigra sledeći. Oba igrača moraju na formularu za zapisivanje partija upisati ponudu remija.
Ako igrač nije sposoban da zapisuje poteze, onda poteze može zapisivati pomoćnik kojeg zaduži igrač i koji je prihvatljiv sudiji.
Formular za zapisivanje partije mora biti vidljiv sudiji tokom cele partije. Formulari za zapisivanje partija vlasništvo su organizatora takmičenja.
Ako je igraču preostalo manje od 5 minuta na satu u nekom od perioda i nema dodatnih 30 sekundi ili više koji se dodaju nakon svakog poteza, tada on nije obavezan zapisivati poteze. Odmah nakon pada jedne od zastavica, igrač mora u potpunosti dopuniti svoj formular za zapisivanje partije pre povlačenja figure na šahovskoj tabli. Po ovom pravilu, ako:
- nijedan igrač nije obavezan da zapisuje poteze, sudija ili njegov pomoćnik trebalo bi da nastoje da budu prisutni i da zapisuju poteze. U ovom slučaju, odmah nakon pada jedne od zastavica, sudija će zaustaviti satove. Tada će oba igrača dopuniti svoje formulare, koristeći formular sudije ili protivnika;
- samo jedan igrač nije obavezan da zapisuje poteze, on mora u potpunosti dopuniti svoj formular za zapisivanje partija pre povlačenja figure na šahovskoj tabli. Pod uslovom da je igrač na potezu, on može koristiti protivnikov formular, ali ga mora vratiti pre nego što odigra potez.
Ako nijedan formular za zapisivanje partija nije moguće dopuniti, igrači moraju rekonstruisati partiju na drugoj tabli uz nadzor sudije ili njegovog pomoćnika. Pre početka rekonstrukcije, sudija ili njegov pomoćnik će prvo zapisati trenutnu poziciju u partiji, vreme na satovima i broj odigranih poteza, ako je ta informacija dostupna. Ako se formulari ne mogu dopuniti ispuštenim potezima moji bi pokazali da je igrač prekoračio dodeljeno vreme, prvi naredni potez koji bude odigran smatraće se kao prvi potez za sledeći vremenski period, osim kad je očigledno da je odigrano više poteza.
Po završetku partije oba igrača moraju potpisati formulare, upisujući rezultat partije. Taj rezultat će ostati čak i ako je pogrešan, osim ako sudija ne odluči drugačije.
Nerešena partija uredi
Igrač koji želi ponuditi remi učiniće to nakon povlačenja poteza na šahovskoj tabli, pre nego što zaustavi svoj sat i pre nego što pokrene protivnikov. Ponuda u bilo kom drugom trenutku u toku partije je takođe važeća, (uzimajući u obzir pravilo da igraču koji je na potezu, nije dozvoljeno napuštanje sale za igru bez odobrenja sudije). Uz ponudu remija ne mogu se postavljati bilo kakvi uslovi. Ponuda ne može biti povučena i ostaje važeća sve dok je protivnik ne prihvati, usmeno odbije, odbije dodirivanjem figure s namerom da je povuče ili uzme, ili se partija završi na neki drugi način. Svaki igrač mora zabeležiti ponudu na svom formularu za zapisivanje partije simbolom „=“.
Partija je remi kada nastane pozicija u kojoj se mat ne može dati bilo kojim nizom pravilnih poteza, čak i pri „krajnje neveštoj igri“. Time se partija odmah završava, pod uslovom da je potez koji je doveo do te pozicije bio ispravan.
Reklamacija remija uredi
Reklamacija remija smatraće se ponudom remija.
Partija je remi na osnovu ispravne reklamacije igrača koji je na potezu, kad ista pozicija najmanje tri puta (ponavljanje niza poteza nije potrebno):
- treba da se pojavi, ukoliko on prvo zapiše svoj potez u formular i sudiji izjavi svoju nameru da će povući taj potez;
- upravo se pojavila, uz uslov da je na potezu igrač koji zahteva remi.
Pozicije se smatraju istim, ako je isti igrač na potezu, figure iste vrste i boje zauzimaju ista polja, a mogući potezi svih figura obojice igrača su isti. Pozicije nisu iste ako pešak koji je mogao biti uzet „an pasan“ više ne može biti uzet, ili ako je pravo na rokadu trajno ili privremeno izmenjeno.
Partija je remi na osnovu ispravne reklamacije igrača koji je na potezu, ako:
- on upiše svoj potez u svom formularu i objavi sudiji svoju nameru o odigravanju tog poteza, a da se tim potezom ostvaruje da su oba igrača odigrala poslednjih 50 poteza bez pomeranja ijednog pešaka i bez uzimanja ijedne figure, ili
- su oba igrača odigrala poslednjih 50 poteza bez pomeranja ijednog pešaka i bez uzimanja ijedne figure.
Ako igrač odigra potez ne reklamirajući remi, on u tom potezu gubi pravo reklamiranja. Ako igrač reklamira remi, on treba odmah da zaustavi oba sata. Nije mu dozvoljeno da povuče svoj zahtev. Ako se utvrdi da je reklamacija ispravna, partija se odmah završava remijem. Ako se utvrdi da reklamacija nema osnova, sudija će preostalom vremenu njegovog protivnika dodati 3 minute. Dodatno, ako igrač koji reklamira remi na svom satu ima više od dva minuta, sudija će mu umanjiti polovinu njegovog ukupnog vremena, ali najviše 3 minuta. Ako igrač koji reklamira remi ima više od jednog minuta, a manje od dva minuta, njegovo preostalo vreme biće jedan minut. Ako igrač koji reklamira remi ima manje od jednog minuta, sudija neće vršiti izmene na njegovom satu. Tada će se partija nastaviti i nameravani potez mora se odigrati.
Igra sa ubrzanim završetkom uredi
(v. Ubrzani završetak bez prisustva sudije)
Igra sa ubrzanim završetkom (engl. quickplay finish) je faza partije u kojoj svi (preostali) potezi moraju biti odigrani u ograničenom vremenu. Ako igrač koji je na potezu ima manje od dva minuta na svom satu, on može reklamirati remi pre nego što njegova zastavica padne. On će zaustaviti satove i pozvati sudiju.
- Ako se sudija uveri da protivnik ne ulaže napor da dobije partiju na normalan način, ili da nije moguće dobiti partiju na normalan način, on će partiju proglasiti nerešenom (remi). U suprotnom, on će odložiti odluku ili odbiti reklamaciju.
- Ako sudija odloži odluku, protivniku mogu biti dosuđena dva dodatna minuta za razmišljanje, a partija će se nastaviti u prisustvu sudije (ako je to moguće). Sudija će proglasiti konačan rezultat kasnije u toku partije ili nakon pada zastavice. On će proglasiti partiju nerešenom (remi) ako se uveri da se u konačnoj poziciji ne može ostvariti dobitak na normalan način, ili da protivnik nije ulagao dovoljno napora da dobije na normalan način.
- Ako je sudija odbio reklamaciju, protivniku će biti dosuđena dodatna dva minuta vremena za razmišljanje.
Odluka sudije u vezi sa ovim je konačna.
Bodovanje uredi
Ukoliko prethodno nije drugačije objavljeno, igrač koji dobije partiju ili dobije partiju bez igre osvaja (1) bod, igrač koji izgubi partiju ili izgubi bez borbe ne osvaja bodove (0), a igrač koji remizira, osvaja pola boda (½).
Ponašanje igrača uredi
Igrači ne treba da čine nikakve radnje koje bi narušile ugled šahovske igre. Za vreme igre, igračima je zabranjeno korišćenje bilo kakvih beleški, izvora informacija, saveta ili analiza na drugoj šahovskoj tabli. Formular se može koristiti samo za zapisivanje poteza, vremena na satovima, ponudu remija, detalja u vezi reklamacije i ostalih bitnih podataka.
Igrači koji su završili svoje partije smatraju se gledaocima.
Igračima nije dozvoljeno da napuštaju „prostor za igru“ bez dozvole sudije. Pod „prostorom za igru“ podrazumeva se sala za igru, prostorije za odmor, prostor za osveženje, deo određen po strani za pušače i ostala mesta koje je odredio sudija.
Zabranjeno je smetati protivniku i uznemiravati ga na bilo koji način. To uključuje neosnovane reklamacije ili neosnovane ponude remija.
Mobilni telefoni uredi
Strogo je zabranjeno upotrebljavati mobilne telefone ili druga elektronska sredstva u prostoru za igru, koja sudija nije odobrio. Partiju će izgubiti igrač čiji mobilni telefon zazvoni u prostoru za igru tokom partije. Rezultat protivnika odrediće sudija.
