Википедија

Pravni sistem u Republici Srbiji

Pravni sistem u Republici Srbiji predstavlja sistem kodifikovanih, odn. pisanih normi koje uređuju sferu javnog i privatnog života u Republici Srbiji. Njega čine Ustav Republike Srbije donet 2006. godine, kao najviši i najvažniji pravni akt, ,[1] kao i čitav sistem zakona koji regulišu sve oblasti društvenog života u Republici Srbiji.

Istorija Pravnog sistema uredi

Pravni sistem u Republici Srbiji pripada tzv. kontinentalno-evropskom pravnom sistemu[2] koji poreklo vuče još iz rimskog prava. Ovom prilikom ne treba zaboraviti Dušanov zakonik[3] koji predstavlja prvi pisani pravni akt u istoriji srpskog naroda i ovog dela Evropskog kontintinenta. Sam Zakonik je nastao kao specifična mešavina dotadašnjeg srpskog običajnog prava i normi rimskog prava koje su živele kroz Vizantiju i sastoji se od dva osnovna dela, pravi je donet 1349. godine na državnom saboru u Skoplju, a drugi, u formi izmena i dopuna 1354. godine na državnom saboru u gradu Seru . Sam Zakonik čine četiri osnovne celine : 1) Prava i obaveze crkve; 2)Prava i obaveze zavisnog stanovništva i vlastele; 3) Sudski postupak i krivično pravo i 4) Prava i obaveze građana (gradskog staleža)[4], Nakon pada Vizantije, kako u zapadnoj Evropi, tako i na prostoru Balkana dolazi do zastoja u razvoju pravnog poretka, može se reći čak i nazadovanja jer pisane norme zamenjuje običajno, odnosno nepisano pravo koje se razlikovalo čak od regije do regije unutar jedne države, a još i više u pojedinim delovima Evrope. Početkom srednjeg veka srpska država biva okupirana od strane Osmanlijskog carstva što prouzrokuje ulazak u sferu uticaja šerijatskog prava čije su karakteristike bile drastično drugačije od pravnog poretka koji je do tada postojao. Početkom 19. veka sa slabljenjem Osmanlijskog carstva i sve širom autonomijom Srbije pojavila se potreba za pravnim regulisanjem nove situacije. Svakako najznačajnini pravni akt u tom periodu bio je Srpski građanski zakonik donet 1844. godine, nastao pod uticajem sve prisnijih odnosa Srbije, Francuske, Nemačke i Austro-ugarske monarhije [5]. Po svojim normama i sadržini taj akt bio je jedan od najnaprednijih zakonika tog tipa u tom periodu u Evropi. Da je tako govori činjenica da su njegove odredbe dugo vremena bile na snazi, a neke čak i danas, konkretno u delu koji se odnosi na poklon kao oblik raspolaganja imovinom .[6]

Period od sticanja nezavisnosti 1878. godine do početka Drugog svetskog rata uredi

Sa sticanjem nezavisnosti od Turske Berlinskim kongresom 1878. godine[7] pojavila se potreba da se sa pravne strane uredi život, prava i obaveze novonastale države i njenih građana. Obzirom na veze sa Nemačkom, Francuskom i Austro-ugarskom u to vreme, pravni poredak je silom prilika predstavljao mešavinu normi i rešenja sadržanih u pravnim sistemima ovih država. Imajući u vidu da je u periodu do Prvog svetskog rata kraljevina Srbija bila mahom apsolutistička država pravni sistem je odlikovala velika nestabilnost i umnogome je zavisio od volje vladara. Nakon golgote Prvog svetskog rata i nastanka Nove države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca došlo je do usvajanja tzv. Vidovdanskog ustava 28.06.1921. godine [8] Ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 28. jun 1921 (Vidovdanski ustav),[9] koji je trebalo da omogući napredak i razvoj države. Međutim, antagonizmi koji su karakterisali državu doveli su do ubistva poslanika Hrvatske seljačke stranke u skupštini[10] zajedničke države uzrokovali su da kralj Aleksandar I Karađorđević 6. januara 1929. godine suspenduje ovaj Ustav što je događaj koji je u istoriji poznat kao "Šestojanuarska diktatura". Tada je i došlo da promene naziva države iz Kraljevine SHS u Kraljevina Jugoslavija sa ciljem stvaranja svesti o novom narodu, ali takav nametnut potez nikada nije doneo željene rezultate već je postojeću krizu samo dodatno produbio. Suspenzija Ustava od strane monarha je državu dovela na ivicu raspada, pa je radi umirenja javnosti Aleksandar I Karađorđević 6. septembra 1931. godine doneo takozvani "Oktroisani" ili "Septembarski ustav" [11] koji je trebalo da stvori privid kako je Kraljevina Jugoslavija ustavna, parlamentarna monarhija , iako je u suštini sva vlast i dalje ostala u rukama kralja. Teške muke države od koje se puno očekivalo, a jako malo dobilo prekratila je nacistička okupacija 6. aprila 1941. godine.[12]

