Sihem

Sihem (hebr. שכם‏‎‎‎) je antički grad u Palestini. Tragovi naselja datiraju iz 4. milenijuma p. n. e. U egipatskim izvorima spominje se početkom 2. milenijuma p. n. e. Prema Bibliji, grad plemena Efraim, poznato svetilište. Nakon Solomonove smrti (937. p. n. e.) prva prestonica Kraljevstva Izrailj. Asirci su ga razorili 724. p. n. e. Za vreme rimskih vlasti obnovljen oko 70. p. n. e. nekoliko kilometara zapadnije pod imenom Flavia Neapolis današnji Nablus.

Sihem שְׁכֶם
Administrativni podaci
Država	Palestina
Teritorija	Palestinske teritorije
Osnovan	2100. p. n. e.
Stanovništvo	‍
Geografske karakteristike
Koordinate	32° 12′ 49″ S; 35° 16′ 55″ I
Sihem Sihem na karti Palestinskih teritorija

Istorija

Ovaj drevni grad je utkan u celokupnu istoriju jevrejskog naroda, počev od praoca Avraama, pa sve do perioda Novog Zaveta. U Sihemu su pronađeni tragovi proto-hananskog pisma i to ga svrstava među najznačajnije gradove u kulturološkom smislu. Vladari Sihema su u jednom periodu uspeli da uspostave svoju vlast nad središnjim delom Hanana. Sihem je poznat egipatskim izvorima u 2. milenijumu pre Hrista. Faraon Sesostris III (1878.–1843. p. n. e.) ga pominje na znamenitoj steli Ku–Sebek kao grad protiv koga je vodio vojni pohod.

U vreme staroѕavetnog Jakova Sihem je bio naseljeno mesto. Njegov gospodar je sklapao sporazume sa praocem Jakovom, a Jakov je trgovao sa njegovim stanovništvom (Post. 33, 18–20; up. 34, 2). Arheološki podaci pokazuju da je Sihem bio nastanjen u periodu srednjeg bronzanog doba. U ovom periodu zbog prodora pustinjskih plemena, dolazi do izvesnog stepena propadanja Sihema, mada su njegovi stanovnici u ovom periodu težili da se otrgnu od vlasti egipatskog dvora. Grad je obnovljen u periodu srednje bronze IIA. Od sredine 17. ili 16. veka p. n. e. grad je gotovo neprestano bio naseljen, iako su odbrambeni zid, hram i tvrđava porušeni u osvajanjima između 1550. i 1540. p. n. e. Prema nekim shvatanjima platforma iz zapadnog dela grada je deo naselja iz perioda srednje bronze II i treba da bude poistovećena sa oltarima Avraama i Jakova.

Sihem je kao kultno mesto imao naročit značaj u životima praotaca Izrailja, pre svega praoca Avraama i praoca Jakova. Ova uloga i značaj doprineli su značaju koji je imao u kasnijoj biblijskoj istoriji.

Sihem se u bibliji pominje na više mesta: Bog se u Sihemu javlja Avraamu obećavajući mu da će njegovo potomstvo naslediti Hanan (Post. 12, 6). Avraam odgovara Bogu podizanjem žrtvenika pod hrastom (Post. 12, 7). Arheološki podaci potvrđuju da je Sihem sa okolinom bio središte kultnih aktivnosti. Prilikom povratka iz Mesopotamije, Jakov je podigao oltar u Sihemu. On je tada iskazao svoje neopozivo raskidanje sa paganskim kultom odbacujući i zakopavajući idole koje su iz Mesopotamije poneli pripadnici njegovog plemena (Post. 33, 18–20; up. 35, 4–6). Tu je Jakov kupio zemlju na kojoj je podigao šator i oltar koji je nazvao silni Bog Izrailjev (Post. 33, 20). U Sihemu Jakov dobija božanski poziv da se uputi ka Vetilju i da tamo podigne oltar (Post. 35, 1).

Konačno, Jakov je zbog ishitrenog postupka svojih sinova, koji su učinili krvnu odmazdu nad lokalnim stanovništvom, morao da napusti oblast Sihema (Post. 35, 22; 49, 4).

Sihem je u periodu boravka Jevreja u Egiptu i njihovog putovanja kroz pustinju zadržao kultni karakter. U Sihemu su sahranjene kosti proroka Josifa koje su prenete iz Egipta (Nav. 24, 32). U Sihemu je verovatno već bio naseljen deo izrailjskog naroda. Ukoliko je ova pretpostavka tačna, njome se može objasniti zašto Sihem nije postradao u periodu izrailjskih osvajanja Hanana. Isus Navin je istakao da savez sa Jahveom podrazumeva strog monoteizam (INav. 24, 14.15.19.20) i potpuno potiranje idolatrije u Izrailju (INav. 24, 23 up. 24, 14). Sihem je, dakle, mesto uspostavljanja kontinuiteta sa prošlošću, ali istovremeno i mesto u kojem se određuje budućnost Izrailja.