Kazne u vezi sa ponašanjem igrača uredi
Kršenje bilo kog pravila ponašanja igrača podleže kaznama.
Igrač koji uporno odbija da se povinuje Pravilima igre, biće kažnjen gubitkom partije. Sudija će odlučiti o rezultatu protivnika. Ako se utvrdi da su oba igrača kriva, partija će biti proglašena izgubljenom za oba igrača.
Uloga sudije uredi
Šahovski sudija će nadgledati strogo pridržavanje Pravila igre. Sudija će nadzirati tok takmičenja, delovati u najboljem interesu takmičenja, on treba da osigura konstantno dobre uslove za igru i da igrači ne budu uznemiravani. Sudija treba da posmatra partije (posebno kada su igrači u vremenskoj oskudici), sprovodi odluke koje donese i izriče igračima odgovarajuće kazne.
Sudija se ne sme mešati u tok partije, osim u slučajevima opisanim u Pravilima šaha. On neće ukazati na broj odigranih poteza, osim za vreme igre sa ubrzanim završetkom, kada je pala bar jedna od zastavica. Sudija treba da se suzdržava od informisanja igrača da je njegov protivnik odigrao potez ili da igrač nije pritisnuo svoj sat.
Gledaoci i igrači u drugim partijama ne smeju govoriti ili se na drugi način mešati u partiju. Ako je potrebno, šahovski sudija može udaljiti prekršitelje iz sale za igru. Svakom je zabranjena upotreba mobilnih telefona u prostoru za igru i bilo kojem drugom prostoru koje odredi sudija.
Kazne uredi
Sudija može primeniti jednu ili više kazni:
- opomena;
- uvećanje preostalog vremena protivniku;
- smanjenje preostalog vremena prekršitelju;
- proglašenje partije izgubljenom;
- smanjenje bodova prekršitelju u toj partiji;
- povećanje bodova protivniku u toj partiji do mogućeg maksimuma za tu partiju;
- isključenje sa takmičenja.
Sudija može jednom ili obojici igrača dodeliti dodatno vreme u slučaju ometanja sa strane.
FIDE uredi
Savezi članovi FIDE, mogu zahtevati od FIDE službeno pojašnjenje o problemima koji se odnose na Pravila šaha.
Dodaci uredi
Prekinute partije uredi
Ako se partija ne završi u vremenu predviđenom za igru, sudija će zahtevati od igrača koji je na potezu da „kovertira“ taj potez. Igrač mora zapisati svoj potez jasnom notacijom na svom formularu, staviti svoj i protivnikov formular u koverat, zatvoriti koverat i tek onda zaustaviti časovnik bez pokretanja protivnikovog časovnika. Sve dok ne zaustavi časovnike igrač zadržava pravo da izmeni svoj kovertirani potez. Ali, pošto mu je sudija već rekao da kovertira potez, a igrač već odigra potez na šahovskoj tabli, on mora taj isti potez da zapiše na formularu kao svoj kovertirani potez. Igraču koji je na potezu, a koji je prekinuo partiju pre kraja seanse za igranje, na potrošeno vreme na satu će se dodati sve preostalo vreme do kraja seanse koje će tako biti i zapisano.
Ako igrač ponudi remi nakon što je njegov protivnik kovertirao potez, ponuda je važeća sve dok je protivnik ne prihvati ili odbije. Ako je pre nastavka partije dogovoren remi, ili ako jedan od igrača obavesti sudiju da predaje, partija je završena.
Na koverti treba naznačiti sledeće:
- imena igrača
- poziciju neposredno pre kovertiranog poteza
- vreme koje je utrošio svaki igrač
- ime igrača koji je kovertirao potez
- broj kovertiranog poteza
- ponudu remija, ponuđenu pre prekida partije
- datum, vreme i mesto nastavka partije.
Sudija će proveriti ispravnost informacija na koverti i odgovoran je za njeno sigurno čuvanje. Pre nego što se partija nastavi, na šahovskoj tabli će se postaviti pozicija koja je nastala neposredno pre kovertiranog poteza, a na satovima će biti nameštena vremena koja su bila u trenutku prekida partije. Koverat će biti otvoren samo ako je prisutan igrač koji mora odgovoriti na kovertirani potez.
