Ronald Dvorkin

Ronald Majls Dvorkin (engl. Ronald Myles Dworkin; 11. decembar 1931 — 14. februar 2013) bio je američki pravni mislilac, i pred kraj života je radio kao profesor prava na Univerzitetu države Njujork. Poznat je po svojim doprinosima pravnoj i političkoj filozofiji. Njegova teorija prava kao integriteta je jedno od vodećih modernih pogleda na prirodu prava.

Ronald Dvorkin
Ronald Dvorkin (2008).
Datum rođenja	(1931-12-11)11. decembar 1931.
Mesto rođenja	Providens, SAD
Datum smrti	14. februar 2013.(2013-02-14) (81 god.)
Mesto smrti	London, Velika Britanija

Biografija

Ronald Dvorkin je rođen 11. decembra 1931. u Providensu, u državi Roud Ajland. Pošto je diplomirao na Oksfordu, studije prava je završio i na Harvardu 1953. godine. Pre nego što je postao profesor, radio je u pravosuđu nekoliko godina, prvo kao pripravnik sudiji Lernd Hendu, pa zatim u njujorškoj advokatskoj firmi Saliven i Kromvel. Godine 1962. zaposlio se kao profesor prava na Jejlu (Yale), u državi Konektikat, koji je član Ajvi Lige (Ivy League), zajedno sa još sedam najuglednijih američkih univerziteta. Godine 1969. prelazi na Oksford, gde nasleđuje katedru Herberta Harta i gde su mu kolege bili takođe priznati pravnici Džon Finis, Nil Mekormik i Jozef Raz. 1975. godine postaje profesor na Univerzitetu države Njujork gde je i dan danas, a vanredno predaje i na drugim univerzitetima.

Dela

Filozofi i pravni mislioci već milenijumima pokušavaju definisati pojam prava. Pluralizam ideja o pravu i njegovoj ulozi u ljudskom društvu čini ovaj pojam još nejasnijim. U poslednja dva veka teorija i filozofija prava su doživele dijametralnu transformaciju, od strogog pozitivizma do postkritičkih pravnih studija. Ronald Dvorkin zauzima bitno mesto u misli o pravu, izgradivši ideje u pravu kao integritetu, zasnovanosti na principima, interpretaciji, misli o državi, moralu i legitimitetu zakona.

Vreme u kojem je Ronald Dvorkin radio predstavlja u američkoj teoriji prava vreme nove pravnosti i moralnosti. Nakon konzervativnog tradicionalizma koje je vladalo u teoriji prava početkom 20. veka, dolazi Dvorkin koji svojim liberalističkim vizijama menja teoretsku mapu prava. Uvodeći pomalo zaboravljene termine etike i politike, Ronald Dvorkin postaje deo novog talasa pravne misli koja do te mere utiče na život u SAD i svetu da dolazi do globalnog razvoja svesti o ljudskim pravima. Pogotovo u SAD se to vidi, gde dolazi do konačnog pravnog izjednačavanja crne i bele rase. Pala je u vodu doktrina „odvojeno a jednako“ (separate but equal) koja je razdvajanje crnaca i belaca, ukoliko su uslovi pod kojima im se pružaju usluge jednaki, činila legalnim. Rađaju se novi pravci mišljenja u kojima se raspravlja o etici i estetici u pravu i o pravu pravnog teksta.

Dvorkin je čuven po svojoj kritici Hartovog pozitivizma, koja je u potpunosti sadržana u kjnizi „Carstvo prava“ (Law's Empire). Dvorkinova teorija je interpretativna. On smatra da pravna norma mora imati odgovarajuću institucionalnu podršku. Najznačajniji kritičar pozitivizma tu teoriju odbacuje u svakom obliku, odbacujući tvrdnje o postojanju opšte teorije postojanja i sadržaja prava. Po Dvorkinu, teorija prava bi trebalo da bude ona teorija koja govori kako bi slučajevi trebalo da budu rešeni. Ona počinje jednim apstraktnim idealom regulisanja uslova pod kojim država treba da koristi silu nad građanima.

Idući dalje od pozitivizma, Dvorkin naglašava da su moralni principi koji odgovaraju prethodnoj sudskoj praksi same odredbe zakona. Sudije, kako bi primenile ove principe, interpretiraju pravo s obzirom najboljeg objašnjenja i opravdanja prethodne sudske prakse.