Period od kraja Drugog svetskog rata do danas uredi

Oslobođenjem od nemačke okupacije i formiranjem Federativne Narodne Republike Jugoslavije i donošenjem prvog Ustava te države 31. januara 1946. godine[13] formalnopravno je formirana nova država, po svom političkom uređenju republika, čime je period monarhija na ovom prostorima definitivno završen. Ovaj Ustav je svoj uzor imao u Ustavu SSSR-a iz 1936. godine i definisao je FNRJ kao čvrstu federaciju. Da bi se izbegao pravni vakuum do potpunog formiranja pravnog poretka nove države došlo je do preuzimanja normi i zakona iz predratnog perioda koji nisu bili u suprotnosti sa uređenjem i političkim karakterom novonastale države.[6] Nova etapa u pravnom uređenju Jugoslavije nastupila je donošenjem Ustava od 7. aprila 1963. godine poznatog još i kao "Povelja samoupravljanja"[14] koji je donet iz uverenja da su se novi odnosi, kao i sama država formirana posle Drugog svetskog rata, dovoljno učvrstili kako bi se ti odnosi primenili u svim sferama društvenih odnosa. Sa ustavno-pravnog stanovišta najvažnija novina bila je formiranje Ustavnog suda, kao najviše sudske instance koja je imala zadatak da čuva i štiti ustavni poredak Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Suštinske promene u strukturi federacije uvedene su Ustavnim amandmanima iz 1967 i 1968. godine, a svoj konačan oblik su poprimile 1971. godine [15] i one su predstavljale sprovođenje u praksi zaključaka koji su doneti na Osmom kongresu Saveza komunista Jugoslavije održanom u Beogradu koji je praktično označio početak transformacije Jugoslavije od čvrste federacije ka sve labavijoj Konfederaciji. Praktični dovršetak tog procesa je proglašenje Ustava SFRJ od 21. februara 1974. godine.[16] Njegove najbitinije odredbe su uvođenje konsenzusa republika i pokrajina prilikom glasanja, kao i legalizovanje prava na samoopredeljenje i otcepljenje ali bez preciziranja ko su nosioci tog prava, republike ili narodi, što će kasnije biti jedan od najbitnijih uzroka krvavog raspada zajedničke države.

Kao i Kraljevinu, tako je i države koje su postojale posle Drugog svetskog rata, karakterisala je nestalnost i velika promenljivost pravnih akata, posebno zakona koji je trebalo da regulišu pojedine oblasti iz života. Jedini izuzetak od tog nepisanog pravila bilo je donošenje Zakona o obligacionim odnosima 1978. godine koji je u skoro nepromenjenom obliku i danas na snazi. Sredinom 60-ih godina 20 veka u stručnoj javnosti je sazrela svest o potrebi donošenja jednog zakona koji će na celovit i jedinstven način regulisati oblast obligacionog prava. Odgovoran posao izrade jednog ovakvog zakona poveren je Mihailu Konstantinoviću i on je u Beogradu 1969. godine objavio knjigu "Obligacije i ugovori, skica za zakonik o obligacijama i ugovorima" koja je bila svojevrstan nacrt zakona. No, u svetlu ustavnih promena koje su se događale u SFRJ i kojima je došlo do preraspodele nadležnosti između federacije i republika u korist ovih drugih i ovaj nacrt je morao pretrpeti bitne promene koje su rezultovale time da je samo opšti deo obligacionog prava ostao u nadležnosti federacije, dok je posebni deo "spušten" na nivo republika. Osim ovog, profesor Konstantinović je izradio i nacrte velikog broja drugih značajnih zakonskih akata, poput, Osnovnog zakona o braku (1946), Zakona o zastarelosti potraživanja (1953), Zakona o nasleđivanju (1953) i drugih.[17]

Smrt Josipa Broza Tita, kao i promene na svetskoj političkoj sceni, preraspodela moći između velikih sila, kao i raspad SSSR-a su okolnosti koje su dovele i do kraja SFRJ, kroz krvavi građanski rat koji je formalno okončan potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra 1995. godine kojim je završen rat u Bosni i Hercegovini.

