Pruska
Pruska ili Prusija (njem. Preußen; polj. Prusy) istorijska je država koja je nastala od Pruskog vojvodstva i Markgrofovije Brandenburga u središtu oblasti Pruske. Vijekovima je Pruskom vladala dinastija Hoencolern, uspješno šireći državu neobično efikasnom i dobro organizovanom vojskom. Pruska, sa prijestolnicom u Kenigzbergu i od 1701. u Berlinu, uobličila je istoriju Njemačke. Njemačke države su se 1871. godine ujedinile pod Pruskim vođstvom stvarajući Njemačko carstvo. U novembru 1918, monarhija je ukinuta, plemstvo je izgubilo političku moć tokom Njemačke revolucije, a Prusko kraljevstvo je ukinuto i na tom prostoru je uspotavljena Slobodna Država Pruska. Pruska je izgubila nezavisnost Pruskim prevratom, kada je nacistički režim uspješno uspotavio svoje zakone stvarajući tako unitarnu državu. Porazom nacističke Njemačke, država je podijeljenja na savezničke okupacione zone, a teritorije istočno od linije Odra—Nisa pripale su Poljskoj i Sovjetskom Savezu, a Država Pruska defakto je prestala da postoji 1945. godine.[2][3] Dejure je Pruska postojala sve do odluke Kontolnog savjeta, koja je donesena 25. februara 1947. godine.[4]
| Pruska Prusija Preußen (nemački) | |
|---|---|
 Grb
| |
Krilatica: Gott mit uns (Bog je s nama) | |
 | |
| Glavni grad | Kenigzberg (1525–1701) Berlin (1701–1949) |
| Službeni jezik | nemački |
| Vladavina | |
| Oblik države | Monarhija (1525-1918) Republika (1918-1947) |
| — Vojvoda | Albert I (1525–1568) Fridrih III (1688–1701) |
| — Kralj | Fridrih I (1701–1713) Vilhelm II (1888–1918) |
| — Prvi Ministar | Fridrih Ebert (1918) Herman Gering (1933–1947) |
| Istorija | |
| Osnivanje | |
| — Vojvodstvo | 10. april 1525. |
| — Bramborska | 27. avgust 1618. |
| — Kraljevina | 18. januar 1701. |
| — Slobodna Republika | 9. novembar 1918. |
| — Abolicija (de facto, loss of independence) | 30. januar 1934. |
| — Abolicija (de jure) | 25. februar 1947. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 297.007 km2 (-) |
| Stanovništvo | |
| — 1816[1] | 10.349.000 |
| — 1871. | 24,689,000 |
| — gustina | 34,84 st./km2 (-) |
| Ekonomija | |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
.svg)
  Istorija Brandenburga i Pruske | |||
| Sjeverna marka do 12. vijeka |
Prusi do 13. vijeka | ||
| Markgrofovija Brandenburg 1157–1618 (1806) |
Tevtonski vitezovi 1224–1525 | ||
| Prusko vojvodstvo 1525–1618 |
Kraljevska Pruska 1466–1772 | ||
| Brandenburg-Pruska 1618–1701 | |||
| Prusko kraljevstvo 1701–1918 | |||
| Slobodna Država Pruska 1918–1947 |
Klajpedska oblast (Litvanija) 1920–1939 / 1945–present | ||
| Brandenburg (Njemačka) 1947–1952 / 1990–danas |
Povraćene zemlje (Poljska) 1918/1945–danas |
Kalinjingradska oblast (Rusija) 1945–danas | |
Naziv Prusija dolazi od starih Prusa; u 13. veku, Tevtonski vitezovi — organizovani katolički srednjovekovni vojni red njemačkih krstaša — osvojili su zemlje u kojima su oni živeli. Godine 1308, Tevutonski vitezovi su osvojili Pomereliju [en] s Gdanjskom (njem. Danzig). Njihova monaška država bila je uglavnom germanizovana imigracijom iz centralne i zapadne Nemačke, a na jugu su je polonizovali doseljenici iz Mazovije. Drugi torunjski mir (1466) razdvojio je Prusiju na zapadnu Kraljevsku Prusku, pokrajinu Poljska i istočni dio, od 1525. nazvan Vojvodstvo Pruska, feudalno dobro poljske krune do 1657. godine. Unija Brandenburga i Pruskog vojvodstva iz 1618. dovela je do proglašenja Pruske kraljevine 1701. godine.