Unutar svoje teorije o interpretaciji prava Dvorkin je citirao obrazloženje presude donete u jednom slučaju od strane sudije Erla. „Ono što je u nameri zakonodavca je isto tako sadržano u zakonu, kao što je sadržano u samom slovu zakona; a ono što jeste slovo zakona nije zakon, ako ti nije bila namera njegovih tvoraca.“ Ovakvo fleksibilno tumačenje zakonskog teksta Dvorkin je obradio kroz svoje teorije pravnih normi, pravnih praznina i model principa u pravu.

Teza pravog odgovora

Jedna od najzanimljivijih ali i najkontroverznijih teza Ronalda Dvorkina je da postoji samo jedna vrsta odgovora za skoro sve slučajeve. Uzeo je za primer imaginarnog sudiju Herkula, idealnog sudiju, koji poznaje sve pravne izvore i koji je izuzetno mudar. Ponašajući se po premisi da je pravo jedna ogromna mreža, Herkul mora da iskonstruiše teoriju koja najbolje odgovara i opravdava pravo kao celinu, pravo kao integritet, kako bi na tačan način rešio bilo koji pojedinačan slučaj. Herkul bi, ponašajući se tako, uvek došao, po Dvorkinu, do pravog odgovora.

Dvorkinovo shvatanje prava je jedan od tih modernih pristupa problemu definicije o pravu. Ronald Dvorkin pravo posmatra kao koherentnu celinu i integritet, a ljudska prava se, po njemu, mogu jedino zasnivati na principima. Inače, termini „integritet“ i „principi“ i nisu toliko uobičajeni za pravnu teoriju.

Principi

Udaljavajući se od teza pozitivista, Dvorkin posmatra moralne principe kao važeće oblike pozitivnog prava. U njegovoj viziji, principi čak prevazilaze postojeće pravne odredbe (u evrokontinentalnom sistemu prava) i precedente (u angloameričkom). Sudovi, kako bi otkrili i primenili ove principe, interpretiraju pravo na način koji u najboljoj meri odgovara važećim zakonima i praksi. Svaka interpretacija se mora bazirati na pravnim normama, a njen zadatak je, usput, i da iskristališe sudsku praksu, odnosno ustali odlučivanje po sličnim predmetima u budućnosti. Iz tih i sličnih razloga Dvorkin smatra da pravda i moralnost nisu odvojivi od prava, kao i da su stroga konstrukcionistička teorija pravnog sistema i tumačenje ustava nekoherentni.

Dvorkinova shvatanja prava treba gledati kroz prizmu Rusoove prirodnopravne teorije prava. Osim toga, pečat njegovom radu dali su i Herbert Hart, Jirgen Habermas i Džon Rols.

Ostvarivanje individualnih prava

Uvod

Premise: individua ne izvodi svoja prava i građanske slobode iz države, već su ona njegova, izvorna, nezavisna od države; država i zajednica nisu emanacija „narodnog duha“, građanstva, odnosno njenih članova, već zbir individua.

Kako bismo shvatili Dvorkinovo neslaganje sa prvom negativnom premisom, ideja države i života u zajednici se mora gledati kroz prizmu moralnog relativizma:

Da bismo razumeli Dvorkinovo shvatanje potrebno je podsetiti Aristotelove teorije koja govori da je vrlina uslov sreće čoveka, te da se u svemu mora naći balans, odnosno mera; zatim utilitarističke teorije koja izjednačava moralno sa korisnim, odnosno da će se čovek najbolje osećati kada uradu nešto od koristi za zajednicu ili sebe; kao i konvencionalističke teorije koja insistira da je moralnost poštovanje tradicije, prakse, odnosno običaja koji važe u zajednici u kojoj pojedinac u pitanju živi.

Dvorkinova teorija, međutim, nije ni nalik ni na jednu od pomenutih. On govori da bi moralnost trebalo razlikovati od pravde i prava, kako bi se definisao. Međutim, Dvorkin uvodi jednu zanimljivu podelu na javnu i privatnu moralnost. Postoje brojna neslaganja u društvu što se tiče raznih moralnih, odnosno etičkih pitanja. To govore i razlike u pravnoj regulativi nekog broja tih pitanja. U Irskoj je prodaja prezervativa, kao najrasprostranjenijeg sredstva za kontracepciju, zabranjena, dok Holanđani s druge strane prednjače sa liberalnim viđenjem određenih spornih pitanja, na primer, uživanja „lakih“ droga, prostitucije, eutanazije i sl. Zatim, postoje brojne grupacije koje nameću drugim svoje viđenje moralnosti, odnosno onoga šta je ispravno a šta ne. Ono što je, po Dvorkinu, diktirano od strane lica koje teži biti suveren, od određene vladajuće grupe ili elite, ima najmanje veze sa moralnošću, te takva nametanja određenih „moralnih stanovišta“ prerastaju u retoriku i tiraniju.

