Sikstinska kapela

Sikstinska kapela (ital. Cappella Sistina) je najpoznatija kapela u Apostolskoj palati, zvaničnoj rezidenciji papa u Vatikanu. Čuvena je po svojoj arhitekturi i fresko dekoraciji koju su radili najveći majstori renesanse: Mikelanđelo, Rafael, Bernini i Botičeli. Pod patronatom pape Julija II, Mikelanđelo je od 1508. do 1512. oslikao 1100 m² tavanice Sikstinske kapele. Danas se ona smatra Mikelanđelovim najznačajnijim slikarskim dostignućem.^[1]^[2]

Kapela je dobila ime po papi Sikstu IV, koji je restaurirao staru Veliku kapelu između 1477. i 1480.^[3]^[4] Tokom ove restauracije Pjetro Peruđino, Sandro Botičeli i Domeniko Girlandajo su naslikali niz fresaka koje opisuju Mojsijev i Hristov život.

Drugo značenje je zbor od 32 pevača crkve sv. Petra u Rimu (na italijanskom: Il Collegio dei Capelloni Cantori della Cappella Pontificia) koji peva pri papinom bogoslužju. Razvio se iz Schole cantorum pape Grgura Velikog u 6. veku, a u današnjem ga je obliku uredio papa Siksto IV. (druga polovina 15. veka). Naziv je dobio upravo po Sikstinskoj kapeli sagrađenoj za njegovog pontifikata.

Slike Sikstinske kapele uredi

Freske na zidovima uredi

Pietro Perugino, Hrist predaje ključeve sv. Petru, 1480-1482, freska, oko 335 × 550 cm.

Sandro Botičeli, Kažnjavanje Koraha, 1481-1482, freska, 348,5 × 570 cm.

Slikarske dekoracije započete 1481. godine su pretvorile tu strogu, gotovo oguljenu kapelu, u dragocenu pinakoteku italijanskog renesansnog slikarstva 15. i 16. veka. Već je sam papa Siksto IV poverio nekolicini najboljih slikara iz tog doba, kao što su bili Peruđino, Botičeli, Girlandajo i Kozimo Roseli, izradu paralelnih prizora iz Starog i Novog zaveta koji se sučeljavaju na središnjem pojasu dva zida. Te prve freske paralelno na bočnim zidovima predstavljaju Mojsijev život s jedne strane i Hristov život s druge.

Gotovo svaka četvorina može se povezati s paralelnom na drugoj strani. Veoma ih je zanimljivo uspoređivati gledajući naizmenično na jednu i drugu stranu. Tako Mojsijev put u Egipat, koji se pripisuje Pinturičiju, na suprotnoj strani odgovara Isusovo krštenje koje je zasigurno naslikao Pinturičio. Pored klasičnih hriršćanskih simbola u pozadini, u dolini su vidljivi rimski spomenici.

Slede Botičelijevi radovi: u starozavetnom nizu sleva Mojsije s Jetrovim kćerima, a u evanđeoskome zdesna Bičevanje Isusa i Ozdravljenje gubavca.

Na redu su Prelaz kroz Crveno More, rad Kozima Roselija koji alegorijski veliča veliku pobedu papinskih trupa Siksta IV protiv Napolitanaca u Kampomartu (1482) na strani posvećenoj Starom zavetu, a nasuprot Poziv prvim apostolima, rad Mikelanđelovog učitelja Girlandaja.

Potom Roselijeva Predaja ploča Saveza, koje je Mojsije slomio videvši da izraelski narod obigrava oko zlatnog teleta obožavajući ga, s jedne strane, a Govor na gori s druge strane.

Na redu je opet Botičeli s biblijskim događajem: Korah, Datan i Abiram, a nasuprot je Rafaelov učitelj Peruđino naslikao Predaju ključeva sv. Petru.

Krajnja bočna freska sleva prikazuje Mojsijev blagoslov i smrt, rad Luke Sinjorelija, dok je zdesna Kozimo Roseli ostvario jedno od svojih najuspešnijih dela, Poslednju večeru.

