Praviteljstvujušči senat
Praviteljstvujušči senat (rus. Правительствующий сенат) bio je vrhovni kasacioni sud i poseban upravni organ Ruske Imperije od 1711. do 1917.
Istorija uredi
18. vijek uredi
Praviteljstvujušči senat je osnovan ukazom cara Petra Velikog od 22. februara 1711. godine (po starom kalendaru) u sastavu od devet senatora i jednog ober-sekretara. U martu iste godine pri Senatu je ustanovljen ober-fiskal (rus. обер-фискал). Tokom 1720—1722. pri Senatu su ustanovljeni tzv. heraldički majstor (rus. герольдмейстер) i reketmajstor (rus. рекетмейстер). Međutim, najznačajnija institucija ustanovljena pri Senatu je bila prokuratura (tužilaštvo) na čelu sa general-prokurorom (njegov prethodnik je bio general-revizor). Pomoćnik general-prokurora je bio ober-prokuror. Prokuratura je postala posrednik između imperatora i Senata. Sjedište Senata je od 1711. do 1714. godine bilo u Moskvi, a od 1714. njegovo stalno sjedište je u Sankt Peterburgu.
Za vrijeme vladavine imperatorke Katarine I, dana 8. februara 1726. godine (po starom kalendaru), osnovan je Vrhovni tajni savjet. Najuticajniji senatori su prešli u njegov sastav, a funkcija general-prokurora je faktički bila upražnjena. Sljedeće godine je ukinuta dužnost tzv. reketmajstora, a ubrzo su iščezli i fiskali. Senat je značajno oslabio i po uticaju i po nadležnostima. Zbog toga mu je i naziv iz „Praviteljstvujušči” promijenjen u „Visoki”. Nakon što je imperatorka Ana I vaspostavila samodržavlje, ukazom od 4. marta 1730. godine (po starom kalendaru) ukinut je Vrhovni tajni savjet, a Senat je dobio nazad i svoje nadležnosti i svoj naziv „Praviteljstvujušči”. Godine 1730. ponovo je uspostavljena funkcija general-prokurora. Međutim, Senat je svoj pad ponovo doživio nakon što je 1731. osnovan novi državni organ — Kabinet sastavljen od tri ministra.
Nakon stupanja na presto imperatorke Jelisavete I (1741) izdat je ukaz o ukidanju Kabineta i ponovnom uspostavljanju Senata. Postao je vrhovni državni organ Ruske Imperije za sve sudske i upravne vlasti, donosio je mjere zakonodavnog karaktera, u svojoj potčinjenosti je imao Vojni kolegijum i Pomorski kolegijum, samostalno je rješavao u određenim upravnim predmetima koji su ranije zahtijevali potpis imperatora, a čak je prisvojio sebi i pravo samopopunjavanja (kooptacije). Kada je 1756. osnovana Konferencija pri Visočajšem dvoru (rus. Конференция при Высочайшем дворе) umanjen je značaj Senata. Konferencija je tokom vladavine imperatora Petra III (1762) zamijenjena Savjetom ispod kojeg se nalazio Senat. Dalje slabljenje Senata odvijalo se izuzimanjem Vojnog kolegijuma i Pomorskog kolegijuma iz njegove nadležnosti.
Kada je imperatorka Katarina Velika stupila na presto Senat je ponovno postao najviši državni organ. Godine 1763. podijeljen je na šest departmana, i to četiri u Sankt Peterburgu i dva u Moskvi. Po pravilu, o svim predmetima je jednoglasno odlučivano u departmanima Senata. Tek u slučaju nesaglasnosti o nekom predmetu je odlučivano na opštoj sjednici Senata. Pri Senatu se nalazio general-prokuror, a pri departmanima Senata ober-prokurori. Praviteljstvujušči senat je postepeno gubio ulogu u zakonodavstvu i ostao je samo najviši organ za upravne i sudske vlasti. Ranije je bio uobičajeni zakonodavno-savjetodavni organ iz kojeg je ishodilo mnoštvo zakonskih predloga. Imperatorka je najvažnije državne poslove povjeravala pojedinim senatorima, a najviše general-prokuroru čija je vlast time značajno proširena. On je faktički postao ministar finansija, pravde, unutrašnjih poslova i državni kontrolor (revizor). Za vrijeme vladavine Pavla I (1796—1801) ovakav položaj Senata se nije bitno mijenjao. Praviteljstvujušči senat je sve više imao ulogu vrhovnog suda, a tek simbolično je vršio najvišu upravnu vlast.[1]
19. vijek uredi
Dolaskom na presto imperatora Aleksandra I započeta je značajna reforma državnih organa (tzv. ministarska reforma). Plan je bio da se Senatu kao najvišem državnom organu vrati raniji uticaj. Senatska reforma je razmatrana kroz novoustanovljene savjetodavne organe: Stalni savjet i Nezvanični komitet. Kao temeljni završni akt donesen je ukaz od 8. septembra 1802. godine (po starom kalendaru) kojim su propisana prava i obaveze Praviteljstvujuščeg senata.[2][3] Ukaz je bio posljednji zakonodavni akt koji je sistematski uredio organizaciju Praviteljstvujuščeg senata i njegov odnos prema drugim državnim organima. Za vrijeme carstvovanja Nikolaja I ukaz je pretvoren u zakon ustavnog karaktera[4] koji je ulazio u sastav Zbornika zakona Ruske Imperije (rus. Свод законов Российской Империи). Praviteljstvujušči senat je proglašen za „vrhovno mjesto” kojem su potčinjene sve sudske i izvršno-upravne vlasti, kao i za vrhovni revizijski sud za krivična i građanska djela. Međutim, Senat je tek formalno bio vrhovni državni organ. U stvarnosti je bio izuzet iz zakonodavnih poslova, a upravnu vlast su vršili ministri neposredno odgovorni imperatoru. Zvanje general-prokurora je bilo sjedinjeno sa zvanjem ministra pravde. Praviteljstvujušči senat je bio najpoznatiji kao „čuvar zakona” (rus. хранитель законов).
