Википедија

Prapostojbina Slovena

Prapostojbina ili pradomovina Slovena je prostor na kome su se Stari Sloveni oblikovali kao narod sa zajedničkim jezikom, verovanjima i običajima. To oblikovanje Starih Slovena kao naroda dogodilo se u vremenu pre seobe Slovena prema Istočnom rimskom carstvu, to jest pre pojavljivanja pouzdanih pisanih zapisa o Starim Slovenima. Prve pisane vesti o Starim Slovenima na grčkom jeziku i latinskom jeziku sa kratkim pisanjem gde oni žive pred seobu polazni su izvori za određivanje približnog područja pradomovine Slovena u prvoj polovini 1. milenijuma nove ere. Pre pisanih vesti o Slovenima, oni su vekovima, ili milenijumima mogli postojati kao narod, daleko od granica rimske države, a prostor pradomovine u tako velikom vremenskom periodu nije lako zamisliti kao nepromenjiv. Prihvatljivija je zamisao da su se granice prapostojbine Starih Slovena menjale tokom tog vremena, to jest verovatno se pradomovina menjala, pomerala. Pojam Stari Sloveni označava sve slovenske narode u periodu pre primanja hrišćanstva. Stari Sloveni u prapostojbini i prvim vekovima posle seobe iz nje poštovali su više božanstava. Verovali su da njihovi bogovi, od kojih je vrhovni bio Perun, upravljaju prirodom i ljudima, a svuda oko sebe videli su i delovanje drugih natprirodnih bića.

Karta pradomovine i pravaca seobe Slovena

U 12. veku u Kijevskoj Rusiji nastala je tzv. Nestorova hronika (Povest prošlih godina), koja opisuje da su se Sloveni raselili iz Podunavlja, to jest Podunavlje je opisano kao njihova prapostojbina, ali letopis je pisan po uzoru na Bibliju i opisuje izmišljenu seobu naroda sa juga iz pravca Vavilona.[1] Ipak, uprkos drugim pisanim izvorima koji su vremenski bliži seobi Slovena, a koji ukazuju da prapostojbina nije bila jugozapadno od Karpata, Nestorovo pisanje je vršilo veliki uticaj na traženje prapostojbine.[2]

Danas preovlađujuća, teorija o zakarpatskoj pradomovini počela je potiskivati teoriju o pradomovini Slovena na donjem Dunavu i u Panonskoj niziji od tridesetih godina 19. veka i rada Slovaka Pavela Jozefa Šafarika, Slovenske starine (Slavяnskih drevnostяh 1837), u kome je on analizom istorijskih izvora stvarao teoriju o slovenskoj prapostojbini koja se nalazila severno i severoistočno od Karpata, na teritoriji Galicije, Podolije i Volinije.[3] Ta karpatska teorija o prapostojbini Slovena značajno je uobličena u vreme rada Lubora Niderlea.

U V veku pre nove ere, Herodot je opisujući Neure i Budine (na području današnje Zapadne Ukrajine, istočne Poljske i zapadne Belorusije) možda prvi opisao Stare Slovene, ali mišljenje Lubora Niderlea (1865-1944) i drugih da su Herodotovi Neuri i Budini preci Slovena, to jest Sloveni nije opšteprihvaćeno među istoričarima.[4][5][6] Za razliku od pisanja Herodota, zapisi koji su nastali u 1. veku nove ere kod Gaja Plinija i Kornelija Tacita prvo su pisanje o Slovenima u istoriji koje nije sporno. Oko 77. godine nove ere Plinije je pisao o Venedima (Venedi), kao narodu istočno od Visle.[7][8] Oko 100. godine Tacit je pisao o Slovenima, ali i on Slovene spominje pod imenom Veneti i opisuje kao susede Germana.[9][10][11] U 2. veku nove ere o Venedima, kao narodu istočno od Visle i od Baltičkog mora do Karpata pisao je Klaudije Ptolemej, a prema Pojtingerovoj karti koja je nastala prema originalu iz 3. veka Venedi su bili na području između Dnjestra i gornjeg toka Visle.[12][13] Pisanje rimskih pisaca poslužilo je kao osnova za nastanak teorije da su Karpati na jugu i Visla na zapadu bili granična područja prapostojbine Slovena.

Za određivanje područja prapostojbine Slovena nisu bili dovoljni pisani izvori. Pomoć su pokušali da daju i lingvisti. Posvećena je pažnja rečima koje su zajedničke u jezicima Slovena. Na osnovu istraživanja A. S. Budiloviča, zaključeno je da nema zajedničkih reči koje bi govorile da su Sloveni kada su oblikovani u zajedničkoj prapostojbini bili na obali mora i području visokih planina. Pored toga istraživana su zajednička imena biljaka, imena reka, planina i drugo. U 19. veku problem je predstavljalo pitanje imena bukve kod Starih Slovena i njene rasprostranjenosti u vreme postojanja pradomovine Slovena. Niderle je prihvatio pretpostavku da su Sloveni preuzeli ime za bukvu (Fagus sivatiса) od Germana, a izgledalo je da to govori da su kasno došli na područje bukovih šuma i reke Visle.[14] Kasnija istraživanja pokazala su da je bukovih šuma bilo verovatno do reka Labe i Sale.[15] Pokušao je da odredi područje zakarpatske pradomovine Slovena.

