Ratničke družine u Zeti 15. vijeka

Nedostatak jake centralne vlasti na području Donje i Gornje Zete, česte turske provale, međusobno ratovanje vlastelina, lokalni ustanci, kao i to da su mnoge vlastelinske porodice (izuzimajući Đuraševiće-Crnojeviće i Balšiće) gubile u ekonomskom i vojnom značaju, uzrokovakli su pojave družina ratnika. Nastajale su kao osamostaljene zajednice u pojedinim selima ili skupinama sela, kako po župama tako i u planinskim predjelima – katunima.

Sastav

Okosnicu ratničkih družina činila je porodica ili bratstvo sitne vlastele ili samo skup do tada zavisnih seljaka, koji se samoorganizuju kao slobodni ljudi. Ove družine su bile srpsko-slovenskog, vlaškog ili arbanaškog porijekla .

Vođe

Predvodnici su bili uglavnom sitni vlastelini (vlasteličići) sa podrškom najbližih rođaka. Na čelu nekih družina pominju se titule: knez, kafelija ili vojvoda. U nekim družinama, istaknuti seljaci - ratnici, preuzimali su ulogu lokalnih vlastelina. Uglavnom, starješina je bilo lice sa ugledom, koje se oslanja na braću, sinove i najbliže rođake. Kada je postojalo više starješina, obično se radi o rođenoj braći. Sporna pitanja rješavala su se na privremenim zborovima (skupovima) .

Veličina

Ratničke družine nisu bile velike: od 20 do 50 boraca. Kao takve, prepuštene samo sebi, ne bi dugo opstajale. Međutim, udruživanjem su se stvarale značajne vojne snage, o koje su se otimali međusobno zaraćeni feudalci i gradovi, pa i Mlečani. Samim tim, ratničke družine su imale značajnu ulogu u tadašnjem političkom životu Zete.

Nazivi družina

Šire zajednice nosile su ime nekog velikog bratstva, plemena, pa i prezime nekadašnje feudalne porodice. Neki put u pitanju je samo topografski naziv.

Angažovanje

Kojem će se gospodaru naći u službi – odlučivale su same družine. Angažovane su u lokalnim sukobima i ratovima, na način što su nudili svoje ratničke usluge ili prihvatali pozive zaraćenih strana. Međutim, poznato je da su pojedine od njih, najčešće udružene sa drugim zajednicama ratnika vršile pljačkaške pohode. Tako su 1411. godine ratničke družine: Bjelopavlića, Ozrinića, Maznica i Malonšića, udružene krenule u pljačku dubrovačkih trgovaca koji su se vraćali iz Srbije. Oteli su im srebro, oružje, konje, kao i odjeću i obuću sa njih samih.

Istorijski pomeni ratničkih družina

Najviše pomena imamo o ratničkim družinama koje su bile u vezi sa mletačkim djelovanjem u Primorju. U dijelu Zete kojim su vladali Mlečani, kao pronijari (uživaoci imanja, ali ne i vlasnici) postavljani su njima najodaniji ljudi, a ne prekaljeni ratnici, koji bi to zaslužili na bojnom polju. Stoga su Mlečani često koristili usluge ovih ratničkih zajednica. Družinu Petra Šestana iz Krajine, angažovali su Mlečani, 1405. godine (kasnije su članovi ove družine pohvatani i obogaljeni od strane Balše III, pa poslati kod Mlečana da žive od njihove milosti). Poprati, jaka družina ratnika, iz župe Prapratna, između Bara i Ulcinja, pod vođstvom braće Alekse, Petra i Marka, odmetnula se 1405. godine od svog gospodara Balše III i čak opsjedala grad Bar. U brdima iznad grada Bara jaka družina su bili Krampsi, a ratovali su i za račun Mlečana protiv Velikog Vojvodstva (Stefana Vukčića Kosače). Pominje se i družina Laloja, pod vođstvom braće Stefana i Rajka, sa sinovima, kao i dvije ratničke družine iz Mrkojevića (između Bara i Ulcinja) koje su takođe angažovali Mlečani. Jedna od ovih družina je bila pravoslavna i predvodio je pop Đinak, a drugu družinu su sačinjavali ostali Mrkojevići, katolici. Kao nagradu, pop Đinak je od Mlečana dobio katoličku opatiju blizu ušća rijeke Bojane i držao je do 1450. godine. Kasnije, u borbama pod Barom, 1455. godine, pominje se samo jedna ratnička družina Mrkojevića (Dominik, Nikša, Vasko i Andrija, sa 130 boraca). Mogulsi, pokretna ratnička družina, u mletačkim se izvorima pominju od 1416. – 1446. godine i nazivaju ih „četa i družina“ (turma ac societas) a u drugom slučaju „družina i zbor“ (societas et conventus). Ratničke družine Pamelioti i Tronsi, bili su jaki u Zabojani, a početkom 15. vijeka na čelu Pamelota stajao je poznati feudalac Dukalet, sa titulom vojvode kod vladara Zete, Đurđa Stracimirovića Balšića. U prvom skadarskom ratu, 1405. godine, koji je Balša III poveo protiv Mlečana, Dukalet je prišao Mlečanima u Skadar, ali ne i njegovi ljudi. Međutim, ova ratnička družina, Pameloti, kasnije je prešla na stranu Mlečana, protiv Stefana Lazarevića, novog gospodara Zete. U borbi pod gradom Skadrom, 1422. godine, doprinijeli mletačkoj pobjedi. Pameloti su od Republike za uzvrat dobili posjede u Ulcinju i tamo se preselili, izgubivši značaj ratničke družine. Luštica je bila rasadnik nadaleko poznatih ratnika, a njihovu ratničku družinu su 1403. godine angažovali i Dubrovčani, ugovorom sa posrednikom Grubačem Dapčićem. Hoti, jaka družina ratnika, držali su Hotsku goru, sjeverno od Skadra, priznajući vrhovnu vlast Balšića, srpskog despota i kasnije Crnojevića. Tuzi, velika družina, sastavljena je bila od srodnika sa istim prezimenom (Tuz). Od 1403. godine držali su selo Tuzi, čiji je glavar 1417. godine bio Jurko Tuz, a čitavo naselje (150 domova) moglo je sakupiti 500 ratnika (pješaka i konjanika). Kasnije, 1444. godine, kao vlastelin Đurašina Crnojevića pominje se Pavle Tuz. Po mletačkim izvorima, ratnička družina (Morlachi) pomogla je Stefanu Crnojeviću da uguši bunu u Grblju, 1452. godine. Ova se družina u okolinu grada Kotora doselila 1423. godine iz područja Velikog Vojvodstva Sandelja Hranića (kasnije oblasti Stare Hercegovine). Paštrovići su u zetskom primorju postali obrazac samoupravne opštine sitne vlastele, seljaka i ratnika. Godine 1423. oni su se obavezali da o svom trošku ratuju za Republiku, po potrebi, na prostoru od Kotora do Bara i osam dana pod Skadrom. Paštrovići su se sastojali od više bratstava sitne vlastele (sa seljacima i ratnicima na njihovim posjedima) od kojih će se kasnije obrazovati dvanaest „plemena“.

Galerija

• 
  Pokušaj osvajanja Bara: 1. Altoman i 2. Stefanica Crnojević (vojvode Đurđa Brankovića); 3. Paštovići (većina) na strani srpskog despota Đurđa; 4. Plaćena ratnička družina Mrkojevići (najviše su doprinjeli pobjedi Mlečana, sredinom jula 1448.).

Literatura

• Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga.