Sarkofag sa moštima cara Dušana
Sarkofag sa moštima cara Dušana koje se odvajkada smatraju čudotvornima, koje je otkrio 1927. godine profesor Radoslav Grujić prilikom iskopavanja manastira Sveti Arhanđeli kod Prizrena, danas se nalaze u crkvi Svetog Marka u Beogradu.
Istorija
uredi
Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić poznat i kao Stefan Dušan ili Dušan Silni, bio je poslednji srpski kralj iz dinastije Nemanjić, prvo je bio kralj od 1331. godine do 1346, a kada se krunisao za cara, pod tom titulom vladao je do smrti 1355. godine. Zbog sumnje da je ubio oca nikada nije proglašen za svetitelja i njegov kult nikada nije bio uspostavljen, barem ne u religijskom smislu. U nacionalnom, državnom smislu, Nemanjićka Srbija je bila najveća u vreme njegove vlasti, i bila je jedna od najsređenijih država svog vremena na celom Starom kontinentu.[1]
Izdao je Zakonik, kao svojevrsnu sintezu srpskog običajnog prava i onog romejskog.
Uzrok smrti nikada nije utvrđen ali se govorilo o trovanju, moždanom udaru, groznici i čak epilepsiji. Ni mesto njegove smrti nije utvrđeno pouzdano. Ostaje kao najverovatnije selo Đavol ili Devol, koje se nalazi na levoj obali Vardara, severno od sela Bogdanca, ka Đevđeliji. Nakon smrti sahranjen je u crkvi manastira Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila, u Prizrenu, u svojoj zadužbini, građenoj od 1347. do 1350. godine, u kojoj je naročito divljenje izazivao mozaički pod i pripremljen carev grob sa ležećom figurom pokojnika po zapadnjačkom uzoru.
Crkvu su Turci, po dolasku u Prizren srušili i od njenog kamena navodno podigli džamiju. Ispod ostataka ove crkve vekovima su, od njegove smrti 1355. godine pa sve do 1927. godine kada je opljačkani grob otkriven, ležale razbacane kosti ovog vladara.
Istorijat otkrića moštiju
urediProfesor Radoslav Grujić, veliki srpski naučnik i bogoslov, istoričar, teolog i arheolog, 1927. godine je prilikom iskopavanja manastira Sveti Arhanđeli kod Prizrena, pronašao zemne ostatke cara Dušana ispod ostataka sarkofaga, na kome je u visokom reljefu, na beličastom mramora, po zapadnom običaju, kome u srednjovekovnoj Srbiji nema primera, bio predstavljen car s mačem na grudima. Oko groba je bilo na stotine komadića polomljenog sarkofaga i nekoliko prilično očuvanih delova još jedne careve mramorne statue u prirodnoj veličini. U grobu je Grujić pronašao ispreturane kosti, koje i pored pljačke vrednih predmeta ipak ostale sačuvane. Tom prilikom prof. Grujić je zabeležio:
Narod, a naročito potomci stare vlastele u doba teških nevolja otimali su se kao o amajlije o kosti velikog cara. Njegovi uspesi izgledali su nenadmašivi, pa su i moštima njegovim pripisivali magičku moć.[2]
To je primoralo ovog naučnika da se narednih decenija grčevito bori da sačuva mošti od kradljivaca relikvija, nemačkih okupatora i ostrašćenih revolucionara, pa je on prema navodima Dušana Glumca, nekadašnji profesor Bogoslovskog, a tada Filozofskog fakulteta, kosti cara Dušana doneo u kapelu Patrijaršije u kojoj su skrivane u tajnosti od tadašnjih vlasti, i navodi
...da ih je Grujić, čuvao u kartonskoj kutiji u svojoj biblioteci...i naglašava..da je patrijarh German morao znati za njihovo postojanje.
Postoji priča da je prof. Grujić mošti čuvao na najneobičnijim mjestima kako ne bi bile uništeni ili ukradeni.
Postoji i priča da se 1941. godine, tokom bombardovanja Beograda, Grujić nagnuo preko sanduka sa moštima da svojim telom zaštiti ostatke poslednjeg srpskog cara.
Vremenom Dušanova zadužbina u Prizrenu je posle Grujićeve smrti bila zaboravljena sve do 1961, kada dr Slobodan Nenadović nastavio sa istraživanje i načinio pravu studiju u kojoj je detaljno rekonstruisao izgled manastira Svetih arhanđela.
