Revolucije 1848—1849. u Austrijskom carstvu
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Revolucije 1848—1849. u Austrijskom carstvu je bila jedna od revolucija koje su se 1848. godine odigrale u Evropi. Revolucija je počela u Beču početkom 1848. godine i imala je nacionalni karakter. S obzirom da je Monarhija bila višenacionalna država, svaki narod je sprovodio revoluciju kako su oni hteli. Privreda je bila nerazvijena, a građani su bili veoma nezadovoljni apsolutizmom i feudalnim društvenim uređenjem. Zato su se borili za ukidanje feudalnih povlastica, za pravo na nacionalno samoopredeljenje, kao i za politička prava.
| Revolucije u Austrijskom carstvu | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo revolucije 1848—1849. | |||||||
 | |||||||
| |||||||
Početak uredi
Socijalni i politički konflikt uredi
Svi narodi koji su bili pod vlašću Habzburgovaca, to jest Austrijanaca, podstaknuti idejama liberalizma i nacionalizma, tražili su od cara samostalnost u upravljanju. Mađari su tražili svoju nezavisnost, a ostali manji narodi političku autonomiju, to jest pravo na nacionalno samoopredeljenje, te su pokušali da postignu što veći stepen samostalnosti unutar Monarhije.
Građani su osnovali pokret za uvođenje novog ustava. Carski dvor je pokušao da smiri stanje ukidanjem feudalnih odnosa i smenom kancelara Klemensa fon Meterniha. Ukidanjem feudalizma, uspeh građanske revolucije postao je osiguran, međutim još uvek su ostali nerešeni problemi naroda i njihov nacionalni pokret kojim su tražili samostalnost ili autonomiju. Tadašnji kralj Ferdinand se povukao s vlasti u korist svog nećaka Franca Jozefa. Bogato građanstvo sastavilo je novu vladu iz svojih redova. Ta vlada je bila suočena sa raznim problemima u državi.
Martovska revolucija uredi
Revolucionarna vlada uredi
Car Ferdinand I od Austrije postavio je 19. marta 1948. za kraljevskog namesnika u Mađarskoj svog rođaka nadvojvodu Štefana, a za predsednika vlade grofa Lajoša Baćanija, predstavnika liberalnije grupe velikaša iz Gornjeg doma Sabora. Vlada je obrazovana 23. marta i svi njeni članovi pripadali su nižem plemstvu. Najistaknutija ličnost bio je ministar finansija, advokat Lajoš Košut, vođa reformističke stranke sitnog plemstva, a ministar rata postao je austrijski pukovnik Lazar Mesaroš. Vlada je uzela svu vlast u svoje ruke, stavivši se na čelo revolucije. 28. juna izabrana je nova skupština, u kojoj je većinu imalo liberalno srednje plemstvo, naklonjeno stvaranju demokratske mađarske države u okviru Habsburške monarhije.
Honved uredi
Ferdinand I je 25. aprila oktroisao prvi ustav (koji je ubrzo ukinut), i preneo komandu nad mađarskim jedinicama redovne carske vojske u Mađarskoj (11 pešadijskih i 10 husarskih pukova) na mađarsku vladu: vojska je u maju 1848. položila zakletvu na vernost vladi i počelo je formiranje redovne mađarske vojske (Honved) popunjene dobrovoljcima (uglavnom revolucionarnom omladinom), sa mađarskim oficirima, u narodnom odelu i sa komandom na mađarskom jeziku. Istovremeno su austrijske jedinice u Ugarskoj potčinjene kraljevskom namesniku. Jula 1848. parlament je odlučio da se Honved poveća na 200.000 ljudi, fabrike oružja u Mađarskoj stavljene su pod državnu upravu, a počela je kupovina oružja u Belgiji i Pruskoj. Odbijen je zahtev kralja i austrijske vlade da se 40.000 mađarskih regruta pošalje u rat u Italiji, pa je Austrija odbila da vrati preostale mađarske trupe u zemlju, zbog čega su neke husarske jedinice napustile garnizone u Češkoj i Galiciji i samovoljno se vratile u Mađarsku. Stanje u Mađarskoj bilo je nesigurno: u Pešti se zbog revolucije u Italiji pobunio italijanski puk koji je silom razoružan, a seljaci u tri županije pobunili su se i silom podelili veleposedničku zemlju.
Napad na Beč uredi
Ferdinand I raspustio je 3. oktobra 1848. mađarski Parlament i vladu, ali su Mađari odbili da se pokore i Lajoš Košut je formirao novu vladu. Šandor Petefi objavio je tih dana pesmu Vešajte kraljeve, ali je ostao usamljen i od zvaničnih krugova proglašen komunistom. U Beču je 6. oktobra ponovo buknula revolucija, i Košut je u pomoć pobunjenim građanima Beča poslao Dunavsku armiju (30.000 ljudi i 90 topova) pod komandom generala Moge, koja je 30. oktobra pobeđena kod Švehata od austrijskih i hrvatskih snaga pod generalom Vindišgrecom i banom Jelačićem i potisnuta nazad u Mađarsku. General Moge podneo je ostavku i na njegovo mesto došao je general Artur Gergej.
Posledice revolucije uredi
Novi car Franc Jozef najpre je dao ustav građanstvu, da bi nakon suzbijanja revolucije u Ugarskoj ponovo uveo apsolutizam i tako učvrstio svoju vlast. Uprkos svemu, važna posledica revolucije je ukidanje kmetstva i feudalizma u državi. Većina mađarskih zapovednika je streljana kod mesta Vilagoš, a Lajoš Košut je pobegao iz Ugarske prvo u američku državu Ajova, gde je i jedan okrug dobio ime po njemu, zatim u Istanbul (Turska) i na kraju u Torino (Italija), gde je doživeo duboku starost.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Berić, Dušan M. (1984). Slavonska vojna granica u revoluciji 1848-1849. Zagreb: Prosvjeta.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija, tom 5. Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 187—192.
- Krestić, Vasilije, ur. (1983). Srbi i Mađari u revoluciji 1848—1849. godine. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.
- Petrović, Aleksandra (2013). ISTORIJA 7- udžbenik iz istorije za sedmi razred snovne škole. Beograd: BIGZ.
