Primitivno pravo

Primitivno pravo je usmeno, elastično, anonimno, drevno i primitivno, pripada nižim slojevima i seoskim sredinama. Odnosi se na prvobitnu zajednicu, plemenska društva i prava koja članovi imaju u braku.

Nastanak čoveka i prvih ljudskih zajednica

Istorija Zemlje podeljena je na četiri najvažnija perioda. Arhezoik traje od nastanka Zemlje do 570 milona godina. Javio se prvi oblik života a o prve životinje (morski crvi i meduze). Tokom paleozoika javljaju se prvi kičmenjaci. Prvi dinosaurusi u mezozoiku. Poslednji period istorije Zemlje koji i dalje traje je kenozoik. Pravnik i etnolog Luis Morgan, delom „Drevno Društvo” izazvao je pravu revoluciju. Početnu etapu u razvoju ljudskog društva podelio je na period divljaštva i period varvarstva u zavisnosti od dostignuća i veštine kojim je čovek ovladao. Materijalno i duhovno bogatstvo su osnovni kriterijum ove podele. U divljaštvu čovek je živeo podvrgnut zakonima prirode, tokom varvarstva počeo da utiče na nju, da je menja i prilagođava. Podelio je na po tri etape. Niži stupanj divljaštva je vreme borbe za opstanak i prve naznake artikulisanog govora. Srednji stupanj divljaštva, čovek naučio da lovi ribu i ovladao veštinom upotrebe vatre. Na višem stupnju divljaštva čovek pronalazi luk i strelu. Varvarstvo se od divljaštva odvaja pronalaskom grnčarstva i to je najvažnija odlika nižeg stupnja varvarstva. Čovek počinje da snj bavi uzgojem prvih biljnih kultura. Srednji stupanj varvarstva doneo je razliku između istočne i zapadne hemisfere. Na istočnoj hemisferi dolazi do pripitomljavanja životinja a na zapadnoj zemlja se obrađuje uz pomoć navodnjavanja. U periodu višeg varvarstva, bave se izradom predmeta od gvožđa a na samom kraju pronalaze pismo tim otkrićem se završava ljudska  praistorija.

Po Morganu, prvi oblik ljudske organizacije je rod. To je grupa ljudi vezana sredstvom poticala od istog, stvarnog ili izmišljenog pretka. Osnov povezivanja je bilo krvno srodstvo. Vremenom se u svakom rodu izdvaja rodovski starešina ali on samo zastupa rod u odnosu prema ostalim rodovima i nema neku veću stvarnu vlast. Zajednica dva ili više roda stvorenih radi zajedničkih ciljeva naziva se bratstvo. Prema prvom se dva roda (razmenom žena) udružuju u bratstvo. Prema drugom bratstvo nastaje kada se narasli rod pocepa na dva dela. Stvaranjem bratstva omogućiće uvođenje egzogamnog braka (brak izvan zatvorene deuštvene grupe). Treći oblik društvene organizacije je pleme, proisteklo iz krvne povezanosti rodova i bratstva, odlučuje o najvažnijim pitanjima na čitavoj teritoriji plemena. Svako pleme ima svog vrhovnog poglavara, najčešće i vrhovni vođa a ponekad i vrhovni sudija. O brojnim pitanjima odlučivalo i veće rodovskih starešina nazvanoh veće staraca. Plemensku skupštinu su činili svi odrasli muškarci pripadnici plemena. Poslednji oblik društvene organizacije koji prethodi nastanku države je konfederacija plemena, nastaje radi ostvarenja kratkoročnih ili dugoročnih ciljeva.

Prvobitna zajednica ili plemenska društva

Tokom čitave istorije kako ističe Glukman postojale su ljudske zajednice koje nisu bile obuhvaćene državnom organizacijom, društva koja nisu imala specijalizovane organe postavljene da rešavaju sporove. Ipak i takva društva živela su po određenim pravilima koja su im garantovala sigurnost i opstanak. Prvobitna zajednica, označavao bi prvu i najdužu etapu u razvoju čovečanstva. Tako shvaćena prvobitna zajednica obuhvatala bi period od pojave čoveka do nastanka prvih država, to je epoha u kojoj nastaju obrisi prava. Nastanak prvih država označava ujedno i kraj prvobitne zajednice. Čak i danas postoje društva koja nemaju svest o tome da nominalno pripadaju nekoj državi već i dalje žive u skladu sa sopstvenom oblikovanom tradicijom. Smatra se da početkom XXI veka, jedna dvadesetina čovečanstva i dalje živi plemenskim načinom života. Ove ljudske zajednice nazivaju društvima bez pisma, a većina pisaca ih naziva plemenskim društvima. Anglosaksonski antropolozi često ih razvrstavaju u kategoriji u skladu sa deletnošću kojom se njihovi članovi bave: lovci-sakupljači i ribolovci; proizvođače hrane - zemljoradnike i stočare.