Ta dva niza fresaka završavaju onde gde bi teoretski bila ulazna vrata, nasuprot glavnom oltaru. Tu je Sinjoreli za starozavetni niz naslikao Prepirku oko Mojsijevog tela. Zadnji događaj iz Evanđelja je Hristovo uskrsnuće koje je izvorno naslikao Girlandajo. Te dve freske su nažalost, uništene urušavanjem zida 1522. godine. Kad je zid obnovljen te su freske ponovo naslikala dva skromna predstavnika Manirizma: Hendrik van der Boek i Mateo Perez.

Kantorija i balustrada dragoceni su radovi koje su izradili majstori Mino da Fezole i Ivan Dunković.

Svod Sikstinske kapele uredi

Mikelanđelov svod Sikstinske kapele

Julije II, uvek željan novih pothvata, naručio je 1508. od mladog Mikelanđela da oslika svod Sikstinske kapele. Taj golemi rad ostvaren na podlozi izvorno obojenoj u plavo sa zlatnim zvezdama započet je u maju 1508, a dovršen na Dan mrtvih 1512, dvadeset i tri godine pre nego je počeo da slika Poslednji sud.

Objektivne poteškoće usled prostranosti (površini od gotovo 800 m²) i ogoljenosti svodne površine Mičelangelo je briljantno svladao izumom koji otkriva svu složenost njegovog genija. On je iznad stvarnih arhitektonskih elemenata postavio oslikanu arhitektonsku strukturu koja je, zapanjujućim trodimenzionalnim efektima, smestila različite figurativne teme.

Rad na oslikavanju svoda otkriva da je pored slikarstva i kiparstva Mikelangelo bio i revolucionarni arhitekta. Proroci, sibile i svi drugi likovi predstavljaju ostvarenja velikog umetnika koji je znao da na izvanredan način spoji slikarstvo, kiparstvo i arhitekturu, iskoristivši posebno poimanje svoda za dinamično uklapanje impozantnih likova u prizore.

U složenu kompoziciju uklopio je niz od devet četvorki s Pričama o postanku koje se nižu hronološkim redom, od glavnog oltara prema zidu glavnog ulaza. Devet različitih četvorki prikazuju ove motive:

Libijska sibila sa svoda Sikstine.

Stvaranje čoveka (pre restauracije)

Stvaranje čoveka (restaurirano)

Razdvajanje svetla od tame.
Stvaranje Sunca i Meseca.
Stvaranje stabala i biljaka.
Stvaranje čoveka – ova slika je središnji prizor ciklusa i položajem i sa slikarskog stajališta. Dovoljna bi bila samo ta freska da učini ovog autora besmrtnim. Umetnik izražava uzvišen čin stvaranje jednostavnim dodirom vrškova prstiju kroz koje kao da prolazi pravi i istinski naboj životne snage od Stvoritelja Adamu.
Stvaranje Eve.
Istočni greh – prizor podeljen na dva dijela stablom oko kojega se omata zmija s poprsjem žene, koja okrenuta ulevo poziva Adama i Evu da uberu zabranjeno voće. Zdesna je prikazana, u uzročno-posledničnom odnosu, drama izgona iz Raja.
Noina žrtva – Prizor kojim se slavi zahvalnost nakon katastrofe hronološki je trebala stajati iza sledeće četvrtine.
Opšti potop je koralna slika pretrpana likovima i događajima.
Noino pijanstvo – freska koja notom gorkog pesimizma o bedi ljudske naravi zaključuje snažan ciklus na svodu.

Proroci i Sibile u trougaonim prostorima gde se svod zakrivljuje najveći su likovi tog monumentalnog dela. Svi su u sedećem položaju okruženi anđelima i anđelčićima. Prikazani su: Jona, Libijska sibila, Danilo, Kumanska sibila, Isaija, Delfijska sibila, Zaharije, Joil, Eritrejska sibila, Jezekilj, Persijska sibila i Jeremija.