Validnost popularnog, odnosno javnog morala, je ipak neosporna. Popularni moral, odnosno mišljenje većine ili elite određene zajednice ne može se izjednačiti s pravom, i to je više nego očigledno. Međutim, pravo svakako zavisi od popularnog morala. Istina, značajan deo prava se mora oslanjati i na pojedinačni moral individue.

Pravi odgovor na pitanje šta je moralno, a šta ne, po Dvorkinu trenutno ne postoji. Možda će odgovor u budućnosti postojati, jer se i moralnost menja – ne samo moral zajednice, već i moral pojedinca kroz njegov vek.

Dolazi se do pitanja, međutim, kako zakonodavac prilikom formiranja pravnih normi dolazi do moralnog suda o budućoj pravnoj normi. On ipak mora da prihvati mišljenje koje zauzima zajednica. Ali kako zakonodavac dobija informacije o tom mišljenju, kada je neposredna demokratija danas nemoguća niti se sprovode ispitivanja javnog mnjenja povodom buduće pravne norme. Njegova osnova je dakako u intimnom stavu zakonodavca.

Tumačenje ustava u skladu sa moralom

Dvorkin posmatra ustav (prvenstveno misleći na Ustav SAD, ali je njegovo razmišljanje primenjljivo i na druge ustave) kao skup individualnih prava koja su iskazana u njemu na apstraktan i opipljiv način. Prvi amandman ustava SAD garantuje građanima slobodu govora, štampe, religije, zbora i peticioniranja, odnosno obraćanja vlastima. Međutim, pitanje kako primeniti ovu normu ostaje neodgovoreno. Da li sloboda govora i štampe podrazumeva i pornografiju, oštre političke kritike i sl. Dvorkin ostavlja sudiji da ocenjuje u konkretnom slučaju „šta je moralno“, a šta ne. Dvorkin je zbog ovog stava uveliko bio na meti kritičara, jer većina sudija, političara i pravnika uopšte smatra da ne bi trebalo mešati ustav i moral, a i zbog toga što sudije dobijaju veću moć, i to nauštrb zakonodavnom telu, direktno izabranom na parlamentarnim izborima.

Ipak, to je jedini način da se promptno odgovori na dinamičan pravni život jer konzervativni parlament, što je svima jasno, nije u stanju da se uhvati u koštac sa dinamikom neprekidno izbijajućih pitanja.

Očuvanje autentičnosti individue unutar zajednice

Prema Dvorkinu, zajednica predstavlja entitet, koji ima određeni nivo personifikacije, ali ne toliki kao kod metafizičara na primer. Dvorkin ne zastupa tezu da zajednica postoji kao neka posebna ličnost, stvarni um, koji ima sopstveni interes, stanovište, čak i sopstveno blagostanje. Ali može se reći da taj entitet poseduje određeno moralno dejstvo i odgovornost nad članovima te zajednice. Međutim, to moralno dejstvo se ne izjednačava sa popularnim moralom. Zajednica ima svoje principe koji se mogu, ali i ne moraju poštovati.

Zajednica, po Dvorkinu, se bazira na interpretaciji i komunikaciji. Nije slučajno što latinske reči communitas i communicatio imaju iste korene. Jezik je ono što je zajedničko svim članovima jedne zajednice i on je put ulaska u zajednicu. Komunikacija je takođe bitna komponenta koja jedinke čini autentičnim, jer interpretiraju događaje na različit način. Sagovornici pritom mogu i da osporavaju međusobne izjave, ali komunikacija vodi socijalnoj konvenciji i društvenoj saglasnosti.

Iz komunikacije u zajednici, Dvorkin, zajedno sa Čarlsom Tejlorom, razvija već pomenutu ideju autentičnosti ličnosti – članova zajednice. Oni ne žele da ih posmatraju po njihovim socijalnim ulogama. Ali to je imperativ, budući da se nalazimo u kapitalističko orijentisanom društvu. Međutim, ideal autentičnosti, pronalazak identiteta odnosno originalnog puta i svrhe bivstvovanja ne može biti stvoren iznutra, odnosno unutrašnjim monologom individua, jer je ljudski život naročito, suštinski, osoben po svom fundamentalno dijaloškom karakteru.

Dvorkinovo gledište na zajednicu, kao i Tejlorovo, se zasnivaju na Habermasovoj teoriji komunikacije. Da bi zajednica bila uspešna, članovi moraju imati svoje izvorne moralne i političke stavove, nediktirane od strane zajednice.

