Prvi peloponeski rat
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Prvi peloponeski rat (460. p. n. e.-oko 445. p. n. e.) bio je rat između Peloponeskog saveza, koga je predvodila Sparta i Delskog saveza, koga je predvodila Atina, a podržavao Argos. Rat se sastojao od niza konflikata i manjih ratova, kao što je Drugi sveti rat. Postojalo je nekoliko uzroka za rat, kao što su gradnja atinskih dugih zidova, prebegavanje Megare i rast atinske imperije.
| Prvi peloponeski rat | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Sukobljene strane | |||||
| Peloponeski savez | Delski savez | ||||
Rat je započeo 460. p. n. e. Najpre su Atinjani zahvaljujući nadmoćnijoj floti pobeđivali u pomorskim bitkama. Bili su bolji i u kopnenim bitkama sve dok ih Sparta i njeni saveznici nisu pobedili 457. p. n. e. u bici kod Tanagre. Atinjani su izveli kontranapad, pobedili su Beoćane u bici kod Enofite, a nakon toga zauzeli su celu Beotiju sem Tebe.
Atina je učvrstila svoj položaj kada je pustošila Peloponez i kada je prisilila Eginu da postane članica Delskog saveza. Nakon atinskog poraza od strane Persije u Egiptu 454. p. n. e. Atina i Sparta su sklopili petogodišnji mir. Rat se ponovo rasplamsao 448. p. n. e. tokom Drugoga svetog rata. Beoćani su se pobunili i ponovo su stekli nezavisnost pobedom nad Atinom u bici kod Koroneje 447. p. n. e. Prvi Peloponeski rat okončao se mirovnim sporazumom Sparte i Atine, koje su potpisale Tridesetogodišnji mir tokom zime 446/445. p. n. e. Prema mirovnom sporazumu obe strane zadržavaju glavne delove svoje imperije. Atina nastavlja da dominira na moru, a Sparta na kopnu. Megara se vratila u Peloponeski savez. Egina je postala autonomni član Delskoga saveza, koji plaća danak. Rat između Peloponeskog i Delskog saveza obnovio se 431. p. n. e.
Poreklo i uzroci uredi
Samo dvadeset godina pre Prvog peloponeskog rata Atina i Sparta su se zajedno borile protiv Persije u Grčko-persijskim ratovima. U tom ratu Sparta je imala hegemoniju unutar onoga što moderni istoričari nazivaju Helenski savez. Sparta je držala glavno zapovedništvo tokom ključnih pobeda 480. i 479. p. n. e. Nekoliko godina spartansko vođstvo nije bilo dobro prihvaćeno kod grčkih pomorskih država, koje su preuzele glavni teret rata protiv persijskih teritorija u aziji i Egeju. Nakon 478. p. n. e. Sparta je odustala od vođstva tokom kampanja protiv Persije.
Atina je bila spremna da preuzme vođstvo u Egejskom moru. Atinjani su ponovo izgradili svoje bedeme, iako se Sparta protivila tom potezu. Tokom 479. i 478. Atina je preuzela aktivniju ulogu tokom egejske kampanje. Tokom zime 479/478. p. n. e. prihvatili su se vođstva Delskoga saveza, koji je tada osnovan na sastanku u Delosu.
Neko vreme prevladavali su prijateljski odnosi između Atine i Sparte. Temistoklo kao Atinjanin, koji je u to doba bio najviše povezan sa antispartanskom politikom bio je ostrakovan 470ih pre Hrista, pa je kasnije bio prisiljen da pobegne u Persiju. Umesto njega u Atini se isticao Kimon, koji se zalagao za politiku saradnje sa Spartom. Kimon je bio jako prospartanski nastrojen. Ipak tada su se pojavile naznake sukoba. Tukidid piše da je Sparta odlučila da napadne Atinu tokom pobune na Tasu. Sprečio ih je potres, nakon koga je usledila pobuna helota. Spartanci nisu mogli sami da uguše pobunu, pa su pozvali sve saveznike iz Helenskog saveza da im pomognu.
Atina se odazvala pozivu poslavši Kimona na čelu 4.000 vojnika. Međutim nešto se desilo što je uvredilo Spartance, pa su oni rekli Atinjanima da im nisu više potrebni. Ta akcija uništila je Kimonov politički autoritet. Kimona su već ranije napadali njegovi politički neprijatelji, koje je predvodio Efijalt. Ubrzo nakon povratka sa Peloponeza Atinjani su ostrakovali Kimona. Atina je sklopila nekoliko saveza jedan za drugim. Jedan sa Tesalijom, pa sa tradicionalnim neprijateljem Sparte Argosom i onda sa Megarom, koja je bila bivši saveznik Sparte, a tada se sukobljavala sa Korintom. U isto vreme Atina je u Naupaktu naselila helote, koji su bili poraženi i proterani sa Peloponeza. Do 460. p. n. e. Atina se zbog Megare našla u otvorenom ratu sa Korintom i nekoliko drugih peloponeskih država, tako da je bilo jasno da se očekuje veći rat.