Partija je izgubljena za igrača (osim u slučajevima kada je pozicija takva da protivnik ne može matirati igračevog kralja bilo kojim nizom ispravnih poteza, čak i pri krajnje neveštoj igri igrača, a tada je partija remi) čiji je kovertirani potez:
- dvosmislen, ili
- zapisan tako da je nemoguće ustanoviti njegovo pravo značenje, ili
- nepravilan.
Ako u dogovoreno vreme nastavka:
- Igrač koji treba da odgovori na kovertirani potez je prisutan — koverat se otvara, odigra se kovertirani potez na tabli i njegov sat se pokreće;
- Igrač koji treba da odgovori na kovertirani potez je odsutan — njegov sat se pokreće. Po dolasku, on može zaustaviti sat i pozvati sudiju. Tada se koverat otvara i kovertirani potez se povlači na šahovskoj tabli. Zatim se njegov sat ponovo pokreće;
- Igrač koji je kovertirao potez nije prisutan, njegov protivnik ima pravo (umesto da odgovori na normalan način) — zapisati svoj odgovor na formularu, zatvoriti svoj formular u nov koverat, zaustaviti svoj sat i pokrenuti sat odsutnog protivnika. Ako tako postupi, koverat će biti predat sudiji na čuvanje, i biće otvoren po dolasku odsutnog igrača.
Igrač će izgubiti partiju, ako za šahovsku tablu dođe sa više od jednog sata zakašnjenja od vremena predviđenog za nastavak partije (osim ako pravila takmičenja ili sudija ne odrede drugačije). Međutim, ako kasni igrač koji je kovertirao potez, partija može biti odlučena drugačije, ako je:
- odsutni igrač dobio partiju na osnovu činjenice da je kovertiranim potezom dao mat.
- odsutni igrač ostvario remi činjenicom da je kovertiranim potezom ostvario pat, ili da je na tabli nastala pozicija u kojoj se mat ne može dati bilo kojim nizom pravilnih poteza, čak i pri krajnje neveštoj igri odsutnog igrača.
- prisutni igrač izgubio partiju jer nije odigrao propisan broj poteza u dodeljenom vremenu.
Ako se koverat koji sadrži kovertirani potez izgubi, partija će se nastaviti od pozicije i sa vremenima na satovima zabeleženim u trenutku prekida. Ako se ne može utvrditi koliko je vremena svaki igrač utrošio, satove će namestiti sudija. U tom slučaju, igrač koji je kovertirao potez, odigraće potez za koji izjavi da ga je kovertirao.
Ako na nastavku partije neki od igrača pre nego što odigra svoj potez ukaže na to, da jedan od satova ne pokazuje tačno vreme, greška se mora ispraviti. Ako greška ne bude ustanovljena, partija se nastavlja bez korekcije, osim ako sudija ne proceni da će posledice biti suviše ozbiljne.
Trajanje svake seanse za nastavak partije kontroliše se sudijinim časovnikom. Vreme početka i završetka objavljuje se unapred.
Ubrzana igra uredi
Partija sa ubrzanom igrom (engl. rapidplay game) je partija u kojoj svi potezi moraju biti odigrani u određenom fiksnom vremenu od 15 do 60 minuta po igraču, ili kad je dodeljeno vreme + 60 puta bilo kojeg povećanja, između 15 do 60 minuta.
Ubrzani šah igra se po ovim (Pravilima šaha FIDE), uz sledeće zamene:
- Igrači ne moraju pisati poteze.
- Kada svaki igrač odigra tri poteza, više se ne može reklamirati nepravilan položaj figura, šahovske table ili nepravilno podešeno vreme na satu. U slučaju da su kralj i dama zamenili mesta, rokada sa tim kraljem nije dozvoljena.
- Samo u slučaju zahteva obadva igrača, sudija će doneti odluku vezanu za pravila vezana za način pomeranja figura.
- Nepravilan potez je završen čim je protivnikov sat pokrenut. Protivnik tada ima pravo reklamirati da je igrač odigrao nepravilan potez, ali pre nego što odigra svoj potez. Samo posle takve reklamacije, sudija će donositi odluke. Ipak, ako su oba kralja „u šahu“, ili je promocija pešaka nedovršena, sudija će po mogućnosti intervenisati.
- Smatra se da je zastavica pala, kada igrač to osnovano reklamira. Sudija će se suzdržati da upozori na pad zastavice.
