Seksualne manjine
Seksualne manjine su osobe rodnog, polnog identiteta i izražavanja koje je različito od, trenutno, društveno prihvatljivih normi.[1] U svakodnevnom životu za sve ove identitete koristi se termin LGBT, skraćenica koja se sastoji od sledećih reči: (L)ezbijke, (G)ejevi, (B)iseksualci, (T)ransrodne osobe. Homoseksualne i biseksualne osobe spadaju u seksualne manjine zbog svoje seksualne orijentacije, a transseksualne osobe spadaju u seksualnu manjinu zbog svoje želje da promene pol u kome su rođene.[2][3] Zbog seksualne različitosti, seksualne manjine u nekim društvima mogu biti u situaciji da ih većinska grupa diskriminiše i stigmatizuje, što može ispoljiti nagativan uticaj na njihova ljudska prava i mentalno zdravlje.
Istorijat pojma i suprotstavljeni stavovovi uredi
Seksualne manjine, kao trmin nastao je kasnih 1960-ih godina pod uticajem revolucionarne knjige švedskog autora Larsa Ulerstama Erotske manjine, koja je zagovarala toleranciju i empatiju prema različitim varijetetima seksualnosti. Kako je ovaj termin nastao po analogiji sa etničkim manjinama, izazvao je brojne kontroverze u javnosti. U srpskohrvatskom jeziku termin počinje da se koristi tokom 2000-ih, sa jačanjem homoseksualne zajednice i LGBT pokreta
U početku se ovaj termin odnosio se samo na lezbijke, gejeve, biseksualne i transrodne osobe, da bi se kasnije proširio i obuhvatio i druge grupe. Druge grupe na koje se ovaj termin može odnositi su razne grupe fetišista, poput onih koje praktikuju sadomazohizam (kolektivni naziv je obično BDSM). Termin, takođe, može da obuhvata grupe aseksualnih osoba, kao i osoba koje su heteroseksualne i čiji je izbor partnera/partnerki neuobičajen, kao što su svingeri, poliamoristi ili osobe koje su u drugačijim nemonogamnim vezama, kao i osobe koje preferiraju mlađe ili starije partnere/ke, kao i osobe koje preferiraju interrasne veze.
Deo LGBT osoba protivi se da se termin seksualne manjine primenjuje na njih i radije se odlučuju za termin LGBT. Postoje različiti razlozi za ovakav stav. Na primer, neke LGBT osobe smatraju da ih termin seksualne manjine nepovratno svrstava u kategoriju diskriminisane "manjine", dok oni zapravo žele da budu integralni i uvažavani deo društva.
Primedbe se, takođe, javljaju zbog velike inkluzivnosti termina koji može da uključuje različite fetišističke grupe, kao što su BDSM, poliamoristi i sl. Neke LGBT osobe insistiraju na tome da se postave jasne granice između seksualnih praksi (npr. BDSM) i seksualne orijentacije (homoseksualnost, biseksualnost ...) i rodnih identiteta (transrodnost).
Neke transseksualne i transrodne osobe imaju primedbe na ovaj termin iz još jednog razloga. Naime one smatraju da transrodnost i transeksualnost nema nikakve veze sa seksom, seksualnim praksama i seksualnom orijentacijom, već sa rodom, rodnom disforija, rodnim izražavanjem i raznim rodnim varijetetima. Prema tome, ove osobe smatraju da ubrajanje njih u grupu seksualnih manjina ne odgovara istinitosti, jer one predstavljaju rodne manjine.
Neke konzervativne grupe protive se ovom terminu iz sasvim drugačijih razloga. Oni smatraju da reč manjina daje legitimnost ovim grupama, poput nacionalnih manjina, i ukazuje na zaštitu od diskriminacije, što po političkom stavu konzervativaca, seksualne manjine ne zaslužuju.
Osnovni pojmovi uredi
- Seksualni identitet
U 21. veku, kao popularno ali i „politički korektno“, prihvata se objašnjenje da se nastanka seksualnog identiteta zasnivaa na esencijalističkoj teoriji: po kojoj su ljudi po rođenju heteroseksualci ili homoseksualci, odnosno njihovo homoseksualno ili heteroseksualno ponašanje je stvar prirode, a ne socijalizacije. Prema: Delamateru i Šibl Hajdu i Eščofiru,[4][5]kauzalni lanac, koji karakteriše ovakvu interpretaciji seksualnosti je ovaj:
| „ | Neke urođene osobine – stvorene bilo genetski, bilo usled prenatalnog delovanja hormona – proizvode homoseksualnu ili heteroseksualnu želju, ta želja vodi homoseksualnom ili heteroseksualnom ponašanju, a to ponašanje, na kraju, stvara trajni homoseksualni ili heteroseksualni identiet. | ” |
Prema ovim postavkama društvo je u obavezi da taj identitet poštuje i da mu omogući da se do kraja izrazi, uključivši i kroz borbu za zaštitu kolektivnih prava i interesa grupacije sa jasnim identitetom.[6]
- Homoseksualnost
Homoseksualnost je fizička, emocionalna i duhovna privlačnost prema osobama istog pola.