Početkom devedesetih godina pokrenuta je inicijativa da se Dušanova zadužbina ponovo obnovi i izgradi na osnovu radova Grujića i Nenadovića, ali da toga nije došlo najviše zahvaljujući akademskim sujetama, ali i činjenici da su tokom zemljotresa 1963. u Skoplju nestali delovi reljefa, glava, ruka i šaka cara Dušana, ili kako navodi Vladimir Davidović, dugogodišnji sekretar SANU i jedan od najboljih poznavalaca srpske baštine,
Neki su pričali da su ukradeni, a drugi ih je zemljotres pretvorio u prašinu, mada tu sudbinu nisu doživeli drugi kameni ukrasi iz Svetih arhanđela. Mada, istinu govoreći, ostatke Dušanovog sarkofaga niko iz Srbije nije nikada zvanično tražio.[3]
Prenos moštiju u crkvu Svetog Marka
uredi
Prve naznake o prenosu moštiju u Crkvu Svetog Marka u Beogradu, od strane SPC javile su se s početka druge polovine 20. veka, koje su prema oceni Dušana Glumca, tadašnjeg profesor Bogoslovskog i Filozofskog fakulteta u Beogradu, imale za cilj da se prenošenje Dušanovih kostiju prikaže kao demonstracija i poziv na okupljanje Srba. To je u vrhu KPJ izazvalo veliku uznemirenost, o kojoj je u arhivu Jugoslavije prof. dr Veljko Đurić otkrio...
...strogo poverljive dokumente Saveznog izvršnog veća i Državne komisije za verska pitanja, koji svedoče o panici posle najave Patrijaršije SPC da će mošti cara Dušana 18. maja 1968. biti svečano prenete u Crkvu svetog Marka. Tadašnje vlasti SFRJ ovu vest su saznale iz lista „Pravoslavlje“, samo nekoliko dana pre svečanosti i panično poslale agente verskih komisija da istraže „sumnjivu akciju“...a kao glavna tema istrage navodi se ispitivanje motiva SPC da se carske mošti prenesu u Crkvu Svetog Marka posle decenijskog skrivanja. Njihovi izveštaji time svedoče o neprijatnom iznenađenju partijskih aparatčika koji nisu ni znali za postojanje Dušanovih moštiju.[4]
Kako je partijski aparat SKJ i SKS zaključili da se prenos moštiju ne može sprečiti pošto je hiljade građana najavilo dolazak na opelo koje će nad carskim sarkofagom obaviti patrijarh German i arhijereji SPC, u poverljivoj „Informaciji u vezi prenosa kostiju cara Dušana“ od 16. maja 1968. godine, stoji
Međutim, smatramo da patrijarhu Germanu treba zameriti što se čitava akcija pripremila i sprovodi bez ikakvih konsultacija
Prenos moštiju obavljen je 1968. godine u posebno sačinjenom sarkofagu koji je, nakon unosa u crkvu uz sve crkvene počasti, smeštene u za tu namenu posebnu u mermeru izgrađenu grobnicu, uz južni zid glavnog broda crkve Svetog Marka u Beogradu. Grobnica je urađena po projektu dr Dragomira Tadića.
Jedan od prva dva mozaika postavljena u prvoj deceniji 21. veka u Crkvi Svetog Marka bio je onaj iznad kovčega sa moštima cara Dušana - scena krunisanja, dok je drugi postavljen iznad groba Njegove svetosti patrijarha Germana.[5]
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ Stojanović 1927.
- ^ Subašić, B. „Prof Radoslav Grujić, čovek koji je pronašao mošti cara Dušana i otkopao Sv. Arhanđele”. www.novosti.rs. Pristupljeno 12. 4. 2019.
- ^ Subašić, B. „Cara Dušana među svece”. Novosti onlajn 27. septembar 2012. Pristupljeno 12. 4. 2019.
- ^ „Prenos moštiju Cara Dušana 1968. izazvao paniku u vlasti SFRJ”. Večernje novosti 23. februar 2013. Pristupljeno 12. 4. 2019.
- ^ Crkva Svetog Marka dobija novi izgled, Na RTS Beograd 1.8.2019 Pristupljeno 2.8.2019.
Literatura
uredi- Stojanović, Ljubomir (1927). Stari srpski rodoslovi i letopisi. Sremski Karlovci.