- Da bi reklamirao pobedu na vreme, igrač koji reklamira, mora zaustaviti oba sata i obavestiti sudiju. Reklamacija je ispravna ako posle zaustavljanja satova, zastavica igrača koji reklamira „stoji gore“, a zastavica njegovog protivnika „stoji dole“.
- Ako su obe zastavice pale, partija je remi.
Brzopotezna igra uredi
Brzopotezna partija je partija u kojoj svi potezi moraju biti odigrani u određenom fiksnom vremenu manjem od 15 minuta po igraču, ili kad je dodeljeno vreme + 60 puta bilo kojeg povećanja, manje od 15 minuta.
Brzopotezni šah igra se po ovim Pravilima igre FIDE za ubrzani šah, uz sledeće zamene:
- Pravila vezana za igru sa ubrzanim završetkom, ne primenjuju se.
- Pravila vezana za nepravilan potez u ubrzanoj igri, ne primenjuju se. Nepravilan potez u brzopoteznom šahu je završen čim je protivnikov sat pokrenut. Protivnik tada ima pravo reklamirati pobedu, ali samo pre nego što odigra svoj potez. Međutim, ako protivnik ne može matirati igrača bilo kakvom serijom ispravnih poteza ni pri krajnje neveštoj igri, tada igrač ima pravo reklamirati remi, takođe pre nego što odigra svoj potez. Kada protivnik odigra svoj potez, nepravilan potez se ne može ispraviti.
Ubrzani završetak bez prisustva sudije uredi
(v. Igra sa ubrzanim završetkom)
Kada se partije igraju sa ubrzanim završetkom, i kada sudija nije prisutan, igrač može reklamirati remi ako na svom satu ima manje od dve minute, pre nego što mu padne zastavica. Time se partija završava. On može reklamirati remi na osnovu toga što njegov protivnik:
- ne može dobiti partiju normalnim sredstvima; tada igrač koji reklamira remi mora zapisati završnu poziciju, a njegov protivnik mora je proveriti.
- ne ulaže napor da pobedi na normalan način; tada igrač koji reklamira remi mora zapisati završnu poziciju i podneti ažuriran formular. Protivnik će proveriti oboje, formular i završnu poziciju.
Reklamacija će biti podneta sudiji, čija će odluka biti konačna.
Algebarska notacija uredi
Pravila za igru sa slepim igračima uredi
Direktori turnira imaju ovlašćenja prilagoditi sledeća pravila prema lokalnim okolnostima. U takmičarskom šahu između igrača koji vide i igrača hendikepiranog vida (stvarno slepih), i jedan i drugi igrač mogu zatražiti korišćenje dve šahovske table, od kojih normalnu tablu upotrebljava igrač koji vidi, a specijalno napravljenu tablu igrač hendikepiranog vida. Specijalno napravljena tabla mora zadovoljiti sledeće zahteve:
Slovo Ime Cifra Naziv A Anna 1 eins B Bella 2 zwei C Cesar 3 drei D David 4 vier E Eva 5 fünf F Felix 6 sechs G Gustav 7 sieben H Hector 8 acht
- da su joj najmanje dimenzije 20h20 cm.
- da su crna polja neznatno izdignuta.
- da ima sigurnosni otvor za pričvršćivanje na svakom polju.
- da svaka figura ima kolčić koji odgovara sigurnosnom otvoru za pričvršćivanje
- da su figure tipa „Staunton“, i da su crne figure posebno označene.
U ovakvim okolnostima, potezi će se jasno objavljivati, a igrač poteze protivnika ponavlja i izvodi na svojoj tabli. Prilikom promocije pešaka, igrač mora objaviti koju je figuru odabrao. Da bi objava poteza bila što je moguće jasnija, preporučuje se upotreba sledećih imena i oznaka na nemačkom jeziku, umesto odgovarajućih slova i cifara algebarske notacije:
Velika rokada se najavljuje sa nem. "Lange Rochade", a mala rokada sa nem. "Kurze Rochade".
Izvori uredi
- ^ Pravila šaha FIDE Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. mart 2008), Pristupljeno 23. 4. 2013.
Članci o pravilima šaha uredi
Vidi još uredi
Spoljašnje veze uredi
- FIDE
- Šahovski savez Srbije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. decembar 2020)