- Biseksualnost
Izvestan broj ljudi u svom životu ima period biseksualnosti, posebno za vreme istraživanja vlastite seksualne orijentacije u adolescenciji. Tako prema istraživanjima jedan, manji deo ljudi, ima duži perioda seksualnog kontakta sa članovima oba pola te su homoseksualna i heteroseksualna privlačnost trajni aspekti njihova identiteta.
- Transseksualnost
Trajni osećaj nelagodnosti i nepripadanja polu u kojem je osoba rođena, uz težnju da se živi i bude prihvaćen kao osoba suprotnog pola, jedna je od bitnih karakteristika transseksualnosti. U ranom uzrastu ove osobe sebe doživljavaju i osećaju kao pripadnike ili pripadnice suprotnog pola od onog u kojem su rođene. Ako imaju tu mogućnost, velika većina transeksualnih osoba u nekom će se trenutku odlučiti hirurški promeniti svoj polni izgled. Bez obzira na to hoće li ili ne promeniti pol, transseksualne osobe imaju pravo javno se identifikovati i živeti se sopstvenim osećajem pripadnosti određenom polu. Preciznije, transseksualci mogu, nakon postupka propisanih Pravilnikom o načinu prikupljanja medicinske dokumentacije o promeni pola, promeniti pol i ime u ličnim dokumentima.
Epidemiologija uredi
Premda je tačan ili pouzdan broj teško ustanoviti, naučnici koji se bave istraživanjima seksualne orijentacije smatraju da bi seksualnu manjinu trebalo da čini oko pet posto opšte populacije homoseksualne orijentacije.
Epidemiološki podaci govore da je transeksualnost prisutna kod najmanje jednog od 30.000 muškaraca i kod jedne od 150.000 žena.
Stigmatizacija i diskriminacija seksualnih manjina uredi
U današnje vreme, na globalnom nivou zaštita osnovnih ljudskih prava i promovisanje ravnopravnosti pojedinca bez obzira na pol, rasu i etničku pripadnost jedno je od osnovnih vrednosti ustavnog poretka mnogih zemalja. Svako u Svetu ima prava i slobode, nezavisno o njegovom polu ili drugom uverenju, nacionalnom ili socijalnom poreklu, imovini, rođenju, obrazovanju, društvenom položaju ili drugim osobinama, na jednaka prava pred zakonom.[7] Prema Zakonu o ravnopravnosti polova mnogih savremenih zemalja:
| „ | Diskriminacija na osnovu pola predstavlja svako normativno ili stvarno, direktno ili indirektno razlikovanje, isključivanje ili ograničenje zasnovano na polu kojim se otežava ili negira ravnopravno priznanje, uživanje ili ostvarivanje ljudskih prava muškaraca i žena u političkom, obrazovnom, ekonomskom, socijalnom, kulturnom, građanskom i svakom drugom području života. | ” |
I pored dobrih zakonskih rešenja, i dalje ostaje problem njihove primene u praksi. Homofobija i predrasude prema LGBT osobama su u mnogim zemljama sveta (npr. u Rusiji, Srbiji,[8] Hrvatskoj itd) i dalje su duboko ukorenjene, a pokušaji promocije prava seksualnih manjina nailaze na žestok otpor u konzervativnoj javnosti i često nasilan odgovor ekstremističkih grupa i pojedinaca.[9]
Homofobija uredi
Homofobija, kao najčešći oblik diskriminacije seksualnih manjina, može se javiti u dva oblika kao:
- Interpersonalna homofobija
Ova homofobija u svom ekstremnom obliku dovodi do toga da su lezbijke, gejevi i biseksualke/ci fizički napadani zbog mržnje, prema njihovo polnoj različitosti. I dok većina ljudi homofobiju ispoljava kroz pasivno posmatranje i podržavanje postojećeg heteronormativnog sistema, rodbina često namerno izbegava svoje homoseksualne i biseksualne članove porodice; saradnici su distancirani i hladni prema svojim radnim kolegama lezbijkama, gejevima i biseksualkama/cima; heteroseksualni prijatelji nisu zainteresovani za slušanje o vezama svojih prijatelja lezbijki, gejeva i biseksualki/aca.
- Institucionalna homofobija
Ova homofobija odnosi se na brojne načine kojima vlada, poslovni sektor, crkve i druge institucije i organizacije vršeći diskriminaciju na osnovu seksualne orijentacije. Za institucionalnu homofobiju se često korist naziv heteroseksizam.