Pruska je u redove velikih sila ušla ubrzo nakon što je postala kraljevstvo,[5][6][7][8] i imala je najveći uticaj u 18. i 19. vijeku. Tokom 18. vijeka imala je veliku ulogu u mnogim međunarodnim poslovima za vrijeme vladavine Fridriha Velikog. Tokom 19. vijeka pruski kancelar Oto fon Bizmark ujedinio je njemačke kneževine u „Malu Nemačku”, koja je isključila Austriju i Švajcarsku.
Na Bečkom kongresu (1814—1815), koji je preradio kartu Evrope nakon Napoleonovog poraza, Pruska je stekla nove bogate teritorije, uključujući i Rur bogat ugljem. Zemlja je tada naglo uvećavala svoj ekonomski i politički uticaj i postala je jezgro Sjevernonemačke konfederacije 1867, a potom i Njemačkog carstva 1871. Kraljevina Pruska je tada bila toliko velika i toliko dominantna u novoj Njemačkoj da su se junkeri i ostala pruska elita sve više i više identifikovali kao Nijemci, a manje kao Prusi.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Population of Germany”. tacitus.nu.
- ^ Clark 2006
- ^ The various stages of transformation and dissolution of old Prussia 1871-1947 describes Golo Mann: Das Ende Preußens (in German), in: Hans-Joachim Netzer (editors): Preußen. Portrait einer politischen Kultur, München (1968). str. 135–165 (in German). See also another perspective by Andreas Lawaty: Das Ende Preußens in polnischer Sicht: Zur Kontinuität negativer Wirkungen der preußischen Geschichte auf die deutsch-polnischen Beziehungen, de Gruyter, Berlin. 1986. 2006. ISBN 978-3-11-009936-2.(in German)
- ^ „Allied Control Council Enactment No. 46 of 25 February 1947 (in French)”. Архивирано из оригинала 05. 03. 2016. г. Приступљено 26. 06. 2015.
- ^ Fueter 1922, стр. 25–28, 36–44
- ^ Danilović 2002, стр. 27, 225–228
- ^ Aping the Great Powers: Frederick the Great and the Defence of Prussia's International Position 1763–86, pp. 286–307.
- ^ The Rise of Prussia Архивирано 10 јун 2010 на сајту Wayback Machine
Literatura uredi
- Clark, Christopher M. (2006). Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600-1947 (na jeziku: engleski). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02385-7. Pristupljeno 26. 2. 2021.
- Danilović, Vesna (2002). When the Stakes Are High—Deterrence and Conflict among Major Powers. University of Michigan Press. str. 27, 225—228.
- Duchhardt, Heinz (2006). „Friedrich Wilhelm, der Große Kurfürst (1640–1688)”. Ur.: Kroll, Frank-Lothar. Preußens Herrscher. Von den ersten Hohenzollern bis Wilhelm II (na jeziku: German). Beck. str. 95—112. ISBN 978-3-406-54129-2.
- Fueter, Eduard (1922). World history, 1815–1920. United States of America: Harcourt, Brace and Company. str. 25–28, 36–44. ISBN 1-58477-077-5.
- Koch, H. W. (1987). History of Prussia. ISBN 978-0-582-48190-9.
- Kotulla, Michael (1. 1. 2008). Deutsche Verfassungsgeschichte: vom Alten Reich bis Weimar (1495–1934). Springer. ISBN 978-3-540-48705-0. Pristupljeno 11. 12. 2011.
- Avraham, Doron (oktobar 2008). „The Social and Religious Meaning of Nationalism: The Case of Prussian Conservatism 1815–1871”. European History Quarterly. 38 (4): 525—550. S2CID 145574435. doi:10.1177/0265691408094531.
- Barraclough, Geoffrey (1947). The Origins of Modern Germany (2d izd.)., covers medieval period
- Carroll, E. Malcolm. Germany and the great powers, 1866-1914: A study in public opinion and foreign policy (1938) online; online at Questia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. avgust 2020) also online review; 862pp; written for advanced students.
- Friedrich, Karin (2000). The Other Prussia. Royal Prussia, Poland and Liberty, 1569–1772. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58335-0. online review
- Friedrich, Karin. Brandenburg-Prussia, 1466–1806: The Rise of a Composite State (Palgrave Macmillan, 2011); 157pp. Emphasis on historiography.
- Haffner, Sebastian (1998). The Rise and Fall of Prussia.
- Hamerow, Theodore S. Restoration, Revolution, Reaction: Economics and Politics in Germany, 1815-1871 (1958)
- Henderson, William O. The state and the industrial revolution in Prussia, 1740-1870 (1958)
- Holborn, Hajo (1982). A History of Modern Germany (3 vol 1959–64); col 1: The Reformation; vol 2: 1648–1840. 3.1840–1945. ISBN 0691007969.