Rane bitke uredi
Kada je počinjao taj rat Atina je ratovala u Egiptu. Libijski kralj Inar pobunio je celi Egipat protiv Persije, a Atina i njeni saveznici poslali su 460. p. n. e. 200 brodova da mu pomognu. Atina je započela Prvi peloponeski rat sa svojim snagama rasutim na nekoliko strana. Tokom 460 ili 459. p. n. e. Atina je vodila nekoliko velikih bitaka protiv udruženih snaga nekoliko peloponeskih država. U prvim bitkama na kopnu pobedili su Korint i Epidaur, a na moru pobedila je Atina kod Kekrifalije. Egina je bila zabrinuta zbog atinske agresivnosti u Saronskom zalivu, pa je nastao rat između Atine i Egine. Usledila je pomorska bitka, u kojoj su pobedili Atinjani zarobivši 70 brodova. Nakon pobede iskrcali su se na Egini i opseli grad.
Atina je imala značajne snage vezane u Egiptu i na Egini, pa je Korint iskoristio situaciju i napao Megaru. Tim napadom pokušali su da prisile Atinu da povuče snage sa Egine. Umesto toga Atinjani su sakupili starce i nedozrelu omladinu i poslali ih pod zapovedništvom Mironida da pomognu Megari. Bitka kod Megare završila se bez pobednika. Oko 12 dana kasnije Korinćani su se vratili sa namerom da podignu znak pobede, ali Atinjani su ih tada napali i potukli do nogu. Mnogo Korinćana zalutalo je tokom povlačenja na zemljište odakle se nisu mogli izvući i tu su pobijeni.
Uspesi Atine uredi
Nakon nekoliko godina od početka rata spartanska vojska uglavnom nije bila aktivna. Tokom 458. ili 457. p. n. e. Sparta se konačno pokrenula, ali ne direktno na Atinu. Izbio je rat između atinskog saveznika Fokide i Doride. Fokiđani su napali Doridu, koja se nalazila s druge strane Korintskog zaliva preko puta Peloponeza. Dorida se smatrala domovinom Dorana, pa su zbog toga Spartanci kao Dorani imali vekovne savezničke odnose sa Doridom. Tada je spartanski kralj Plistoanakt bio mlad, pa je spartansku vojsku koja je išla u pomoć Doridi predvodio njegov zamenik Nikomed. U pomoć Doranima stiglo je 1.500 spartanskih hoplita i 10.000 savezničkih hoplita. Prisilili su Fokiđane da napuste Doridu. Dok je peloponeska vojska bila u Doridi Atinjani su blokirali Korintski zaliv.
Nikomed je poveo svoju vojsku u Beotiju. Učinio je to zbog nekoliko razloga. Započeo je tajne pregovore sa Atinjanima, koji su nameravali da izdaju grad i da sruše demokratiju. S druge strane Donald Kagan smatra da je Nikomed bio u kontaktu sa Tebom i da je planirao da ujedini Beotiju pod tebanskom dominacijom, a to je izgleda i učinio kada je stigao u Beotiju.
Atinjani su krenuli sa svojom vojskom protiv spartanske vojske. Bojali su se i da neko ne izda Atinu. Dve vojske sukobile su se 457. p. n. e. u bici kod Tanagre. Pre bitke Kimon, koji je bio ostrakovan ponudio je svoje usluge atinskoj vojsci, ali naredili su mu da ode, jer su sumnjali u njegovu lojalnost. Pre nego što je otišao svojim prijateljima je rekao da hrabrošću dokažu svoju lojalnost. Obe strane imale su velike gubitke, ali Sparta je pobedila. Nakon pobede spartanska vojska napala je Atiku i vratila se na Peloponez preko korintske prevlake. Donald Kagan smatra da su Atinjani tada pozvali Kimona da se vrati i da su sklopili četvoromesečno primirje, ali drugi istoričari smatraju da nije zaključeno takvo primirje i da se Kimon kasnije vratio.
Atina osvaja uredi
Dva meseca nakon poraza u bici kod Tanagre Atinjani su poslali Mironida da napadne Beotiju. Pobedili su Beoćane u bici kod Enofite. Nakon velike pobede Atinjani su zauzeli Fokidu, opuntski Lokris i celu Beotiju sem Tebe. Atinjani su srušili bedeme od Tanagre, a od Lokrana kao taoce uzeli su 100 najbogatijih ljudi. Atina je tada dovršila svoje duge bedeme.
Kratko vreme nakon toga predala se Egina i bila je prisiljena da sruši bedeme i preda flotu. Postala je član Delskog saveza i određeno je koliki mora da plaća doprinos. Atinjani su onda pod komandom Tolmida pustošili obalu Peloponeza. Oplovili su Peloponez, zapalili su spartansko brodogradilište, osvojili su korintsku Halkidu, iskrcali se kod Sikiona i u bici pobedili Sikionjane.
Značaj Megare uredi
Istoričari ističu kritički značaj koji je imala atinska kontrola Megare za atinske uspehe očetkom rata. Megara se nalazila na pogodnom položaju u Korintskom zalivu i imala je luku, do koje su atinski veslači mogli da dođu kopnom. Tokom celoga rata značajan broj brodova je po svoj prilici bio smešten u megarskoj luci Pegi. Ranije su istoričari sumnjali u sposobnost Atine da spreči kretanje spartanske vojske kroz teritoriju Megare. Noviji istoričari su zaključili da je planinski prolaz Geranija mogao da se čuva relativni malim brojem vojnika. Zbog toga kad Atina kontroliše Megaru, ona zatvara korintski prelaz.
Atina u krizi i primirje uredi
Tokom 454. p. n. e. Atinjani su doživeli težak poraz u Egiptu. Velika persijska vojska pod zapovedništvom Megabiza porazila je pobunjenike i ugušila je pobunu u Egiptu. Opsedali su grčku vojsku na jednoj adi u delti Nila. Persijanci su godinu i po opsedali Grke i na kraju 454. p. n. e. su zauzeli adu i gotovo potuno uništili atinsku vojsku u Egiptu. Katastrofa u Egiptu ozbiljno je uzdrmala atinsku dominaciju u Egeju, tako da je Atina nekoliko godina reorganizovala Delski savez i stabilizovala region.
Atinjani su pokušali da vrate na presto Tesalije svrgnutoga kralja Oresta. Zajedno sa Beođanima i Fočanima kao saveznicima Atinjani su napali Farsal u Tesaliji. Nadmoćna tesalska konjica ometala je Atinjane i prisila ih da se vrate neobavljena posla. Kada se 451. p. n. e. Kimon vratio u Atinu Atinjani su bili spremni na mirovne pregovore sa Spartom. Kimon je sa Spartom sklopio petogodišnji mirovni sporazum.
Nakon primirja uredi
Kalijin mir, ako je postojao sklopljen je 449. p. n. e. Bilo je to u približno isto vreme kada je Perikle sazvao Helenski narodni sabor, koji bi diskutovao o budućnosti Grčke. Moderni istoričari intenzivno su diskutovali o cilju njegovoga predloga. Neki smatraju da je to bila dobra namera da se osigura trajni mir. Drugi ga smatraju propagandom. Sparta je minirala sabor, odbijajući da prisustvuje.
Te iste godine započeo je Drugi sveti rat. Sparta je odvojila Delfi od Fokide i učinila ga nezavisnim. Perikle je 448. p. n. e. poveo atinsku vojsku na Delfi i vratio je svetilište Delfi Fokidi. Tokom 447/446. p. n. e. izbila je pobuna u Beotiji, koja je označila kraj atinskog kontinentalne imperije. Atinska vojska pod komandom Tolmida poražena je u bici kod Koroneje. Nakon poraza Atina je napustila Beotiju, Fokidu i Lokridu.
Nakon poraza kod Koroneje pobunili su se Eubeja i Megara. Perikle je poveo vojsku protiv Eubeje, ali bio je prisiljen da se vrati, kada je spartanska vojska napala Atiku. Perikle je pregovorima, a možda i potplaćivanjem nagovorio spartanskog kralja Plistoanakta da se vrati kući. Plistoanakt je po povratku u Spartu bio novčano kažnjen jer nije iskoristio prednost. Pošto nije mogao da plati kaznu morao je u egzil. Nakon povratka Spartanaca Perikle je prešao na Eubeju i pokorio ju je. Kaznio je veleposednike u Halkidi, oduzevši im imovinu. Kaznio je i Histijejane, koji su masakrirali posadu atinske trireme. Histijejane je iselio i naselio 2.000 atinskih kolonista na njihovu zemlju.
Između Atine i Sparte toko zime 446/445. p. n. e. sklopljen je Tridesetogodišnji mir. Po sporazumu
- Megara se vraća u Peloponeski savez.
- Trezen i Ahaja postaju nezavisni
- Egina postaje autonomni član Delskog saveza, koji plaća danak Atini
Značaj uredi
Sredinom Prvoga peloponeskog rata Atina je bila na vrhuncu moći. Držala je Beotiju i Megaru na kopnu i dominirala je morima, a grad je bio siguran od napada. Tokom 447. i 446. p. n. e. pogoršao se položaj Atine, tako da je morala da odustane od potpune kontrole Grčke. Rat je završen mirovnim sporazumom sa dva velika saveza u Grčkoj. Tridesetogodišnji mir nije trajao 30 godina. Rat Sparte i Atine ponovo je počeo 431. p. n. e. i tada je počeo (drugi) Peloponeski rat.
Vidi još uredi
Reference uredi
| Ovaj članak ili jedan njegov deo je preuzet sa Istorijske enciklopedije gde je dostupan pod Creative Commons Attribution-Share Alike License 3.0 |  |
- Tukidid, Peloponeski rat, prevod Dušanke Obradović ,Admiral Books , Beograd. 2010. ISBN 978-86-84983-72-7.
- Diodor sa Sicilije
- Plutarh, Perikle
- Kagan, Donald (1969). The Outbreak of the Peloponnesian War. Cornell. ISBN 978-0-8014-9556-4.