Središnje četvorine svoda međusobno su odeljene poznatim mikelanđelovskim golim likovima. U lunetama iznad prozora i trouglastim pandantivima prikazani su Hristovi preci, a u četiri ugaona pandanta naslikani su starozavetni prizori, neobično dramatični, vezani uz spasenje Izraelskog naroda.

Sa strana glavnog oltara sleva se vidi Amanovo kažnjavanje, sdesna Bronzana zmija, a na suprotnom zidu David i Golijat sleva a Judita i Holoferno zdesna.

Oltarska freska Poslednjeg suda uredi

Mikelanđelov Poslednji sud

Otkako je Mikelangelo započeo da ukrašava svod, pa sve do ostvarenja Poslednjeg suda na zidu glavnog oltara prošle su dobre 23 godine, razdoblje u kojem je luteranska reforma preobrazila hrišćanski svet a Rim pretrpio najstrašnije pljačkaško haranje u svojoj istoriji.

Poslednji sud na zapadnom zidu, iza oltara, je jedinstveno, veličanstveno i neponovljivo delo, što osvaja i dominira sjajnom odvažnošću stvaratelja koji je tu preneo svu svoju snagu. Mesto gde se sažima Božanstvena komedija i gde pitoreskno eksplodira „Dies irae”, Mikelanđelo je započeo 1535, na zahtev pape Papa Pavle III, a završio 1541.

Trista likova ispunjava nacrt zapanjujuće doslednosti i jasnoće, gde je prostor organizovan kao istinska arhitektura likova. Veličanstvenim prizorom dominira lik Hrista, neumoljiva Sunca, uzdignute desnice, u znak osude. Bogorodica uz njegov bok predstavlja uvek živu vezu između Hrista i čovečanstva. Ostali likovi suda su proroci, apostoli i mučenici. (Mikelanđela je zanimalo sve što je neobično ili „drukčije”, te je svoj iskrivljen i izobličen autoportret naslikao skriven u oguljenoj koži što je mučenik, sv. Bartolomej drži u ruci.) S desna Mojsiju su izabrani, s leva osuđeni. Na nebu su, u lunetama, svrstani anđeli s predmetima kojima je mučen Hrist. U dnu levo je prizor uskrsnuća mrtvih: grupa anđela u sredini, noseći sudnju knjigu, duvaju u trube, dok iz otkrivenih grobova ustaju mrtvi da bi se okupili u Jošafatskoj dolini. I dok se dobri uzdižu u Nebo praćeni nemoćnim besom demona, zli su survani u bezdan, gde ih čeka Haron s lađom i Minos, pakleni sudija.

Na ženske crte Poslednjeg suda morao je uticati lik predivne pesnikinje Vitorije Kolone, prema kojoj je Mikelanđelo gajio strastvene osećaje.

Odmah nakon dovršenja počele su manje slobodoumne pape da zahtevaju da se „najsramotnija” i „najstidnija” mesta na fresci preslikaju tkaninama, pa su duhoviti italijani slikare koji su to radili, poput Daniela de Voltera, nazvali braghettone (slikar gaća, gaćar). Zanimljivo je, da se ni u 20. veku, pri restauraciji fresaka, ipak nisu usudili skinuti sve „krpice” sa „stidnih mesta”.

Reference uredi

^ Graham-Dixon 2009, str. 2
^ Stollhans, Cynthia (1988), „Michelangelo's Nude Saint Catherine of Alexandria”, Woman's Art Journal, Woman's Art, Inc., 19 (1): 26—30, ISSN 0270-7993, JSTOR 1358651, doi:10.2307/1358651.
^ Pietrangeli 1986, str. 28
^ Monfasani, John (1983), „A Description of the Sistine Chapel under Pope Sixtus IV”, Artibus et Historiae, IRSA s.c., 4 (7): 9—18, ISSN 0391-9064, JSTOR 1483178, doi:10.2307/1483178.

