Priboj
Priboj je gradsko naselje u opštini Priboj, u Zlatiborskom okrugu, u Srbiji i najveći grad Polimlja. Prema popisu iz 2022. u gradu je živelo 13.172 stanovnika. Razvio se iz srednjovekovnog trga, nastalog ispod tvrđave Jagat, čije se ruševine nalaze iznad grada, na planini Bić.
Priboj | |
|---|---|
 Novi Priboj | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Zlatiborski |
| Opština | Priboj |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  13.172 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 34′ 53″ S; 19° 31′ 35″ I / 43.5815119° S; 19.5264167° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 882 m |
.svg)  Priboj Priboj na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 31330 31333 31335 31337 |
| Pozivni broj | 033 |
| Registarska oznaka | PB |
Naziv
urediPavle Rovinski je u drugom tomu Etnografije Crne Gore zapisao da priboj znači tor.[1]
Geografija
urediPriboj je grad na jugozapadu Srbije na tromeđi Crne Gore, Bosne i Hercegovine odnosno Republike Srpske i Srbije.
Priboj se nalazi na reci Lim, iznad kojeg se izdižu visoke planine. Sam grad Priboj se nalazi na 395 m nadmorske visine uz obe strane reke Lim.
Jugozapadno od Priboja uz granicu sa BiH nalazi se Bić visine 1.386 m, jugoistočno od Priboja nalazi se planina Pobijenik visine 1.423 m, severno od Priboja nalazi se pribojski Crni vrh visine 1.186 m, a severoistočno Banjsko brdo visine 1.282 m.
Najviša kota opštine Priboj je vrh Ober na planini Javorje visine 1.486 m.
Ovde se nalazi Železnička stanica Priboj.
Istorija
urediTokom srednjeg veka, čitava oblast donjeg Polimlja pripadala je srednjovekovnoj srpskoj državi. Zvanični pisani izvori daju podatke o naseobini Priboj od početka 15. veka, ali se sa sigurnošću može tvrditi da je utvrđeni grad Jagat na Malom Biću zidan u 13. ili 14. veku.
U 13. veku se prvi put pominje i župa Dabar čije je sedište bilo u Banji. Banju kao utvrđeno naselje i napredan grad pominje arapski geograf, El Idriz Abdulah davne 1153, a taj epitet ona zadržava i u vremenu Nemanjića i njihovih velmoža Vojinovića, Altomanovića i drugih. Od 1219. do 1698, kada Turci spaljuju i ruše manastir Svetog Nikole, Banja je bila sedište Dabarske episkopije.
Pod tursku upravu Priboj dolazi između 1459. i 1463. godine, kada se prvi put u turskim izvorima i pominje. Pod vlašću Osmanskog carstva ostao je sve do 25. oktobra 1912, kada je oslobođen i pripojen Kraljevini Srbiji. Za vreme turske uprave Priboj pripada, privremeno, raznim kadilucima, srezovima, u Višegradu, Čajniču, Novoj Varoši, Prijepolju i Pljevljima a povremeno je bivao i samostalan. Nakon Berlinskog kongresa 1879. godine u Priboj dolazi i austrougarski garnizon ( Zelenac i Banja ), koji u Priboju ostaje do 1909. godine. Dolazak austrougarske vojske dovodi do razvoja trgovine, zanata i drugih uslužnih delatnosti, a sagrađen je i prvi hotel savremenog tipa.
U Priboju 1899. godine nije bilo srpske pravoslavne crkve. Postojala je samo kapela pri srpskoj osnovnoj školi, kao metoh manastira Banje. Te godine je proslavljen u njoj praznik Sv. Sava. Školski domaćin (kum slave) bio je trgovac Aleksa Borisavljević. Uveče je u gradiću održana "Zabava sa igrankom" u organizaciji Odbora za obrazovanje Fonda pri mesnoj školi za pomoć siromašnoj školskoj deci.[2]
Ukazom Kralja od 23. januara 1914. godine naselje je dobilo status varošice.
Sa izbijanjem Prvog svetskog rata 1914, Priboj dobija prvorazredan strateški značaj. Usled povlačenja srpske vojske, pod pritiskom udružene nemačke, austro-ugarske i bugarske ofanzive u jesen 1915. godine pribojski kraj je dospeo pod okupaciju. U okupiranoj Srbiji Priboj se našao u austrougarskoj okupacionoj zoni. Okupacija je trajala sve do novembra 1918, kada Priboj ulazi u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Između dva svetska rata Priboj se razvija vrlo sporo, izuzev trgovine i zanatstva. Izgradnja drumskih putnih pravaca od Priboja prema Novoj Varoši i Prijepolju, pa prema Rudom, Pljevljima i Sarajevu, a naročito pruga Uvac – Priboj, ojačava trgovinski promet Priboja. Razvoj zanatstva i trgovine dovodi do aktiviranja stanovništva na formiranju sportskih društava i organizacija kao i kulturno – zabavnog života.
Nastupajući od Višegrada preko Bijelog brda u Priboj su 17. aprila 1941. godine ušli Nemci. Podelom okupacionih teritorija Priboj je pripao italijanskoj okupacionoj zoni i u njenom sastavu ostaje do 1943. kad ih menjaju Bugari. 12. septembra 1943. godine Priboj oslobađa 1. Pribojska brigada Jugoslovenske vojske u otadžbini. Početkom 1945. godine otpočele su operacije na oslobađanju ovih krajeva. Delovi treće Sandžačke 12. januara 1945. oslobađaju Priboj i okolinu.
