Saborna crkva u Šapcu
Saborna crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Šapcu je glavni i najveći pravoslavni hram u Šapcu, smešten uz sedište Šabačke eparhije Srpske pravoslavne crkve. Saborna crkva u Šapcu je središnja crkva eparhije.
| Saborna crkva | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 1831 |
| Mesto | .png){kind=small} Šabac Srbija |
Istorijat uredi
Prvi pouzdani podaci o postojanju drvene crkve u Šapcu vezuju se austrijsku vladavinu Srbijom 1718-1739. godine.
Prva Crkva svetih apostola Petra i Pavla bila je opisana početkom 19. veka kao trošna. Kako je Šabac početkom ovog veka postao eparhijsko sedište, pristupilo se gradnji nove, velelepnije crkve.
Sadašnja šabačka crkva građena je od 1826. do 1831. godine. Kada je 1826. godine kroz Šabac prošao Joakim Vujić, zapisao je da je da se priprema materijal za gradnju nove crkve. Plac za novu šabačku crkvu poklonio zlatar Jovan Kurteša–Kurtović. Tokom 1829. je prikupljan kamen za gradnju crkve što je radio majstor Janja. On je tada „sposoban” kamen našao u Višnjici kod Beograda u ostacima stare crkvine i starog groblja, odakle je natovareno 1500 volovskih kola kamena i upućeno u Šabac.[1]
Iznad ulaznih vrata na severnoj strani nalazi se ploča sa tekstom o gradnji crkve koji glasi: “Vo slavu presvjatija Troici, Otca i Sina i Svjatago Duha, v čest svjatih Apostolov Petra i Pavla soveršisja svjatij božestvenij hram v Šabcje pri carstvovaniji Sultana Mahmuda 2, pri pokroviteljstvje jego, Imperatorskogo Veličanstva Nikolaja Pavloviča, Samoderžšca Sverosiskago; pri blagopolučnom carstvovaniji i pravljeniji v Serbiji svjetljejšago i deržavnago Gosudarja Miloša Obrenoviča Knjaza Serbskago ljeta 1831. septemvrija”.
Majstor-neimar je bio Kosta Dimović iz Ohrida. Gradnja crkve trajala je dosta duže nego što se predviđalo. Tako, je već nakon nekoliko godina crkvu je trebalo popravljati i dozidati zvonik. Iznad ulaznih vrata, na zapanoj strani nalazi se ploča od crvenog mermera, sa upisanim podacima o gradnji zvonika:
“Vo slavu svjatija jedinosuščnija i nerazdjelnija Trojici osnovasja i soveršisja zvonik sej pod vladenijem Blagovjernago Knjaza Serbskago Gospodarja Aleksandra Karađorđevića, blagoslovenijem že Preosvjaščenjejšago Episkopa Šabačkago Gospodina Mihaila ljeta Gospodnja 1858”.
Godine 1858, je stiglo sedam zvona iz kragujevačke topolivnice, a najveće je poklonila Tomanija Obrenović, žena Jevrema Obrenovića.
Istovremeno sa gradnjom tornja urađen je i ikonostas. Šabačka eparhija je 6. novembra 1852. godine sklopila ugovor o slikanju ikonostasa sa poznatim slikarom Pavlom Simićem. Ikonostas je slikan od 1853. do 1857. godine. Episkop Joanikije Nešković priložio je dveri. Drvorezbarski deo ikonostasa radio je Đorđe Dević iz Bačke Palanke, a pozlatarske radove je radio Miloš Branković.
U Prvom svetskom ratu crkva je teško oštećena. Srušen je zvonik do polovine, potpuno porušen krov, a svodovi i zidovi oštećeni. Austrijanci su u crkvi držali taoce, koje su streljali ispred crkve, a kasnije držali konje. Prema podacima iz Istorijskog arhiva u Šapcu smatra se da je u crkvi i crkvenoj porti izgubilo živote oko 200 lica. Tačan broj nikada nije utvrđen. Okupatori su opljačkali sve što se moglo nositi, a ikonostas u donjoj zoni boli bajonetima. Čak su i ilustrovane austrijske dnevne novine, Kronen cajtung pisali o oštećenju šabačke crkve, sa fotografski tačnom ilustracijom oštećenog crkvenog tornja 25. novembra 1914. Nekoliko godina posle rata crkva je popravljana. Ikonu svetog Jovana Krstitelja naslikao je 1931. godine šabački slikar Stevan Čalić. Pošto su okupatori, Nemci, odneli crkvena zvona to su, na ime reparacije 1924. godine, iz svojih livnica poslali crkvi sat i sedam zvona: po jedno od 1700 zatim od 1430 i 400 kilograma i po dva od po 1300 i 500 kilograma. Zvona su prvi put zazvonila uoči crkvene slave Svetih apostola Petra i Pavla 11. jula 1924. godine.