Discipline koje izučavaju plemenska društva

Nijedno društvo nije skup pojedinaca, mnogo je više od tog prostog zbira. Plemenska društva mogu se izučacati sa razlilitim ciljevima i motivima. Samim tim, brojne discipline imaju svoje mesto u analizi plemenskih društava.Pre svega nauka o čoveku antopologija, koja obuhvata više disciplina, koje omogućavaju izučavanje i izumrlih i živih ljudskih zajednica. Arheologija se bavi pronalaženjem materijalnih ostataka prošlosti na osnovu kojih dolazi do saznanja o kulturi drevnih društava. Sarađuje sa paleoantropologijom koja izučava fosile naših dalekih predaka nastojeći da objasni nastanak i razvoj čoveka (naš genetski materijal poklapa se 98,4% sa šimpanzom). Veza između jezika i društvene i političke organizacije bavi se antropološka lingvistika. Proučavanjem kultura odnosno sistema vrednosti jednog društva koje se prenosi iz generacije u generaciju bavi se etnologija. Dok se sociolozi bave zapadnom kulturom i razvijenim društvima, etnolozi su okrenuti plemenskim društvima. Društvene odnose u jednom društvu proučava socijalna antropologija

Razvoj braka i porodice u plemenskim društvima

Morgan XIX veku analizirajući običaje Irokeza i drevnih naroda Starog veka, ponudio je svoju viziju evolucije braka i porodice. Na nižem stupnju divljaštva nema oblika porodice i braka. U srednjem stupnju divljaštva javlja se prva porodica krvnosrodnička koju prati poligamni endogamni brak. Izdvajaju se tri starosne grupe : deca, odrasli koji6su sposobni za rad i stari, nesposobni za rad. Prve polne zabrane. Viši stupanj divljaštva porodica „punalua” odnosno „dobri drugovi”. Grupa braće iz jedne porodice se ženi grupom sestara iz druge porodice. Brak i dalje poligamni ali uvođenje egzogamije. Kao i u prethodnim srodstvo se računa po majčinoj liniji. Niži stupanj varvarstva javlja se sindijazmička porodica, zaokret ka monogamiji koja nije dosledno sprovedena, jer je polno opštenje između parova dozvoljeno. I dalje matrilinearno srodstvo. Srednji stupanj varvarstva najveće promene unutar porodice. Položaj žene u porodici pogoršan, porodicu sačinjava nekoliko članova okupljenih oko porodičnog starešine. Srodstvo se računa po muškoj liniji, brak monogamanali su muškarci, a posebno starešina porodice mogli da imaju i više žena do kojih su dolazili otmicom ili kupovinom. Viši stupanj varvarstva javlja se nuklearna porodica čine roditelji i deca. Brak monogaman, ova porodica neće uspeti da potisne patrijarhalnu porodicu koja će u seoskim sredinama ostati vladajući oblik porodice sve do XX veka. Levi-Stros prvi ukazao na razlog koji je doveo do egzogamije. Dve suprotstavljene grupe međusobnom razmenom žena preovladale su svoje neprijateljstvo i pridobile jedna drugu za saveznike. Porodica u plemenskim društvima ima različito značenje, može se odnositi na grupu srodnika povezanih istim domaćinstvom, može se protegnuti na čitav gensove potomke zajedničkog pretka a može označavati i agnate (srodnike po očevoj liniji) ilk kognate (po majčinoj liniji). Preko braka se prelamaju ekonomski uslovi, religijska shvatanja, moralne norme. Svaki bračni sistem upliće u sebe mnogobrojna pravila koja svako društvo postavlja da bi brak mogao biti sklopljen, da bi trajao. Ova pravila tiču se lica koja stupaju u brak ali i rođaka i prijatelja, jer u plemenskom društvu brak nije bio samo povezivanje dva lica već i njihovih porodica. Mogu postojati različite vrste braka. Prema broju bračnih partnera može biti poligamni i monogamni. Poligamni se dalje deli na: 1. poligamni brak i užem smislu (više muževa istovremeno uzima više supruga), 2. poliginijski koji muškarcu dopušta da može imati više zakonitih supruga, 3. poliandrijski kod koga jedna žena može imati više supruga.