Literatura uredi

Deimling, Barbara (2000), Sandro Botticelli 1444/45–1510 , Köln: Taschen, ISBN 3-8228-5992-3

Earls, Irene (1987), Renaissance Art: A Topical Dictionary, Westport: Greenwood Press, ISBN 0-313-24658-0
Ekelund, Robert B.; Hébert, Robert F.; Tollison, Robert D. (2006), The Marketplace of Christianity, Cambridge: MIT Press, ISBN 0-262-05082-X
Graham-Dixon, Andrew (2009) [2008], Michelangelo and the Sistine Chapel, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 9781602393684
Hersey, George (1993), High Renaissance Art in St. Peter's and the Vatican , Chicago: University of Chicago Press, ISBN 0-226-32782-5
Michelangelo (1999), Bull, George, ur., Michelangelo, Life, Letters, and Poetry, Oxford Oxfordshire: Oxford University Press, ISBN 0-19-283770-2
Pietrangeli, Carlo, ur. (1986), The Sistine Chapel, New York: Harmony Books, ISBN 0-517-56274-X
Seymour, Charles (1972), Michelangelo, the Sistine Chapel Ceiling: illustrations, introductory essays, backgrounds and sources, critical essay, New York: W. W. Norton, ISBN 0-393-04319-3
Stinger, Charles (1998), The Renaissance in Rome, Bloomington: Indianapolis, ISBN 0-253-21208-1
Talvacchia, Bette (2007), Raphael, Oxford Oxfordshire: Phaidon Press, ISBN 978-0-7148-4786-3
Vasari, Giorgio (1987), The Lives of the Artists , George Bull, New York: Penguin Books, ISBN 0-14-044500-5
Wright, Lawrence (1983), Perspective in Perspective, London: Routledge & K. Paul, ISBN 0-7100-0791-4
Paolucci, Antonio (2016), La Cappella Sistina, Bologna: Edizioni Musei Vaticani - Scripta Maneant Editore, str. 254
Ettlinger, Leopold (1965), The Sistine Chapel before Michelangelo: Religious Imagery and Papal Primacy, Oxford: Clarendon Press, OCLC 230168041
King, Ross (2003), Michelangelo & the Pope's Ceiling, New York: Penguin Books, ISBN 0-14-200369-7
Lewine, Carol (1993), The Sistine Chapel Walls and the Roman Liturgy, University Park: Pennsylvania State University Press, ISBN 0-271-00792-3
Hirst, Michael; Colalucci, Gianluigi; Mancinelli, Fabrizio; Shearman, John; Winner, Matthias; Maeder, Edward; De Vecchi, Pierluigi; Nazzareno, Gabrielli; et al. (1994), Pietrangeli, Carlo, ur., The Sistine Chapel: A Glorious Restoration, Takashi Okamura (photographer), New York: H.N. Abrams, ISBN 0-8109-3840-5
Pfeiffer, Heinrich (2007), Die Sixtinische Kapelle neu entdeckt (na jeziku: nemački), Stuttgart: Belser, ISBN 978-0-8109-3840-3
Stone, Irving (2004), The Agony and the Ecstasy, London: Nal Trade, ISBN 0-451-21323-8 . Previously publish by Doubleday in 1961; a novel.
Blech, Benjamin; Doliner, Roy (2008), The Sistine Secrets: Michelangelo's Forbidden Messages in the Heart of the Vatican, New York: HarperOne, ISBN 978-0-06-146904-6
The Vatican: spirit and art of Christian Rome. New York: The Metropolitan Museum of Art. 1982. ISBN 0-87099-348-8.

Spoljašnje veze uredi

[Dixon2-1] Graham-Dixon 2009, str. 2

[2] Stollhans, Cynthia (1988), „Michelangelo's Nude Saint Catherine of Alexandria”, Woman's Art Journal, Woman's Art, Inc., 19 (1): 26—30, ISSN 0270-7993, JSTOR 1358651, doi:10.2307/1358651.

[Pietrangeli1986-3] Pietrangeli 1986, str. 28

[4] Monfasani, John (1983), „A Description of the Sistine Chapel under Pope Sixtus IV”, Artibus et Historiae, IRSA s.c., 4 (7): 9—18, ISSN 0391-9064, JSTOR 1483178, doi:10.2307/1483178.

[1]

[2]

[3]

[4]