Stav Ujedinjenih nacija o seksualnim manjinama uredi
Kako bi stale na put ovim pojavama u Svetu, u Ujedinjenim nacijama usvojena je posebna Deklaracija o pravima seksualnih manjina, koju su do sada je potpisale 66 države, članica UN-a, čiji je glavni cilj pozivanje na dekriminalizaciju seksualne orijentacije i rodnog identiteta. Deklaracija potvrđuje načelo nediskriminacije koje zahteva da se ljudska prava primenjuju podjednako prema svakom ljudskom biću bez obzira na seksualnu orijentaciju ili rodni identitet, a posebno se osuđuje primena smrtne kazne i mučenja po osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identiteta i uskraćivanje zdravstvene nege.[10]
Odluke seksualnih manjina o sopstvenoj budućnosti uredi
Za neke pripadnike seksualnih manjina, nelagodnosti proizilaze iz nesklada između njihovog izgleda i načina na koji oni osećaju da mogu da postanu ekstremni kroz detinjstvo, adolescenciju do odraslog doba. U adolescenciji, stres izazvan stigmatizacijom i homofobijom sredine, otežava početak puberteta, kada se telo razvija, jer se protivi svom urođenom rodnom identitetu.
U Holandiji, SAD, Australiji i nekim drugim razvijenijim zemaljama, mladim ljudi mogu da imaju medicinsku podršku kako bi suspendovali pubertet, što im omogućava više vremena da se potvrde da li žele da žive kao muškarci ili kao žene u njihovom životu kada postanu odrasle osobe.
Međutim, u tom sukobu seksualne manjine mogu da dožive polnu disforiju zbog koje često žive mnogo godina u rodnom identitetu koji društvo očekuje od njih sve dok, konačno, njihova nevolja ne postane nepodnošljiva i oni tada prolaze kroz fazu tranzicije ka stalnom životu u skladu sa polnom ulogom koja je udobnija za njih. Nakon što uspostave osećaj svoje celovitosti, ove osobe su onda bolje „osposobljene“ da sebi i društvu, pruže pun doprinos u svim sferama života. Zato mnogi od onih koji žive sve vreme u novom rodnoj ulozi žele da sebe smatraju običnim muškarcima i ženama.
U potrazi za psihološkim faktorima stabilnosti seksualne manjine često stvaraju sve veću povezanost strategije ličnog angažovanja kroz razblaženje stresogenih uticaja. Zato pojedinci izbegavaju samokategorizaciju kao 'gej' nego koncipiraju i podešavaju i prilagođavaju svoju homoseksualnost pre svega drugojačijim ponašanjem. Iako ovo izgleda kao zaštita psihološke koherentnosti njihovog identiteta, ipak ona dovodi do disonance između seksualnog ponašanja i društvenog i verskog identiteta. Zato se javlja tendencija među pojedinim osobama da one sagledavaju i da konceptualizuju svoje seksualne ponašanje kao „grešku prirode“ čije je poreklo „ipak“ vantelesno [11]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ „Definition of Terms - "Sexual Minority"”. Gender Equity Resource Center. Pristupljeno 12. 6. 2015.
- ^ Jokić-Begić, N. (2008). Psihosocijalne karakteristike transseksualnih osoba u Hrvatskoj, Socijalna psihijatrija, 36(3).
- ^ Jokić-Begić, N. i sur. (2008). Transseksualnost: život u krivom tijelu? Liječnički vjesnik, 130: 237-247.
- ^ J. D. Delamater and J. Shibley Hyde, Essentialism vs Social Constructionism in the Study of Human Sexuality, The Journal of Sex Research, 1998. Vol. 35, No. 1, pp. 10–18.
- ^ J. Eschoffier, 1998. American Homo: Community and Perversity, Berkeley, Los Angeles and London, University of California Press.
- ^ Mršević Z, 2009: Ka demokratskom društvu: istopolone porodice, Beograd, Institut društvenih nauka.
- ^ Vasiljević, S., Balen, B. (2009). Zakon o suzbijanju diskriminacije u svjetlu europskog prava: sadržaj i sankcije. Policija i sigurnost. 18 (2), 213-221.
- ^ „Diskriminacija - problem srpskog društva | EurActiv Srbija (2012)”. Arhivirano iz originala 18. 06. 2015. g. Pristupljeno 16. 06. 2015.
- ^ Palašek, M.; Bagić, D.; Ćepić, A. (2002) Ljudska prava i stavovi o homoseksualnim osobama. Zagreb: Agencija Puls za CARANA corporation.
- ^ Svjetska zdravstvena organizacija. Međunarodna klasifikacija bolesti i srodnih zdravstvenih problema. Medicinska naklada, Zagreb, 1994
- ^ (jezik: engleski) Jaspal, R., Cinnirella, M. (2010). Coping with potentially incompatible identities: accounts of religious, ethnic and sexual identities from British Pakistani men who identify as Muslim and gay. British Journal of Social Psychology. 49(4), 849-870.
Spoljašnje veze uredi
- (jezik: engleski) Homosexuality Introduction, Definitions, and Key Concepts
- (jezik: engleski) Rates and predictors of mental illness in gay men, lesbians and bisexual men and women