Prema mestu pronalaženja bračnih partnera može biti endogamni (partner nalazi unutar zatvorene deuštvene grupe) ili egzogamni (bračni drug se obavezno nalazi u nekoj drugoj društvenoj grupi). U nekim društvima mogu postojati i endogamni i egzogamni brak. To je obično slučaj sa društvima kod kojih je egzogamija pravilo ali vladajuća porodica praktikuje brak između najbližih srodnika (da bi se sačuvala čistota kraljevske krvi). Srodstvo može biti: 1. unilinearno (može biti matrilinearno - po majci ili patrilinerno- po ocu), 2. bilinearno - i po ocu i po majci, 3. ambilinearno - pojedincu pripada pravo da izabere po čijoj će liniji računati srodstvo.

Pojam primitivnog prava i njegove odlike

Disciplina koja pokušava da osenči pravnu tradiciju je pravna antopologija. Problem je definicija prava, Hart primećuje da niko nije imao problem da definiše medicinu, ali je problem nastao pri definisanju prava. Problem se svodi na vezu između države i prava. Pravi pretstvalja skup normi određene sadržine čiju primenu garantuje i obezbeđuje država svojim aparatom prinude , ukoliko se reč država zameni organizovano društvo dolazi se do mogućnosti postojanja prava u plemenskim društvima. Da se ovom pravu da odgovarajuće ime najčešće predlagan termin običajno pravo međutim ovaj termin ostao je nedovoljno jasan te su uveli termin narodno pravo. On je još nejjasniji i komplikovaniji, jer je zaključeno da ne može postojati neko narodno pravo različito od državnog prava. Plemensko pravo može navesti na pogrešan zaključak, društva udružena u plemenu. Najprikladniji termin je primitivno pravo. Njime se jasno ističe razlika između savremenog prava i njegovog pretka. Obuhvata sistem pravila ponašanja kojim se regulišu prvobitni društveni odnosi u preddržavnom uređenju. Primitivno pravo je usmeno, elastično, anonimno, drevno i primitivno, pripada nižim slojevima i seoskim sredinama. Odnosi se na prvobitnu zajednicu, plemenska društva i prava koja članovi imaju u braku.

Kao osobine svakog prava se navode autoritativnost, obaveznost, da se primenjuje na sve članove zajednice, i da postoji sankcija. Svako pravo se sastoji u: 1. normi koje zabranjuju određena ponašanja, 2. norme koje zahtevaju da obeštete one koje su povredili u nekom smislu, 3. norme koje propisuju na koji način se prenose prava i zasnivaju prava i obaveze, 4. sudova koji odlučuju da li su norme povređene ali i o kazni i njenoj visini, 5. autoritet može da stvori nove i ukine zastarele norme. Razlike o odnosu na savremeno pravo: primitivno pravo je usmeno, elastično, anonimno, narodsko, pripada nižim slojevima i seoskim sredinama. Dok je savremeno pisano pravo, fiksirano, aristokratsko i urbano. Sadržina primitivnog prava ne može se odrediti oduzimanjem određenih osobina savremenom pravu. Ako nekom pravu oduzmemo celovitost, sveobuhvatnost onim što preostane ne možemo objasniti primitivno pravo. Osnovni regulator ponašanja u plemenskim društvima su običaji. Nijedna ljudska zajednica ne može opstati ukoliko njeni članovi svesno ili nesvesno ne prihvate pravila koja regulišu njihova uzajamna prava i obaveze. Kreator običaja je nepoznat, njihova snaga izvire iz neprekidnog ponavljanja. Običaji jednog društva mogu biti neprihvatljivi za pripadnike, drugo g. Valtazar Bogiš je Opšti imovinski zakonik za knjaževinu Crnu Goru iz 1888. utemeljio na običajnom pravu Crnogoraca i drugih Južnih Slovena. Razvojem primitivnog prava javljaju se i organizovane sankcije. Prekršioce čekalo je proterivanje iz zajednice, a to je bilo ravno smrtnoj kazni, jer pojedinac nije mogao opstati izvan svoje zajednice. Sukob između dva pripadnika dva plemena mogao je dovesti do krvne osvete (zadržala se i danas u Albaniji, Kosovu). Od kolektivne išlo se ka individualnoj odgovornosti. Sledeća sankcija je talionom (oko za oko, zub za zub) mogao biti direktan (nanošenje iste štete) i simboličan (odsecanje ruke sinu koji udari oca). Javljaju se na kraju i kompozicija, kompenzacija, materijalna nadoknada.

Tabui - su zabrane, skup svih tabua jednog plemena je bio zbir svih zabrana prisutnih u njemu (izraz tabu potiče iz Polinezije, a preneo ga u Evropu Džems Kuk). Primer tabua: strah od magijskog uticaja na ostatke hrane, terao ljude da uništavaju otpatke koji su bili potencijalni izvor strašnih bolesti.

Literatura

• „Uporedna pravna tradicija“ Sima Avramović; Vojislav Stanimirović