Na zidovima i svodu crkve urađene su freske u tehnici “al seko”, a slikao ih je 1932. godine akademski slikar Andrija Bicenko, izbeglica iz Rusije.
Ispod poda crkve nalazi se grobnica u kojoj su sahranjeni sveštenici: Jovan Pavlović, Marko Petrović, Jovan Živković, Adam Teodorović i episkop Samuilo Pantelić (1884—1886).
Ispred crkve, na mestu gde je nekada bila zgrada osnovne škole, podignut je spomenik izginulim šapčanima u ratovima od 1912. do 1918. godine. Ispod spomenika su sahranjeni eshumirani ostaci građana Šapca koji su ubijeni i spaljeni u crkvi za vreme okupacije u Prvom svetskom ratu od strane mađarski vojnika. Autor spomenika je Frano Mengelo Dinčić iz Kotora. Kamen-mermer za spomenik dovučen je sa Venčaca, a klesao ga je g. Rogulić. Spomenik je osvetio Njegova svetost patrijarh srpski g. Varnava 3. juna 1934. godine u prisustvu kralja Aleksandra i i bana Drinske banovine.
Tek šezdesetih godina počela je nova obnova crkve. Najpre je 1961. godine izvršena elektrifikacija kandila. Restauracija i konzervacija ikonostasa izvršena je 1967. godine, a radove su izveli Dušan Nonin i Bogdan Kovačević iz Novog Sada. Postavljene su mermerne ploče na podu crkve, crkva iznutra okrečena i ofarbana u 1971. godini. U 1979. godini stavljen je bakarni krov na crkvu. Parohijski dom je sagrađen 1976-1977. godine.
U sklopu proslave 50 godina arhijerejske službe episkopa Lavrentija, u crkvenoj porti su, tokom leta 2017. godine, popločane staze i izgrađena dva nova objekta i kutak za najmlađe, čime se dobio nov izgled, koji upotpunjuju biste Svetog Save i Svetog Nikolaja Velimirovića.[2]
Galerija uredi
-
Fotografija crkve i spomenika -
-
-
-
-
-
Ikona u crkvi -
Ikonostas -
Skulpture vladike Nikolaja u dvorištu crkve -
-
Skulptura Svetog Save u dvorištu crkve
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Jovanović, Nebojša (2020). Dvor gospodara Jevrema Obrenovića 1816-1842. Beograd: Laguna. str. 102. ISBN 978-86-521-3712-1.
- ^ „Patrijarh Irinej: Preosvećeni Lavrentije je Episkop kojim se ponosimo i na koga treba da se ugledamo!”. SPC. Arhivirano iz originala 30. 07. 2017. g. Pristupljeno 19. 9. 2017.
Literatura uredi
Literatura uredi
- Zavod za zaštitu spomenika Valjevo: "Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog Okruga" . . Ваљево. 2006. ISBN 978-86-904745-2-3.
- Raković, Aleksandar (2015). „Svedočenja o rušenju Saborne crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Šapcu i stradanju u njoj zatočenog srpskog naroda (1914)”. Pravoslavni svet i Prvi svetski rat: Zbornik radova. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet, Institut za teološka istraživanja. str. 161—168.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanična stranica Eparhije šabačke Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. jul 2012)
- Zvanična stranica Crkvene opštine Šabac
- „Šabački hram-mesto stradanja”. Distrikt. Pristupljeno 16. 7. 2017.
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Nepokretna kulturna dobra
- Lista spomenika
- Na šabačkoj crkvi opet „izbija vreme” („Politika”, 1. jul 2019)
