Rudna glava (arheološki lokalitet)
Rudna glava je arheološko nalazište koje se nalazi u blizini istoimenog sela nedaleko od Majdanpeka, u zaleđu gornjeg dela Đerdapske klisure. Lokalitet pripada Vinčanskoj kulturi i predstavlja središte jednog od najranijih rudarstava bakra u jugoistočnoj Evropi. Arheološka istraživanja Rudne Glave su vršena između 1969. i 1979. godine, a potom su povremeno nastavljana. Danas se nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao arheološko nalazište od izuzetnog značaja[1][2]. Dobijeni podaci tokom iskopavanja svrstani su u kategorije koje obuhvataju organizacije starih rudarskih radova, primenjene tehnologije i hronološkog opredeljenja lokaliteta [3].
Lokalitet uredi
Lokalitet Rudna glava se prostire sa obe strane Šaške reke, a njegovi rudnici iz ranog eneolita su otkriveni u kopu modernog rudnika. Vađene su rude malahit i azurit, koje se tope na 700°C i iz kojih se dobija bakar, a u većem broju rudarskih okana, njih tridesetak, postojao je značajan broj platformi tj. jama u obliku levka.
Istorijat istraživanja uredi
Rekognosciranje lokaliteta izvršeno je 1968. godine, a iskopavanja se mogu podeliti na tri faze:
- Prva faza je trajala od 1969. do 1972. godine i bila je ograničena na čišćenje oštećenih okana ne severnom profilu kopa.
- Druga faza, u periodu od 1973. do 1974. tokom koje su istraživana okna na ivici severnog profila.
- Treća faza, od 1975. do 1985. tokom koje je iskopavan uži pojas terena uz zapadnu ivicu zone sa oknima, površine od 548,48 m2. Tokom ovog istraživanja otkrivena su okna koja nisu bila oštećena. Do kraja ove faze istraženo je oko 40 okana, u kojima je pronađen veliki broj kamenih batova sa urezanim žlijebom i keramika.
Pokretni inventar uredi
Među pronađenim arheološkim materijalom, treba istaći četiri ostave sa kamenim batovima (veliki čekići napravljeni od oblutaka), oruđem od kostiju i keramičkim sudovima. Otkriveni kameni batovi predstavljaju jednu od najvećih grupa tog tipa oruđa pronađenih na tlu Evrope i Male Azije, a nađena su i dva tipa amfora, kruškolikog oblika i amfore-krčazi. Na osnovu njih je utvrđeno da rudarstvo Rudne Glave pripada Vinčanskoj kulturi i to kraju faze Vinča–Tordoš II i početku faze Vinča–Pločnik I.
Otkrivene su i alatke od jelenjeg roga, oruđe većih dimenzija koje je verovatno služilo za prikupljanje i kopanje razmrvljene rude i jednostavni klinovi manjih dimenzija, koji su koristili za proširivanje pukotina prilikom razbijanja blokova rude. Na lokalitetu nije otkriveno importovano oruđe, a obluci i keramika Vinčanske grupe upućuju na tehnologiju lokalnog tipa. Pored ostataka praistorijskog rudarstva, na lokalitetu su pronađeni i tragovi vađenja rude iz kasnijeg perioda, verovatno iz doba Antike.
Ostave uredi
Na lokalitetu Rudna glave otkrivene su 4 keramičke ostave. U prvoj je pronađena oštećena amfora i masivni lonac sa 4 ušice. U drugoj i trećoj su takođe otkrivene amfore, od kojih su dve neoštećene. Ostava 3 je verovatno bila ukopana. Pored amfora otkriven je i žrtvenik sa glavom jelena. U četvrtoj ostavi nalazio se masivni lonac sa četiri drške i 3 kamena bata.
Okna uredi
Otkrivena okna iz ranog eneolitskog perioda su ispražnjeni kanali rudnih žica, najčešće oko 1,5 do 2 m u prečniku. Zbog njihove veličine i učestalosti, ovo rudno polje se smatra razvijenim centrom najranijeg rudarstva bakra na centralnom Balkanu, sa značajnom produkcijom karbonatnih minerala bakra, malahita i azurita. Otkrivanje mesta gde se ruda nalazi, vršena su prema tragovima koje je na površini zemljišta izazvao proces oksidacije gvozdene rude. Halkopirit se razlagao na oksidne minerale bakra. Postojalo je prisustvo i samorodnog bakra. Zone oksidacije stvarale su se na površini zemljišta tamo gde je izbijala rudna žila. Boja zemljišta se upadljivo razlikovala od okoline. Dimenzijama ovih žila i njihovoj učestalosti prilagođavala se izgradnja platforme koja je predstavljala neku vrstu skladišta ili radionice, odakle je počela eksploatacija prirodnog kanala rudne žile. Ruda je ređe otkrivana u horizontalnim rasedima, granajući se u vertikalna okna. Po relativnom hronološkom odnosu između okna, pretpostavlja se da je eksploatacija ovog rudokopa tokom eneolita bila dugotrajna [3].
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Arheološka nalazišta od izuzetnog značaja“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2008) (Ministarstvo kulture Republike Srbije) (jezik: srpski)
- ^ „Rudna Glava — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- ^ a b B. Jovanović, „Rudarstvo i metalurgija eneolitskog perioda Jugoslavije“, Beograd, PJZ III, Sarajevo, 1979.
Literatura uredi
- „Rudna Glava — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Praistorija jugoslovenskih zemalja, Eneolit III, Sarajevo, 1979.
- Jovanović, B. Rudna glava - najstarije rudarstvo bakra na Centralnom Balkanu, Muzej rudarstva i metalurgije, posebna izdanja, knjiga 17, Bor, 1982.
Spoljašnje veze uredi
- Arheologija u Rudnoj Glavi (jezik: srpski)
- Rudna glava