Za vrijeme vladavine imperatora Aleksandra II, dana 20. novembra 1864. godine (po starom kalendaru), sprovedena je značajna sudska reforma.[5] Sudska vlast je povjerena mirovnim sudijama, kongresima mirovnih sudija, okružnim sudovima, sudskim komorama i Praviteljstvujuščem senatu u svojstvu vrhovnog kasacionog suda (nije sudio o djelu nego o pravu). Pri Praviteljstvujuščem senatu su obrazovana dva kasaciona odjeljenja odnosno kasaciona departmana: krivični i građanski. Njihovo sjedište je bilo u Sankt Peterburgu. U zakonom određenim slučajevima, dva kasaciona departmana su obrazovala svoju opštu sjednicu ili su držali zajedničku sjednicu sa Prvim departmanom. Kasacioni departmani su se sastojali od predsjedavajućih i određenog broja senatora. Tužilačku vlast u kasacionim departmanima su vršili ober-prokurori i njihovi zamjenici pod rukovodstvom ministra pravde kao general-prokurora. Da bi neko mogao biti postavljen za senatora kasacionog departmana morao je najmanje tri godine provesti na dužnosti ober prokurora, zamjenika ober-prokurora ili predsjednika, člana ili prokurora sudske komore. Senatore kasacionih departmana je postavljao imperator sveruski po sopstvenom nahođenju.
Sastav uredi
Praviteljstvujušči senat se sastojao iz senatora, a oni su imali činove I, II i III klase Tabele rangova. Neposredno ih je postavljao imperator sveruski kojem je formalno pripadalo i predsjedništvo nad Praviteljstvujuščim senatom. Senatori su mogli imati i građanske i vojne činove, kao i imati funkcije u drugim državnim organima. U Senatu su prisustvovali, po svome zvanju, i svi ministri i general-gubernatori i vojni gubernatori (kada su bili u prestonicama). Prema Zborniku zakona Ruske Imperije (1832) Praviteljstvujušči senat se sastojao iz devet departmana, i to šest u Sankt Peterburgu i tri u Moskvi. Pri svakom departmanu postojao je po jedan ober-prokuror pod nadzorom ministra pravde kao general-prokurora.
Najznačajniji senatski departman je bio Prvi departman zadužen za upravne poslove. Svi ministri su prisustvovali u Prvom departmanu. Ministar pravde kao general-prokuror je učestvovao samo na opštim sjednicama, a samo izuzetno i u departmanima. Ostalih osam departmana je bilo sudskog karaktera. Građanski departmani su bili: Drugi, Treći, Četvrti i Zemljišni u Sankt Peterburgu i Sedmi i Osmi u Moskvi. Krivični departmani su bili: Peti u Sankt Peterburgu i Šesti u Moskvi. Senatski sudski departmani su bili teritorijalno organizovani tako da je svaki departman pokrivao određeni broj gubernija. Unutar Praviteljstvujuščeg senata postojale su dvije opšte sjednice: sanktpeterburška i moskovska.
