Prvi (osnivački) kongres SRPJ(k)
Prvi (osnivački) kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) (mkd. Првииот конгрес на Социјалистичка работничка партија на Југославија (комунисти), sloven. Prvi kongres Socialistične delavske partije Jugoslavije (komunisti)) održan je od 20. do 23. aprila 1919. godine u Beogradu. Poznat je i pod imenom Kongres ujedinjenja, zbog toga što se više predratnih socijaldemokratskih partija i organizacija ujedinilo u partiju komunističke provinijencije.
.JPG)
Prilike pred Kongres uredi
Pod uticajem Oktobarske revolucije i Mađarske Sovjetske Republike (21. mart – 2. avgust 1919) osnivane su ilegalne komunističke ćelije koje su za cilj imale pripremanje uslova za sličnu socijalističku revoluciju, koja se desila i u Mađarskoj.
Posle rata, postepeno su se organizovala i glasila revolucionarnog radničkog pokreta, poput „Radničkih novina“ (kasnije „Oslobođenje“) u Splitu, „Glas slobode“ u Sarajevu, „Radničke novine“ u Beogradu, „Narodna volja“ u Požegi, „Radnička straža“ u Vukovaru i ostale.
Inicijative za održavanje Kongresa uredi
Inicijativu za ujedinjenje radničkog pokreta (partija i sindikata) na platformi klasne borbe dala su u januaru 1919. godine rukovodstva socijaldemokratskih partija Srbije i Bosne i Hercegovine. Prihvativši mandat da sazove kongres za stvaranje Jugoslovenske socijalne demokratije, Uprava SDPS objavila je početkom februara 1919. godine da na kongresu mogu učestvovati samo one organizacije i pojedinci koji su za klasnu borbu, odnosno koji su za napuštanje klasnu saradnju sa buržoazijom.
Akciji se pridružio Jugoslovenski komunistički savez pelagićevaca. Za ujedinjenje na platformi klasne borbe izjasnili su se leva grupa u Socijaldemokratskoj stranci Hrvatske i Slavonije, zatim dalmatinski socijalisti na pokrajinskoj konferenciji krajem marta, socijaldemokratske organizacije u Slovenačkom primorju pod italijanskom okupacijom od početka aprila, do tada formirane ili obnovljene socijaldemokratske organizacije u Crnoj Gori i Makedoniji, socijaldemokratske organizacije Banata, Bačke i Baranje na kongresu u Subotici 24. marta i socijaldemokrate iz redova Srba i Bunjevaca na kongresu Srpsko-bunjevačkog agitacionog odbora 13. aprila u Novom Sadu.
Za ujedinjenje su se izjasnili i sindikati u Srbiji, Bosni i Hercegovini, Vojvodini, Dalmaciji i sindikalne organizacije u Crnoj Gori i Makedoniji. Dogovoreno je da se kongres ujedinjenja sidikata održi isto kad i partijski kongres.
Rad Kongresa uredi
-Beograd.jpg)
Kongres ujedinjenja održan je u Beogradu od 20. do 23. aprila 1919. godine. Na Kongresu su učestvovala 432 delegata, koji su zastupali oko 130.000 organizovanih pripadnika radničkog pokreta iz svih krajeva Jugoslavije osim Slovenije, gde je vođstvo slovenačke Jugoslovenske socijalne demokratske stranke, uprkos kritici ministerijalizma koja se javljala u njenim redovima, uspelo sprečiti učešće slovenačkih predstavnika. Među delegatima Kongresa bili su i oni predstavnici reformističke struje socijaldemokratskog pokreta, koji su se prethodno izjasnili protiv ministerijalizma.
Kongres je protekao u znaku oprečnih stavova i rasprave o koncepcijama revolucionarnih i reformističkih struja. Usvojena je „Podloga ujedinjenja“ u kojoij je ocenjeno da je kapitalizam ušao u završnu fazu i da se stvaraju uslovi za skoro uspostavljanje komunističke privrede. Takođe je istaknuto da se uspostavljanje komunističkog društva može ostvariti samo pomoću osvajanja političke vlasti od strane proletarijata, razaranja starih organa vlasti i uspostavljanja vlasti radničke klase. Politička strategija nove partije, koja je dobila naziv Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), zasnivala se na opredeljenju za klasnu borbu i jugoslovensku socijalističku revoluciju. U „Podlozi“ je konstatovano da Druga internacionala nije dorasla zahtevima istorijske situacije. Odlučeno je da novoosnovana Partija pristupi Komunističkoj internacionali.
Smatrajući da je 1918. nacionalno pitanje u državnopravnom smislu rešeno, SRPJ(k) izjasnila se za jedinstvenu državu republikanskog oblika s lokalnom samoupravom oblasti, okruga i opština. „Rezolucija o agrarnom pitanju“ ograničavala se uglavnom na zahtev za podelu zemljoposeda feudalnog porekla bezemljašima i za ukidanje feudalnih odnosa. Bila je usvojena orijentacija na klasni front industrijskog i agrarnog proletarijata, a ne na široko zasnovan savez radnika i seljaka.
Kongres je doneo i rezoluciju kojom se protestuje protiv ukidanja građanskih sloboda i suzbijanja revolucionarnog radničkog pokreta u Jugoslaviji, kao i protiv kontrarevolucionarne uloge jugoslovenskih vlasti u odnosu prema sovjetskim republikama u Rusiji i Mađarskoj i njenih priprema da se pridruži vojnoj intervenciji protiv Mađarske Sovjetske Republike. Vlada Kraljevine SHS bila je pozvana da odmah i bezuslovno prizna i uspostavi prijateljske odnose sa sovjetskim republikama u Rusiji, Mađarskoj i Bavarskoj.
Prema Statutu usvojenom na Kongresu, SRPJ(k) bila je organizovana kao jedinstvena partija, a ne kao savez partija. Najviše rukovodeće organe činili su Kongres i Partijsko veće, kojem su bili potčinjeni svi ostali organi (Centralni i pokrajinski izvršni odbori, parlamentarna grupa, partijska štampa).
Tajnim glasanjem bilo je izabrano Partijsko veće od 31 člana i Centralni izvršni odbor od devet članova. Za sekretare su bili izabrani Filip Filipović i Živko Topalović, a za organizacionog sekretara Vladimir Čopić.
Reakcije uredi
Inicijativu za ujedinjenje radničkog pokreta pod zastavom Treće internacionale nisu prihvatila rukovodstva Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije, disidentska grupa u rukovodstvu Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (tzv. zvonaši) i slovenačka Jugoslovenska socijalna demokratska stranka. Ova struja stvorila je u aprilu 1920. godine Socijaldemokratsku stranku Jugoslavije, koja je vodila reformističku politiku klasnog mira.
Slovenci i Hrvati u Slovenačkom primorju, Istri i Trstu su 6. aprila 1919. osnovali samostalnu Socijalističku partiju. Ova partija se u septembru 1919. godine uključila u Socijalističku partiju Italije.
Literatura uredi
- Vitomir Korać. Povijest radničkog pokreta u Hrvatskoj i Slavoniji (knjiga prva). „Radnički sindikati“, Zagreb 1930. godina.
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. „Komunist“, „Narodna knjiga“, „Rad“, Beograd 1985. godina.