Izvor individualnih prava i pluralizam demokratskog društva

Živimo u jednom dobu u kojem se javlja čitav niz do sada osuđivanih ljudskih prava, koja mnogim krugovima deluju izopačeno. Opšta tendencija na polju ljudskih prava je u deregulaciji od strane države, odnosno samoregulaciji. Ovakav stav pored Dvorkina drže još i Tomas Najdžel, Džon Rols, Džudit Džarvis Tompson i dr. Oni drže da se izbor o individualnim pravima nalazi u sklopu autonomije volje pojedinca, dok od njegovih moralnih ubeđenja i dostojanstva zavisi da li će to pravo iskoristiti (poput prava na brak između homoseksualaca u određenim državama). Dvorkin kritikuje stanje na polju ljudskih prava i građanskih sloboda u azijskim državama, npr. u Kini Mao Cedunga gde su sloboda pisane reči i prava ličnosti veoma ograničena. Azijatski političari, međutim repliciraju, da je azijatski sistem vrednosti drugačiji od zapadnog, koji, usput, nazivaju i egoističkim. Takođe navode da u njihovom sistemu veću vrednost imaju zajedničke stvari i kolektivni ciljevi i da je takva kultura izraz želje da se postigne veće opšte dobro. Dvorkin ne popušta i dalje tvrdi da je na građanima da odluče kakve su istinske vrednosti jednog društva, odbacujući tezu o „kulturnom imperijalizmu“ zapada, pogotovo SAD.

Baveći se opravdanjem ljudskih prava, Dvorkin navodi da nema ni univerzalnog ni posebnog sistema vrednosti kada su ljudska prava u pitanju, te da ona nemaju nikakvo univerzalno opravdanje. ona postoje sama po sebi, ne postoje ni zbog čega drugog, ni zbog države, ni zbog pravnog sistema, već i pravo i država postoje radi ostvarenja ljudskih prava i radi čoveka samog.

Nadalje Dvorkin podržava teoriju pravnog pluralizma, razvijenu od strane prvih pravnika-mislilaca prirodnog prava. U njoj je prirodno pravo prikazano kao nezavisno od državnog a veće je po rangu od njega. Prema toj teoriji, tvorac prava je svaka zajednica, ne samo država. To unutrašnje pravo zajednice, ili socijalno pravo prethodni organizaciji jedne grupe i uređuje jednakost, a ne hijerarhiju. Međutim zbog povezivanja liberalizma i egalitarizma Dvorkin se našao na udaru kritičara, jer je centralna ideja liberalizma zajednica, ali zajednica zasnovana na aktivnom članstvu, gde se pojedinci ističu i uspinju iznad drugih, a ne gde se poistovećuju.

Vladavina prava

U savremenim državnim porecima važi pravilo nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege, kao i princip vladavine prava (Rule of law) koji ograničava postupke, ne samo građana, već i vlasti, pravom. Međutim, Dvorkin tvrdi da smisao ovih maksima nije u zaštiti građana, već u obezbeđivanju stroge koordinacije aktivnosti građana i društvene korist. Ali, države, pristajući na individualna prava pristaju u na dve ideje koje su strogo vezane sa njima, a to su ljudsko dostojanstvo i politička jednakost. Samim tim se dolazi u konfliktnu situaciju, jer će se neizostavno javiti određeni zakoni koji ne odgovaraju savesti individue, odnosno koje se kose sa njegovim individualnim pravima. Individua je prinuđena da bira između krivičnog gonjenja i mirne savesti s jedne i održanog slova zakona, ali protivno savesti, s druge strane. U drugom slučaju, kada individua ispoštuje zakon, neće moći da živi sa tim, odnosno, čovek ne može ići protiv svoje savesti. Zato je vrlo verovatnije da će čovek u skladu sa svojim zagarantovanim individualnim pravima postupiti na prvi način, te takva situacija vodi do građanske neposlušnosti. Država koja garantuje individualna prava, a počiva na vladavini prava je, prema Dvorkinu, neiskrena i ne poštuje zagarantovana ljudska prava.

Legitimitet države i njenih zakona

Dvorkin pod ovom tezom smatra da je jedna država legitimna ukoliko građani u svojoj savesti imaju obavezu o poštovanju propisa i političkih odluka koje ona donosi.

Međutim, šta ako građanin nije glasao za neku odluku na koju se i sam primorava? Otkud državi pravo na prinudu u tom slučaju? U suštini prava stoji moral. Međutim nema saglasnosti oko pitanja ko stvara moralna pravila. Kant smatra da je to zajednica, a Dvorkin da je to pojedinac. Pravne norme moraju biti moralne da bi imale pravnu snagu.