Svi predmeti u Praviteljstvujuščem senatu su postupali preko Ministarstva pravde ili neposredno preko Kancelarije Senata. Da bi se raspravljalo o nekom predmetu bilo je potrebno prisustvo najmanje tri senatora. O predmetu bi bilo odmah odlučeno u departmanu samo ukoliko bi postojalo jednoglasno mišljenje senatora. Ukoliko jednoglasnosti ne bi bilo, ober-prokuror je održavao novo glasanje. Ako bi senatori i na ponovljenom glasanju bili različitog mišljenja tada se predmet iz departmana prenosio na opštu sjednicu gdje je konačno odlučivano dvotrećinskom većinom. U određenim slučajevima, po prigovoru general-prokurora i ober-prokurora predmeti iz opšte sjednice su mogli biti upućeni Državnom savjetu i imperatoru na konačno odlučivanje.
Prema Zborniku zakona Ruske Imperije (1906) Praviteljstvujušči senat se sastojao iz četiri departmana: Prvog, Drugog, Heraldičkog i Sudskog. Osim njih, postojala su i dva sudska kasaciona departmana: Krivični i Građanski. Svi raniji senatski departmani sudskog karaktera, koji su postojali do velike sudske reforme (1864), sjedinjeni su u jedan Sudski departman koji je nastavio da postupa kao vrhovni revizijski sud. Pri departmanima su i dalje postojali ober-prokurori pod nadzorom ministra pravde kao general-prokurora. Praviteljstvujušči senat je nastavio djelovati kao „čuvar zakona” odnosno kao državni organ odgovoran za obnarodovanje svih zakona.
Nadležnosti uredi
Prema Zborniku zakona Ruske Imperije (1832) Praviteljstvujušči senat je bio „vrhovno mjesto” kojem su potčinjene sve sudske i izvršno-upravne vlasti, a bio je i vrhovni revizijski sud za krivična i građanska djela. Vlast Praviteljstvujuščeg senata je bila ograničena jedino vlašću imperatora i Senat nad sobom nije imao druge više vlasti. Senatski ukazi su izvršavani kao da su imperatorovi ukazi. Nadležnost Senata obuhvatala je: upravne poslove, sudske građanske poslove, sudske krivične poslove i zemljišne poslove. Za upravne poslove bio je nadležan isključivo Prvi departman, a najznačajniji su bili: obnarodovanje zakona, zaštita i utvrđivanje staleških prava i disciplinska vlast nad potčinjenim organima i činovnicima. Pored njih, Prvi departman je bio nadležan i za upravne poslove ministarstava koji su se mogli završiti samo preko Praviteljstvujuščeg senata.
Praviteljstvujušči senat je tek formalno bio vrhovni državni organ ispod imperatora. Zakonodavno-savjetodavna vlast je pripadala Državnom savjetu Ruske Imperije, a izvršno-upravna vlast pojedinim ministrima koji su tekuće poslove rješavali kroz Komitet ministara Ruske Imperije. U stvarnosti, najjača funkcija Senata je bila njegova sudska nadležnost odnosno uloga vrhovnog suda. Upravna funkcija Senata se s vremenom sve više pretvarala u funkciju najvišeg upravnog suda. Prije velike sudske reforme (1864) Senat je bio vrhovni revizijski sud (djelimično i apelacioni sud), a od tada je postao vrhovni kasacioni sud za krivična i građanska djela. Unutar Praviteljstvujuščeg senata konstituisana su dva kasaciona departmana (krivični i građanski) sa posebnim položajem u odnosu na ostale senatske departmane.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Senat v Rossii; Эnciklopedičeskiй slovarь Brokgauza i Efrona, t. XXIXa (1900), s. 510—521
- ^ Imennый ukaz, dannый Senatu «O pravah i obяzannostяh Senata» (1802)
- ^ Istog dana je donesen i Proglas o osnivanju ministarstava (rus. Манифест «Об учреждении Министерств»)
- ^ Svod Učreždeniй Gosudarstvennыh. Svod Učreždeniй Pravitelьstvuющego Senata. Učreždenie Pravitelьstvuющego Senata i Učreždenie Ustanovleniй, k Senatu prinadležaщih (1832)
- ^ Vыsočaйše utverždennoe «Učreždenie sudebnыh ustanovleniй» (1864)
Literatura uredi
- Petrovskiй, „O senate v carstvovanie Petra Vel.“ (1875);
- Filippov, „Istoriя Senata v pravlenie Verhovnogo Taйnogo Soveta i Kabineta“ (1895);
- „Istoriя sudebnыh učreždeniй v Rossii“. Sočinenie Konstantina Trocinы. Sankt-Peterburg, Tipografiя Эduarda Veйmara (1851)
- V. Щeglov, „Gosud. sovet v carstvovanie imp. Aleksandra I“ (1895);
- M. Ceйlь, „Pravitelьstvuющiй senat“ (1898)
- Jelačić, Aleksej (1929). Istorija Rusije. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Miljukov, Pavel (1939). Istorija Rusije. Beograd: Narodna kultura.