Želja za nastavkom zajedničkog života bila je presudna za odluku Srbije i Crne Gore da formiraju Saveznu Republiku Jugoslaviju ili takozvanu "Treću Jugoslaviju" donošenjem Ustava od 27. aprila 1992. godine[18] koja je definisana kao zajednica dve ravnopravne republike i dva ravnopravna naroda. SRJ je imala predsednika, saveznu skupštinu i vladu. Razlike koje su se počele rađati između političkih elita dve republike u gledanju na brojna pitanja od značaja za funkcionisanje države dovele su do toga da SRJ praktično prestane da postoji iako je formalno ona i dalje bila jedinstven subjekt međunarodnog prava. Najbolji primer tog apsurda je i situacija gde su u jednom trenutku na teritoriji SRJ postojale dve valute, dinar u Srbiji i evro u Crnoj Gori. Neodrživost takve situacije, ali i nemogućnost da se bez većih štetnih posledica sprovede u stvarnom životu razdvajanje dve republike između kojih su postojale brojne veze uslovila je formiranje Državne zajednice Srbija i Crne Gora koja je i zvanično proglašena 4. februara 2003. godine donošenjem Ustavne povelje Državne zajednice Srbije i Crne Gore.[19] Koliko je u pravnom smislu ova tvorevina bila nakaradna najbolje govori primer da ona nije imala glavni grad, već samo administrativni centar. Državna zajednica je samo bio pokušaj mirne trancizije ka formalnom i zvaničnom razdvajanju dve republike koji se i desio posle 88 godina zajedničkog života proglašenjem nezavisnosti republike Crne Gore 3. juna 2006. godine. Tom odlukom crnogorskog parlamenta završena je istorija postojanja raznih država pod imenom Jugoslavija na ovom prostoru.[20]

Na sednici Narodne skupština Republike Srbije koja je održana 30. septembra 2006. godine doneta je odluka o proglašenju Ustava Republike Srbije koji je izglasan na referendumu. Tim Ustavom Srbija je obnovila i zaokružila svoju državnost posle skoro devet decenija i ulaska u zajednicu sa drugim slovenskim narodima 1918. godine.

Vidi još uredi

Referenca uredi

  1. ^ Ustav Republičke Srbije, 2006
  2. ^ pravni sistem
  3. ^ Postanak i značaj Dušanova zakonika, Aleksandar Solovjev, ISBN : 8681563637, Dušanov zakonik
  4. ^ istorijska biblioteka
  5. ^ Građanski zakonik Kraljevine Srbije
  6. ^ a b Zakon o nevažnosti pravnih propisa donetih pre 6.aprila 1941. godine i za vreme neprijateljske okupacije[mrtva veza]
  7. ^ Berlinski kongres, prva „balkanizacija“ 20. jul 2013. Petar Iskenderov, Radio „Glas Rusije“
  8. ^ „Vidovdanski ustav”. Arhivirano iz originala 03. 04. 2019. g. Pristupljeno 29. 09. 2013. 
  9. ^ Arhiv Jugoslavije
  10. ^ Meci sa govornice : 85 godina od atentata u Skupštini Kraljevine SHS[mrtva veza]
  11. ^ „Oktroisani ustav”. Arhivirano iz originala 12. 03. 2014. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  12. ^ Kapitulacija kraljevine Jugoslavije[mrtva veza]
  13. ^ „Ustav FNRJ”. Arhivirano iz originala 10. 06. 2013. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  14. ^ „Ustav SFRJ 1963.”. Arhivirano iz originala 29. 01. 2015. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  15. ^ „Amandmani na Ustav iz 1963.”. Arhivirano iz originala 16. 06. 2013. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  16. ^ „Ustav SFRJ iz 1974.”. Arhivirano iz originala 13. 02. 2021. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  17. ^ Mihailo Konstantinović
  18. ^ „Ustav SRJ 1992.”. Arhivirano iz originala 01. 01. 2013. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  19. ^ „Ustavna povelja DZSCG 2003.”. Arhivirano iz originala 15. 06. 2013. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
  20. ^ „Konstitutivni akti Jugoslavije”. Arhivirano iz originala 06. 11. 2013. g. Pristupljeno 06. 10. 2013. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Правни_систем_у_Републици_Србији&oldid=26979864”