Википедија

Severni Kipar

Severni Kipar (tur. Kuzey Kıbrıs), zvanično Turska Republika Severni Kipar (TRSK; tur. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)), je samoproglašena, međunarodno nepriznata država na severnom delu ostrva Kipar, koja je nastala nakon vojne intervencije Turske Republike 1974. na međunarodno priznatu državu Kiparsku Republiku.[3][4]

Turska Republika Severni Kipar
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti  (turski)
Krilatica: Слобода или смрт
(tur. Ya istiklâl, ya ölüm)
Položaj Turske Republike Severni Kipar
Glavni gradSeverna Nikozija (dejure)[1]
Najveći gradSeverna Nikozija
Službeni jezikturski
Vladavina
Oblik državeunitarna polupredsjednička republika
 — PredsednikErsin Tatar
 — Predsednik VladeFaiz Sujuoglu
Zakonodavna vlastSkupština Republike
Istorija
Stvaranje‍
 — Turska invazija na Kipar20. jula 1974.
 — Autonomna uprava kiparskih Turaka1. oktobra 1974.
 — Turska savezna država Kipar13. oktobra 1975.
 — Nezavisnost od Kipra15. novembra 1983.
Geografija
Površina‍
 — ukupno3.355 km2
 — voda (%)2.7
Stanovništvo‍
 — 2017.326.000[2]
 — gustina93 st./km2 (117)
Ekonomija
ValutaTurska lira
 — stoti deo valute‍100 куруша‍
 — kod valuteTRY
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +2, (UTC+3; LRV
Pozivni broj++90 392
 

Aktuelne političke nesuglasice su doprinele podeli ovog mediteranskog ostrva na četiri dela, od čega Severni Kipar zauzima oko 1/3 teritorije ostrva. Kopneno se „graniči“ sa ostala tri dela: Zelenom linijom, britanskim vojnim bazama Akrotiri i Dekelija i delom Kipra pod upravom međunarodno priznate države Kiparska Republika. Glavni grad je službeno Severna Nikozija (deo Nikozije koji je pod kontrolom Severnog Kipra), ali vrlo često i Kerineja vrši tu ulogu. Turska i Pakistan su jedine države koje su na međunarodnom nivou zvanično priznale Severni Kipar za državu. Problem statusa ove teritorije je glavni kamen spoticanja Evropske unije, Grčke i Kiparske Republike sa jedne i Turske sa druge strane. Za razliku od Kiparske Republike, Serverni Kipar nije deo Evropske unije niti koristi Evro kao valutu.

Severni Kipar se prostire od vrha poluostrva Karpas na severoistoku do zaliva Morfu, rta Kormakitis i najzapadnije tačke, eksklave Erenkoy (grčki: Kokina). Najjužniju tačku predstavlja selo Akıncılar (grčki: Louroujina). Tampon zona pod nadzorom Ujedinjenih nacija prostire se između Severnog Kipra i ostatka ostrva i deli Nikoziju, glavni grad obe države.

Državni udar 1974, izvršen u cilju aneksije ostrva Grčkoj izazvao je tursku invaziju. Invazija je rezultirala iseljenjem kiparskih Grka sa severa i kiparskih Turaka sa juga, podelom ostrva i jednostranim proglašenjem nezavisnosti Severa 1983. Zbog manjka priznanja, Severni Kipar se oslanja u Tursku za ekonomsku, političku i vojnu podršku.[5][6][7]

Pokušaji da se pronađe rešenje kiparskog spora do sada su bili neuspešni. Na Severnom Kipru je razmešten garnizon Turskih oružanih snaga jačine 17.000 ljudi. Dok boravak turskih jedinica podržava i odobrava vlada Severnog Kipra, vlada Kipra i međunarodna zajednica smatraju ih snagama okupacije, a njihovo prisustvo bilo je predmet više rezolucija Saveta bezbjednosti UN-a.

Severni Kipar je polupredsednička, demokratska republika sa kulturnim nasleđem koje objedinjuje više uticaja i ekonomijom u kojoj dominira uslužni sektor. Ekonomija je doživela značajan rast kroz 2000-e i 2010-e, a dalji razvoj sprečava međunarodni embargo. Službeni jezik je turski, koji se priča specifičnim lokalnim dijalektom. Gotovo celokupno stanovništvo čine sunitski muslimani.[8] Severni Kipar je posmatrač u Organizaciji islamske saradnje i Organizaciji ekonomske saradnje, a u Parlamentarnoj skupštini Veća Evrope ima status posmatrača pod imenom „Kiparska turska zajednica”.

Geografija uredi

Glavni članak: Geografija Kipra
 
Satelitski snimak ostrva

Kipar je najistočnije ostrvo u Sredozemnom moru, a sa površinom od 9.251 km² treće je po veličini sredozemno ostrvo (nakon Sicilije i Sardinije). Po veličini teritorije je 161. na svetu i po tome je najsličniji Libanu i Portoriku.