Dvorkinu se ne sviđa ideja opštosti i apstraktnosti u teoriji legitimiteta. To je jedan realan pojam pre svega zato što je i individua realan pojam, sa svojim pravima i slobodama.

Rešenje pitanja legitimnosti Dvorkin nudi premisom da bi država trebalo prema svim građanima da postupa jednako. Istina, ovo je teško održiva premisa, ali ni građanin tu nije bez obaveza. Integritet zahteva od svakog građanina da prizna i prihvati ono što se od njega zahteva, kao i da traži od drugih ono što mu pripada.

Dvorkinovo shvatanje demokratije

Dvorkin i Habermas povodom pitanja demokratije dele brojna mišljenja, a složni su i što se tiče kritike drugih mislilaca na ovu temu, pa se konstitucionalna koncepcija demokratije, koja je plod njihovog rada, može samo nazvati istovremeno po imenu obojice – Dvorkinova i Habermasova konstitucionalna koncepcija demokratije.

Generalno gledano demokratija je vladavina većine. Međutim, ova koncepcija ima brojne nedostatke jer ova vladavina može vrlo brzo da pređe u tiraniju većine. Dvorkin i Habermas rešenje vide u konstitucionalnoj zaštiti individualnih prava. To je najbolja zaštita od tiranije većine. Ova koncepcija spaja prava većine i individualna prava svih građana i čini idealno okruženje za zaštitu ljudskih prava i principa za sve građane.

Takođe, jedno od bitnih postulata Dvorkinovog viđenja demokratije je princip nezavisnosti. Članovi zajednice, čiji izraz volje predstavlja vlast, moraju zadržati svoju samostalnost i nezavisnost u pogledu političkih i moralnih stavova. Političke odluke koje donosi vlast moraju proisticati iz naroda, inače takva vlast nema legitimitet. Kroz ovaj princip dočarava zajednička Dvorkinova i Habermasova koncepcija jednorodnosti javne i privatne autonomije.

Zaključak

Početnih decenija 20. veka, u pravnoj filizofiji u SAD, vladalo je tradicionalističko viđenje prava, sa Ostinom i Bentamom. Multidisciplinarno sagledavanje prava je, kao i njegovo povezivanje sa društvenim faktima i idealnošću, bilo onemogućeno.

Dvorkinovo stupanje na teoretsku scenu prava značilo je raskid sa tradicijom pravne misli. On uvodi u pravo pomalo zaboravljene termine – etiku i politiku.

Pravo postaje, ne samo javna, već i privatna stvar, pa dolazi do ekspanzije na polju ljudskih prava, što je izraženo ne samo u mirnodopsko doba, već i u ratu, razvojem međunarodnog humanitarnog prava. Ali Dvorkin je uglavnom teoretisao o pravu za vreme mira, te se njegov doprinos vidi u razvoju poštovanja ljudskih prava od strane državne vlasti, u ograničenju državne samovolje i uticaja na pojedinca. On svojim delom „Suština individualnih prava“ pokreće nekoliko pitanja, ali i daje mnoge odgovore u vezi sa održanjem individualnih prava zagarantovanih od strane države, te interpretaciji prava, pogotovo ustava na način koji bi više odgovarao savremenom čoveku i koji u većoj meri štiti njegova individualna prava.

Na kraju da dodam da je Dvorkin uspeo da svojim delom dotakne i odgovori na veliki broj aktuelnih pitanja na polju prava, ali ne i sva. Međutim, sigurno je da je uspeo da zaokruži svoj filozofski sistem svim svojim datim odgovorima.

Literatura

1. NARANČIĆ, Biljana „Shvatanje o pravu Ronalda Dvorkina“, Novi Sad, 2004.
2. DVORKIN, Ronald „Suština individualnih prava“, Beograd, Podgorica, 2001.
3. DVORKIN, Ronald „Carstvo prava“, Beograd, 2003.
4. ĐURKOVIĆ, Miša „Poredak, moral i ljudska prava“ Beograd, 2001.

Spoljašnje veze

• Professor Dworkin's Profile at University College London Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jun 2013)
• Professor Dworkin's Home Page at New York University Arhivirano 2012-12-11 na sajtu Archive.today
• Carnegie Council transcript of Dworkin on Is Democracy Possible Here? Principles for a New Political Debate
• Stanford Encyclopedia Entry on Interpretation and Coherence in Legal Reasoning, by Julie Dickson
• Stanford Encyclopedia Entry on Interpretivist Theories of Law, by Nicos Stavropoulos
• NYU Law Faculty Profile