Prvi petogodišnji plan u Jugoslaviji
Prvi petogodišnji plan u Jugoslaviji (petoletka) je napravljen po uzoru na slične planove u Sovjetskom Savezu. Zakonom o planiranju, iz 1946, određena je Savezna planska komisija (direktno odgovorna saveznoj vladi) za pripremanje planova, i naredne godine donet je i prvi petogodišnji, vrlo ambiciozan, plan, koji je pokrenut u aprilu 1947.[1] godine s ciljem da se ubrza posleratna obnova i industrijalizacija zemlje. Idejni tvorac plana bio je Andrija Hebrang. Nakon smenjivanja Hebranga sa svih funkcija, provođenje plana preuzeo je Boris Kidrič. Prosečna ulaganja po godini tokom ovog plana trebalo je da budu 70 milijardi tadašnjih dinara.[2] Plan je završen 1951. godine.
Istorijat uredi
Nakon završetka rata, u Jugoslaviji je pokrenuta obnova zemlje, među ostalim i preko Omladinskih radnih akcija. Već krajem 1945. obnovljeni su mnogi porušeni mostovi i ostali saobraćajni objekti, sve železničke pruge i drumovi osposobljeni za saobraćaj. Godine 1946, s viljem ubrzanja obnove, organi savezne vlade su izradili plan obnove i stvorili posebne fondove za obnovu. U toj godini su, pored brojnih lokalnih radnih akcija, omladinske radne brigade izgradile železničku prugu Brčko–Banovići u dužini od 92 kilometra.
Nakon što su osnovni uslovi posleratne obnove bila uglavnom ispunjeni, a jugoslovenska industrija bila uglavnom zastarela sa snažnim elementima zanatske proizvodnje, Komunistička partija Jugoslavije je kao osnovni cilj prvog petogodišnjeg plana postavila izvlačenje zemlje iz privredne i kulturne zaostalosti da bi se stvorile neophodne osnove za brži razvitak novih društvenih odnosa. Kao temelj realizacije ovih cilja postavljeni su industrijalizacija i elektrifikacija zemlje.
Godine 1947. započelo je provođenje Prvog petogodišnjeg plana, za čijeg je trajanja u izgradnji bilo oko 200 velikih preduzeća, fabrika i električnih centrala. Tokom plana su bili završeni ili su bili u završnoj fazi sledeći veliki privredni objekti: željezare u Zenici i Sisku, fabrika alatnih mašina „Ivo Lola Ribar“ u Železniku kod Beograda, „Litostroj“ u Ljubljani, „Prvomajska“ i „Rade Končar“ u Zagrebu, „Đuro Đaković“ u Slavonskom Brodu, fabrika kablova u Svetozarevu (danas Jagodina), hidrocentrale Jablanica, Međuvršje, Vlasina, Moste, Zvornik, Mavrovo, Vinodol i ostale.
Za vreme petogodišnjeg plana provođene su i opsežne dobrovoljne radne akcije. U toku 1947. godine, brigade su sagradile železničku prugu Šamac–Sarajevo u dužini od 242 km. Osim omladine iz svih krajeva Jugoslavije, u ovoj akciji je učestvovalo oko 6.000 mladih ljudi iz mnogih evropskih i vanevropskih zemalja. Radne brigade su učestvovale i u izgradnji železničke pruge Nikšić–Titograd (danas Podgorica), fabrike „Ivo Lola Ribar“ u Beogradu i mnoge druge objekte.
Osim izgradnje prometnica i velikih fabrika, radilo se i na školovanju novih radnika, provođene su kampanje opismenjavanja, podignute brojne osnovne i srednje škole, sagrađene nove bolnice i druge zdravstvene ustanove, prošireni postojeći univerziteti i osnovani novi fakulteti u više republičkih centara Jugoslavije. Narodni odbor Beograda doneo je na sednici od 25. i 26. decembra 1947. godine Odluku o petogodišnjem planu razvitka grada Beograda u godinama 1947-1951. Plan je bio u okviru saveznog i republičkog plana razvitka glavnog grada. Obnovom i izgradnjom novih stanova očekivano je da se stambeni fond poveća za 30% u odnos una 1946. godinu. Predviđene invsticije za "stari" Beograd u prvoj petoleci iznosile su 8. 357 miliona dinara, a za "novi" Beograd 4. 500 miliona dinara. Ovaj plan je takođe predviđao da broj stanovnika u novom delu Beograda u narednih 20 godina bude 250.000. U Odluci Narodnog odbora Beograda o Petogodišnjem planu razvitku stojalo je da će nepismenost biti iskorenjena do 1951. godine. Predviđeno je i ulaganje u komunalne usluge, saobraćaj i industriju.[3]
Prekid provođenja plana uredi
Usled objavljivanja Rezolucije Informbiroa, te postepenog uskraćivanja ekonomske pomoći Sovjetskog Saveza Jugoslaviji, petogodišnji plan je završen 1951. godine. Jugoslovenska vlada je uskoro napustila sovjetski tip socijalističke ekonomije i 1952. godine usvojila radničko samoupravljanje.
Literatura uredi
- Pero Morača, dr Stanislav Stojanović. Komunisti Jugoslavije 1919-1979.. „Eksport Pres“, Beograd 1979. godina.
- Branko Petranović: ISTORIJA JUGOSLAVIJE, knjiga III – SOCIJALISTIČKA JUGOSLAVIJA 1945-1988
Vidi još uredi
- ^ R. Bukvić, Institucionalni okviri privrednog razvoja Kosova i Metohije, 1945–1990, Srbi na Kosovu i u Metohiji (Serbs in Kosovo and Metohia), Srpska akademija nauka i umetnosti (Serbian Academy of Sciences and Arts), Beograd (Belgrade), 2006, pp. 397–418
- ^ Z. Čepo, Obnova radničkog upravljanja u Jugoslaviji, Politička misao 20 (1983),78-92
- ^ Grupa autora, Istorija Beograda, Beograd 1995, 472-473.