Na osnovu imena Dnjepra, te njegovih pritoka Desne i Berezine pretpostavio je da je srednje Podnjeprovlje bilo deo Pradomovine Starih Slovena.[16] U pradomovinu je svrstavao i područje reke Pripjata, ali je pretpostavio da severnija područja uz reke Njemen i Dvinu verovatno nisu naseljavali Stari Sloveni, nego preci Litvanaca i Finaca, a isto je pretpostavio i za područje uz gornji Dnjepar (to jest i područje Smolenska bilo je verovatno izvan pradomovine).[17] U 20. veku teorija o zakarpatskoj pradomovini Slovena je preovladala, ali je došlo i do manjih izmena pretpostavljenog područja gde se ona nalazila. Ribakov je pretpostavljao da se pradomovina Slovena protezala od Odre na zapadu do područja Kurska na istoku.[18]

Vislansko-odranska teorija uredi

Vislansko-odranska hipoteza nastala je još krajem XVIII veka, ali je optimalnu naučnu argumentaciju dobila tek u radovima poljskog lingviste Tadeuša Lera-Splavinjskog (1946), a mnogi lingvisti su decenijama doprinosili njenom razvoju. Prema toj hipotezi, kao što se iz samog naziva može videti, teritorija prapostojbine Slovena zahvata prostor između Odre i Visle, s tim što pojedini lingvisti koji tako gledaju na dato pitanje dopuštaju da se preobražaj vremenom više izlazi iz tih granica. Velika vrijednost vislansko-odranske hipoteze, posebno u tumačenju samog Lera-Splavinjskog, u odnosu na mnoga druga gledišta o tom pitanju, je vrlo raznovrsna argumentacija na kojoj se zasniva i u okviru koje se uzimaju u obzir činjenice različitih nauka. Kao interesantan lingvistički argument može se navesti podatak da između Odra i Visle ima mnogo hidronima čija se osnova sreće i u području Dnjepra, ali tamo sa deminutivnim i hipokorističnim sufiksima (npr. U današnjoj Poljskoj postoji rijeka Kolomnja, a u Ukrajini Kolomijka, u Poljskoj Osni, u Belorusiji Osnica i sl.), iz čega se zaključuje da su osnove mlađe postanka izvedene i da je teritorija na kojoj su ti vodeni tokovi naseljeni kasnije.[19]

Kao argument da su Sloveni živeli na obali mora (pretpostavlja se - Baltičkog) uzima se činjenica da u svim slovenskim jezicima postoji reč za more, približno iste glasovne strukture. Doduše, mnogi lingvisti danas osporavaju taj argument i smatraju da se riječ * tužiti u praslovenskom odnosila na već stajaću vodu, dakle jezera, mokre i slično.

Srednjodnjeparska teorija uredi

Srednjodnjeparsku hipotezu zastupali su Lubor Niderle, Kazimjež Mošinjski, Maks Fasmer i drugi slavisti, a u drugoj polovini XX veka najviše pristalica imali su u Sovjetskom Savezu. U njihovim radovima (posebno u radu Fedota P. Filina) ističe se da praslovenski rečnički fond odnosi na realije svojstvene šumskom i stepsko-šumskom pojasu, koja danas uglavnom odgovara južnoj Belorusiji i severnoj Ukrajina. Srpski ekvivalenti tih praslovenskih reči bili bi riječi jezera, blato, dubrava, borik i dr., Zatim nazivi drveća: breza, jasika, orah, lipa, vrba .. nazivi divljih životinja, ptica i riječnih riba: medved, lisica, vuk, ris, jelen .. guska, labud, vrana .. som, štuka, losos ... i dr. S druge strane, na osnovu analize slovenske leksike, zaključeno je da u praslovenskom jeziku nije bilo riječi koje označavaju realije vezane za more (npr. Za morske ribe), niti riječi koje bi ukazivale na stepu, a slabo su predstavljene i riječi koje bi se odnosile na planinski reljef (sa čime se neki savremeni slavisti, kao Oleg N. Trubačov, ne slažu, navodeći mnogo kontraargumenata).