- Horn, David Bayne. Great Britain and Europe in the eighteenth century (1967) covers 1603–1702; pp. 144–77 for Prussia; pp. 178–200 for other Germany; 111-43 for Austria
- Jeep, John M. (2001). Medieval Germany: An Encyclopedia. ISBN 0824076443.
- Koch, H. W. (1987). History of Prussia. – a short scholarly history.
- Maehl, William Harvey (1979). Germany in Western Civilization. ISBN 9780817357078.
- Nipperdey, Thomas. Germany from Napoleon to Bismarck: 1800–1866 (1996). excerpt
- Reinhardt, Kurt F. (1961). Germany: 2000 Years. 2 vols., stress on cultural topics
- Shennan, M. (1997). The Rise of Brandenburg Prussia. ISBN 0415129389.
- Taylor, A. J. P. (2001). The Course of German History: A Survey of the Development of German History since 1815. Arhivirano iz originala 31. 12. 2011. g. Pristupljeno 03. 07. 2019.
- Treasure, Geoffrey. The Making of Modern Europe, 1648–1780 (3rd ed. 2003). pp. 427–462.
- Wheeler, Nicholas C. (oktobar 2011). „The Noble Enterprise of State Building Reconsidering the Rise and Fall of the Modem State in Prussia and Poland”. Comparative Politics. 44 (44#1): 21—38. doi:10.5129/001041510X13815229366480.
- Arnold, Benjamin, Princes and Territories in Medieval Germany. (Cambridge University Press, 1991)
- Bryce, James (1864). The Holy Roman Empire. Macmillan. very old scholarly survey
- Coy, Jason Philip et al. The Holy Roman Empire, Reconsidered, (Berghahn Books, 2010)
- Donaldson, George. Germany: A Complete History (Gotham Books, New York, 1985)
- Evans, R.J.W., and Peter H. Wilson, eds. The Holy Roman Empire 1495–1806 (2011); specialized topical essays by scholars
- Hahn, Hans Joachim. German thought and culture: From the Holy Roman Empire to the present day (Manchester University Press, 1995).
- Heer, Friedrich. Holy Roman Empire (2002), scholarly survey
- Hoyt, Robert S. and Chodorow, Stanley (1976). Europe in the Middle Ages. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
- Renna, Thomas (2015). „The Holy Roman Empire was Neither Holy, Nor Roman, Nor an Empire1”. Michigan Academician. 42 (1): 60—75. ISSN 0026-2005. doi:10.7245/0026-2005-42.1.60. deals with Voltaire's statement
- Scribner, Bob. Germany: A New Social and Economic History, Vol. 1: 1450–1630 (1995)
- Treasure, Geoffrey. The Making of Modern Europe, 1648–1780 (3rd ed. 2003). pp. 374–426.
- Voltaire; Balechou, Jean-Joseph (1756). Essay sur l'histoire générale, et sur les moeurs et l'esprit des nations, depuis Charlemagne jusqu'à nos jours. Cramer.
- Whaley, Joachim (2012). Germany and the Holy Roman Empire. Volume I: Maximilian I to the Peace of Westphalia, 1493–1648. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-873101-6.
- Whaley, Joachim (2012). Germany and the Holy Roman Empire. Volume II: The Peace of Westphalia to the Dissolution of the Reich, 1648–1806. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969307-8.
- Wilson, Peter H. (2017). The Holy Roman Empire – A Thousand Years of Europe's History. London: Penguin Books. ISBN 978-0-141-04747-8.
- Zophy, Jonathan W. ed., The Holy Roman Empire: A Dictionary Handbook (Greenwood Press, 1980)
Spoljašnje veze uredi
- Preussen.de (website of the House of Hohenzollern).
- Preußen-Chronik.de
- Administrators of Prussian provinces
- Prussian Cultural Heritage Foundation website Архивирано на сајту Wayback Machine (18. мај 2010)
- Stiftung Preußischer Kulturbesitz (picture archive).
- Foundation for Prussian Palaces and Gardens Berlin-Brandenburg
- The constitutional structure of the Reich
- List of Wars of the Holy Roman Empire
- Books and articles on the Reich
- The Holy Roman Empire
- Comparison of the Holy Roman Empire and the European Union in 2012 by The Economist
- Administrative Subdivision of the Kingdom of Prussia, 1900/10