TRSK zauzima sever, te veći deo istoka ostrva. Površina koju zauzima iznosi 3.355 km² ili nešto oko 37% celokupne površine ostrva. No, zbog UN-ove neutralne zone ta površina je nešto manja. Kao i južni tako i Severni Kipar ima jednu svoju eksklavu, istina mnogu manju, ali mnogo više izolovanu nego što je to slučaj kod južnjaka. To je selo Erenkoj (Kokina), koje leži u Morfu zalivu i od matične teritorije odvojeno je sa nekih 5-10 km grčke plaže.

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Kipra

Objašnjavanje trenutnih društvenih i političkih prilika Kipra nemoguće je bez prethodnog upoznavanja istorije ovog ostrva. Kipar zauzima vrlo povoljan geografski položaj te je zbog toga imao vrlo burnu prošlost. Naime, uvek je bio zanimljiv većim civilizacijama i državama zbog strateške važnosti na Mediteranu. Tako je bilo i u davnoj i u skorijoj prošlosti, ali je tako takođe i danas, pa je tako Kipar kroz istoriju prelazio iz ruku jednih osvajača u ruke drugih.

Politika uredi

 
Rauf Denktaš, prvi predsednik TRSK-a
 
Mapa Severnog Kipra
Glavni članak: Politika Kipra

Sadašnji predsednik je Mehmet Ali Talat. Pored njega vladu čini premijer Ferdi Sabit Sojer, te parlament od 50 članova, u kom većinu ima Turska Republikanska Stranka. Izbori su svakih 5 godina, a sadašnji predsednik je prošle godine na izborima pobedio Raufa Denktaša koji je bio predsednik od samoproglašavanja nezavisnosti 1983. godine.

Vojska TRSK je u stvari vojska Republike Turske, koja se nalazi na ostrvu od 1974. do danas. Broji oko 30.000 vojnika, koji čuvaju suverenitet ove samoproglašene republike. Jedan od osnovnih zahteva kiparskih Grka je da se ova vojska povuče, međutim to Turci ne žele.

Službeni jezik je turski. Grčki jezik se slabo govori na severnom delu ostrva i upotreba jezika može prouzrokovati probleme. Ista situacija je i na drugom delu ostrva.

Međunarodni odnosi uredi

Ovu državu su priznale jedino Turska i Pakistan, a ima i delimično priznanje, kao posmatrač, u Organizaciji islamske saradnje i Organizaciji za ekonomsku saradnju i razvoj. Zanimljivo je i to ova republika ima priznanje i od Abhazije, ali i od Autonomne Republike Nahičevan, koja je pod suverenitetom Azerbejdžana, dok od samog Azerbejdžana nema.

Inače, Severni Kipar ima međunarodni embargo u svakom pogledu: političkom, ekonomskom, trgovinskom, saobraćajnom, vojnom, sportskom, kulturnom i dr. Ovo je uslovljeno time što se on smatra okupatorom i agresorom na Kiparsku Republiku, te se smatra njenim delom. Tako Severni Kipar uveliko zavisi od Turske Republike, bez koje praktično ne bi opstao. Sve svoje spoljne poslove mora izvršavati preko nje. Ipak, u poslednjih nekoliko godina, ova izolacija polako počinje popuštati, te ova republika sve više počinje da samostalno deluje, iako to još nije blizu formalnog priznanja samostalnosti.

Podloga zastave TRSK je bela. Na podlozi se nalaze dve vodoravne crvene pruge, koje su odvojene od gornjeg, odnosno donjeg ruba. Između ovih pruga se nalazi crveni polumesec i zvezda, simbol islama, koji je službeno državna religija, iako se TRSK deklariše kao sekularna država.

Stanovništvo uredi

Glavni članak: Demografija Kipra

Etnička struktura stanovništva Kipra je sledeća: 78% Grci, 18% Turci i 4% ostale etničke grupe. Gotovo svi i Turci i Grci žive na svom delu ostrva, uz retke izuzetke. Tako 0,5% Grka živi u Severnom Kipru i to na poluostrvu Karpas. Oko 40% Grka su izbeglice u svojoj državi. Sa druge strane 1,3% Turaka živi u južnom delu i među njima je mnogo manje izbeglica.

Religijska struktura se gotovo poklapa sa etničkom. Grci su pravoslavci, a Turci sunitski muslimani, uz jedan manji broj ateista u oba naroda. Ostatak su pravoslavni Jermeni, hrišćani Maroniti, rimokatolici, protestanti, Jevreji i ostali pravoslavci.

Slična je situacija i sa jezičkom strukturom: Grci govore grčki, a Turci turski jezik. Ove manjine praktikuju u svojim zajednicama svoje jezike, a oko 90% stanovništva govori i engleski jezik.

Privreda uredi

Glavni članak: Privreda Kipra

BDP po glavi stanovnika iznosi 8,095 $. To jeste manje od polovine BDP-a grčkog Kipra, ali se treba uzeti u obzir činjenica da je ovo zemlja u izolaciji, te da gotovo potpuno zavisi od Turske. Ovo je veći BDP po glavi stanovnika, čak i od BDP-a same Turske. Ipak, ova nelogičnost u pogledu BDP-a TRSK i BDP-a njenog zaštitnika i finansijera dobija smisao ako uzmemo u obzir činjenicu da Severni Kipar ima stanovnika koliko i (primera radi) prosečno naselje Istanbula, te da vlada Turske iz svog budžeta izdvaja veliki deo novca za Severni Kipar.