Dunavsko-panonska teorija uredi

U novijoj slavistici oživljava interesovanje za jednu od najstarijih hipoteza o prapostojbini Slovena Dunavsko-panonsku (balkansku) hipotezu, koja je početkom 20. veka zasnovana na letopisnom podatku iz 12. veka (Povest minulih leta) o tome da su Sloveni u davna vremena naseljavali prostor dunavsko-panonske nizije, prije nego što su pojedina slovenska plemena (Moravci, Česi, Beli Hrvati, Srbi, Horutani, Ljahi, Ljutići i ostali) prapostojbinu. Pošto taj podatak nije imao jaču potvrdu iz nekog drugog izvora, hipoteza je vremenom marginalizovana kao neargumentovana i bez. naučne verodostojnosti. Međutim, u savremenoj slavistici (npr. U radovima ON Trubačova, VP Kobičeva, L. Trbuhović i dr.) Ta stara ideja je počela sve ubedljivije da se osnažuje lingvističkim, istorijskim, etnografskim i drugim argumentima. Tako se, na primer, skreće pažnja na sličnost naziva plemena Veneta iz sjevernog Jadrana (uporište današnjeg naziva za Veneciju) i jednog od slovenskih etnona - Venedi, a posebno na činjenicu da se u pomenutom godišnjaku izričito kaže da su se Sloveni zvali Norci (dok su živjeli na Dunavu), a više antičkih izvora spominje uz Skite i narod Neuri, dok je istorijski poznato da su u 4. veku p. n. e. Kelti razorili provinciju Norik u gornjem Podunavlju (većina savremenih slavista uzima kao činjenicu da je praslovenski jezik sredinom prvog milenijuma prije Hrista bio formiran). Ne zna se tačno šta je bilo sa stanovništvom Norika: da li je stradalo, ili je bilo asimilovano, ili se raspršilo na različite strane prije Keltske najezde, ili je emigriralo u određenom smjeru. Nije pouzdano utvrđena ni etnička pripadnost stanovništva Norika; pretpostavlja se da je moglo biti severnoilirsko ili etnički mešovito. Ideja o podunavskoj prapostojbini Slovena podrazumevala bi zaključak da su slovenske seobe na jug u 6. veku u stvari bile seobe u smjeru iz kojeg su Sloveni desetinu vekova ranije otišli na sever, uz mogućnost da neki nikada nisu napustili teritoriju stare postojbine. Drugim rečima, hipoteza o podunavskoj prapostojbini Slovena ne mora biti nespojiva sa nekim drugim hipotezama, imajući u vidu da se teritorija prapostojbine mogla u dalekoj prošlosti i značajno menjati, tj. ako se pretpostavi da postoje dve prapostojbine Slovena. Podunavska prapostojbina je u tom slučaju mogla da prethodi nekoj kasnijoj.

Reference uredi

  1. ^ Lihačev & Tvorogov 2012, str. 11.
  2. ^ Logos 2017, str. 15. sa napomenom 65. Boravak Slavena sa Hunima u Panonskoj niziji i Podunavlju mogao bi biti drugi izvor da se pojavi tvrdnja da je tamo pradomovina Slavena. Neki deo Slavena, koje su Huni, ili Goti u IV veku odveli u donje Podunavlje, mogao se posle smrti Atile 453. osloboditi iz „hunskog ropstva“ i vratiti na istok u krajeve oko Dnjepra. Sećanje da su se neki Slaveni doselili iz Podunavlja moglo je postojati u Kijevu u vreme pisanja Nestorove hronike.
  3. ^ Niderle 1956, str. 10.
  4. ^ Herodot 1988, str. 148 (IV, 100-118).
  5. ^ Niderle 1956, str. 28, 30.
  6. ^ Logos 2017, str. 67. sa napomenom 323.
  7. ^ Pliniuss 1854, str. Book IV, 97-100.
  8. ^ Niderle 1956, str. 38-40.
  9. ^ Niderle 1956, str. 38.
  10. ^ Sedov 2012, str. 10-11. Pišući o Germanima, on ostavlja belešku da nije siguran da li i Venete da ubroji u Germane, jer Venedi „grade kuće, nose štitove“ i svi se kreću peške, a po tome se razlikuju od nomada Sarmata.
  11. ^ Logos 2017, str. 14. sa napomenom 60. Pojava imena Venedi (odakle je verovatno nastalo i Veneti) za Slovene kod pisaca u Rimskom carstvu objašnjava se time što Germani Slovene nazivaju Vendi (Wenden/Winden), a Rimski pisci su o Slovenima saznali prvo preko Germana, koji su bili između Rimskog carstva i pradomovine Slovena u 1. veku nove ere..
  12. ^ Niderle 1956, str. 38-39.
  13. ^ Logos 2017, str. 14.
  14. ^ Niderle 1956, str. 28-29. Pretpostavljalo se da su bukove šume bile na liniji Kalinjingrad-Kremenec-Odesa i u vreme postojanja pradomovine Slovena.
  15. ^ Logos 2017, str. 15. u napomeni 66.
  16. ^ Niderle 1956, str. 29-30.
  17. ^ Niderle 1956, str. 30-31.
  18. ^ Rыbakov 1987, str. 11.
  19. ^ Predrag Piper - Uvod u Slavistiku

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Прапостојбина_Словена&oldid=26980098”