Demografija
urediU naselju Priboj živi 12.365 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 42,0 godina (41,1 kod muškaraca i 42,8 kod žena).
Stanovništvo u ovom naselju je mešovito uz srpsku većinu (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja dva popisa primećen je pad u broju stanovnika.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 33 | 35 | ||
| 80+ | 64 | 64 | ||
| 75—79 | 92 | 141 | ||
| 70—74 | 218 | 253 | ||
| 65—69 | 463 | 416 | ||
| 60—64 | 532 | 514 | ||
| 55—59 | 565 | 559 | ||
| 50—54 | 699 | 781 | ||
| 45—49 | 928 | 929 | ||
| 40—44 | 827 | 859 | ||
| 35—39 | 666 | 763 | ||
| 30—34 | 561 | 647 | ||
| 25—29 | 564 | 612 | ||
| 20—24 | 812 | 806 | ||
| 15—19 | 850 | 808 | ||
| 10—14 | 720 | 696 | ||
| 5—9 | 631 | 554 | ||
| 0—4 | 460 | 442 | ||
| Prosek : | 36,0 | 36,7 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 7.874 | 2.449 | 5.049 | 237 | 83 | 56 |
| Ženski | 8.187 | 1.990 | 5.108 | 817 | 230 | 42 |
| UKUPNO | 16.061 | 4.439 | 10.157 | 1.054 | 313 | 98 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.910 | 71 | 0 | 3 | 1.303 |
| Ženski | 2.085 | 33 | 0 | 1 | 601 |
| UKUPNO | 4.995 | 104 | 0 | 4 | 1.904 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 96 | 127 | 300 | 103 | 277 |
| Ženski | 46 | 16 | 358 | 143 | 65 |
| UKUPNO | 142 | 143 | 658 | 246 | 342 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 16 | 32 | 254 | 138 | 97 |
| Ženski | 42 | 21 | 104 | 212 | 370 |
| UKUPNO | 58 | 53 | 358 | 350 | 467 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 41 | 0 | 0 | 52 | |
| Ženski | 46 | 0 | 0 | 27 | |
| UKUPNO | 87 | 0 | 0 | 79 | |
Privreda
urediNajveća fabrika u Priboju je FAP. FAP Priboj osnovan je kao državno-privredno preduzeće udelom vlade SFR Jugoslavije 1953. godine. Već u prvoj deceniji rada FAP izrasta u najvećeg proizvođača teških privrednih vozila i autobusa na Balkanu. Sadašnji tehnološko-tehnički nivo svih kapaciteta omogućava godišnju proizvodnju od 15.000 vozila. Za četrdeset godina postojanja FAP je proizveo ukupno 147.831 vozilo. Krajem osamdesetih godina predstavljao je prelomni period u domenu obima proizvodnje. Na račun kvantiteta rastao je i kvalitet, jer je osavremenjen proizvodni program i povećana proizvodnja vozila većih težinskih kategorija. Sa proizvodne linije FAP-a silazila su vozila, šasije, sandučari, kiperi, tegljači, ali i furgoni, cisterne, silosi, komunalna vozila itd. Danas je u pogonu oko 80.000 FAP-ovih vozila na domaćem tržištu i oko 70 000 na inostranom. Na putevima Rusije, Bugarske, Danske, Grčke, Poljske, Rumunije, Iraka, Irana, Češke, Slovačke, Kine, Egipta, Sirije i Saudijske Arabije mogu se sresti vozila marke FAP.
Poznate ličnosti
uredi- Lazar Komarčić, novinar, književnik (* 1839 - † 1909)
- Vujica Jevđević, tvorac koncepcije razvoja hidroenergetskog sistema i sistema vodoprivrede Srbije i Jugoslavije (* 1913 - † 2006)
- Ruždija Krupa, profesor književnosti (* 1938)
- Mustafa Hasanagić, fudbaler (* 1941 - † 2023)
- Ana Bekuta, pevačica narodne muzike (* 1959)
- Slađan Šćepović, fudbaler (* 1965)
- Mileta Lisica, košarkaš (* 1966 - † 2020)
- Miki Damjanović, glumac (* 1977)
- Alem Toskić, rukometaš (* 1982), evropski vicešampion
- Velibor Nenadić, rukometaš (* 1957)
- Jovica Spajić, ultramaratonac (* 1987)
- Gala Šalipur, glumica (* 1992)
- Amela Terzić, atletičarka (* 1993)
- Marko Gudurić, košarkaš (* 1995), osvajač bronzane olimpijske medalje i svetski vicešapmion
Reference
uredi- ^ Rovinski 1998, str. 321.
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura
uredi- Istorija srpskog naroda (knj. 6, sv. 1): Od Berlinskog kongresa do Ujedinjenja 1878-1918. Srpska književna zadruga. 1983.
- Petrović, Milić F. (1995). Dokumenti o Raškoj oblasti: 1900-1912. Beograd: Arhiv Srbije.
- Petrović, Milić F. (1997). Dokumenta o Raškoj oblasti: 1890-1899. Beograd: Istorijski muzej Srbije.
- Salih Selimović, Stara Raška u Turskim administrativno-upravnim podjelama, Breznički zapisi 11-12, Pljevlja 1999.
- Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
- Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912—1915). Beograd: Filozofski fakultet.
- Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
- Apolonovič Rovinski, Pavel (1998). Etnografija Crne Gore, tom II. CID - Podgorica.