Valuta je nova turska lira, koja je zamenila staru tursku liru 1. januara 2005. godine.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „The Constitution of the Turkish Republic of Northern Cyprus”. www.cypnet.co.uk. 
  2. ^ „KKTC”. Turkish Ministry of Economy. Arhivirano iz originala 19. 8. 2015. g. Pristupljeno 28. 7. 2015. 
  3. ^ Griffiths, Ryan D. (2021). Secession and the Sovereignty Game: Strategy and Tactics for Aspiring Nations. Cornell University Press. str. 127. ISBN 978-1-5017-5474-6. doi:10.7591/j.ctv153k63s. 
  4. ^ Yearbook of the European Convention on Human Rights / Annuaire de la convention européenne des droits de l'homme. Council of Europe/Conseil de l'Europe. 1996. str. 153. „... that despite the fact that it has not been recognised de iure by any other State than Turkey, the TRNC exist de facto as an independent State exercising all branches of State power on its territory.” 
  5. ^ Centralna obavještajna agencija (2013). „Northern Cyprus”. The CIA World Factbook 2014. Skyhorse Publishing. str. 691. ISBN 978-1-62873-451-5. 
  6. ^ Boas, Gideon (2012). Public International Law: Contemporary Principles and Perspectives. Edward Elgar Publishing. str. 177. ISBN 978-0-85793-956-2. 
  7. ^ Yael Navaro-Yashin (2012). The Make-Believe Space: Affective Geography in a Postwar Polity. Duke University Press. str. 8. ISBN 0-8223-5204-4. 
  8. ^ Langfield, Michele; Logan, William; Craith, Mairead Nic, ur. (2010). Cultural Diversity, Heritage and Human Rights: Intersections in Theory and Practice. New York: Routledge. str. 231. ISBN 978-1-135-19070-5. 

Literatura uredi

  • Langdale, Allan (2012). In a Contested Realm: an Illustrated Guide to the Archaeology and Historical Architecture of Northern Cyprus. Grimsay Press. ISBN 978-1845301286. 
  • North Cyprus – a Pocket-Guide. Rustem Bookshop, Nicosia. 2006. ISBN 9944-968-03-X. 
  • Bryant, Rebecca; Hatay, Mete (2020). Sovereignty Suspended: Political Life in a So-Called State (na jeziku: engleski). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-5221-7. 
  • Cyprus under Ottoman Empire by Official Republic of Cyprus Web site Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. maj 2006).
  • Bağışkan, Tuncer (2005), Kıbrıs'ta Osmanlı Türk Eserleri, Turkish Cypriot Association of Museum Lovers 
  • Foglietta, U. The sieges of Nicosia and Famagusta. London:Waterlow, 1903.
  • Gazioglu, Ahmet C. The Turks in Cyprus: A province of the Ottoman Empire (1571–1878). London: Rustem & Bro., 1990.
  • Hill, George (1952). A History of Cyprus, Volume 4: The Ottoman Province. The British Colony, 1571–1948. Cambridge University Press. ISBN 9780511751738. 
  • Jennings, Ronald C. Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean world, 1571–1640. New York: New York University Press, 1993.
  • Katsiaounis, Rolandos. Labour, society and politics in Cyprus during the second half of the 19th century. Nicosia: Cyprus Research Centre, 1996.
  • Koumoulides, John. Cyprus and the war of Greek Independence, 1821–1829. London: Zeno, 1974.
  • Kyrris, Costas, P. The Kanakaria documents, 1666–1850. Nicosia: Cyprus Research Center, 1978.
  • Luke, Harry. Cyprus under the Turks, 1571–1878. London: Hurst, 1969.(Reprint of 1921 edition.)
  • Mariti, Giovanni. Travels in the island of Cyprus. (C. D. Cobham translator). London: Zeno, 1971. (Reprint of 1909 edition.)
  • Michael, Michalis N.; Kappler, Matthias; Gavriel, Eftihios (eds.). Ottoman Cyprus. A Collection of Studies on History and Culture. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009.
  • Özkul, Ali Efdal (2005). Kıbrıs'ın Sosyo-Ekonomik Tarihi: 1726-1750 (na jeziku: turski). Istanbul: İletişim Yayınları. 
  • Papadopoullos, T. Social and historical data on population:1570–1881. Nicosia: Zavallis Press, 1965.
  • Proxenika egrafa tou 19o aionos. (Consular documents of the 19th century.) Nicosia: Cyprus Research Centre, 1980.
  • Ross, L. A journey to Cyprus. (February and March 1845). (C. D.Cobham translator). Nicosia: Government Printing House, 1910.
  • Salvator, Louis. Levkosia: The capital of Cyprus. London Trigraph,1983. (Reprint of 1881 edition.)
  • Sant Cassia, Paul. "Religion, politics and ethnicity in Cyprus during the Turkocratia(1571–1878)." Archives Europeennes de Sociologie, Tome XXVII, No. 1, 1986

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Северни_Кипар&oldid=27619646”