Značajna uloga Sihema u ovom periodu ticala se ne samo kulta, već i politike. U Sihemu se Avimelek, tokom 12. veka p. n. e., proglasio za cara (Sud. 9, 6). Arheološka istraživanja su potvrdila postojanje vanredno velikih hramova u Sihemu tog doba.

Sihem se, u ovom periodu, spominje kao središte proslavljanja godišnjeg praznika Gospodnjeg (Sud. 21, 19). Krajem doba sudija Sihem je i dalje bio hodočasnički centar, ali je njegov značaj slabio pred uzdizanjem kultnog značaja Vetilja u kome se nalazio kovčeg saveza (Sud. 19, 21). Sihem je postao mesto na kojem su hodočasnici ponavljali istoriju praotačkog doba, vršeći ritualno očišćenje pre odlaska pred Gospoda u Vetilj (up. Post. 35, 2–4).

Tokom perioda rane i ujedinjene monarhije Izrailja Sihem se ne spominje kao kultno središte. On jednostavno nestaje sa istorijske scene Izrailja: i to potpuno, iznenada i bez objašnjenja, da bi posle nekoliko vekova isto tako iznenadno ponovo postao deo istorije, ili ponovo se pojavio. Posredni podaci ukazuju na to da je kult, ipak, održavan na ovom mestu (vidi: Ps. 60, 6.7; 108, 7.8), mada verovatno ne u potrebnoj jahvističkoj čistoti. Podela ujedinjene jevrejske monarhije odigrala se u Sihemu, i Jerovoam, novoizabrani vladar severnih plemena, upravo Sihem bira za svoju prestonicu (1 Car. 12, 1–19.25; 2 Dn. 10, 1). On kasnije premešta prestonicu iz Sihema, možda zbog postojanja levitske opozicije u gradu. Sinkretističko–politeistički kult cara Jerovoama našao je na ovom području plodno tlo u još uvek sporadično praktikovanoj predizrailjskoj religiji Hanana. Proroci su osuđivali ovakvu praksu najavljujući propast Sihema. Njihove najave su ispunjene. Sihem je gotovo potpuno izgubio karakter kultnog mesta, mada je i dalje bio tranzitno kultno mesto za hodočasničke koji su putovali u Silom u kome se tada nalazio savezni kovčeg (up. Jer. 20, 5).

U Sihemu je Isus Navin održao svoj poslednji govor. Tu je dao poslednja uputstva (INav. 24) i pozvao svoje sunarodnike na konačnu odluku i izbor. Taj izbor je na vanredno snažan način predstavljen i u Novom Zavetu kada sam Gospod Hristos u Sihemu i kraj zdenca praoca Jakova stavlja ženu Samarjanku pred izbor koju će vodu zahvatiti, vodu iz izvora koja ne može zadovoljiti najdublje potrebe njenog bića ili živu vodu koju joj nudi veći od Jakova (Jn. 4, 11–14).

Arheološka istraživanja Vilijama Olbrajta (William Albrigrt) potvrdila su postojanje kultnog kamenja u oblasti Hanana. Ovaj kult je deo izrailjske religije od vremena praotaca Izrailja do poznog doba sudija. Izgleda da se ova praksa održala i u poznom periodu judejske religije (Is. 19, 19; Os. 3, 4; 10, 1–2; Mih. 5, 12; Jez. 26, 11; 1 car. 14, 23; 2 car. 3, 2; 10, 26–27; 17, 10; 18, 4; 23, 14). U istoriji izrailjske religije kameni stub je dugo imao dvojako značenje. Jedno je bilo prihvatljivo za jahviste, a drugo je bilo oznaka idolatrijskog kulta. Drugo značenje je vremenom prevladalo (INav. 24, 26.27 up. Post. 28, 18–22; 31, 13.44–52; 35,1 4.20; Izl. 24, 4; 2 Sam. 18, 18). Zato je ovaj česti kultni obrazac, kao i kult svetog drveta (Post. 12, 6; Post. 13, 8; 21, 33; 14, 13; 18, 1; 35, 4; Sud. 4, 11; 6, 11.19; 1 Sam. 10, 3; 22, 6; 31, 13 up. Pnz. 12, 2; 2 car. 16, 4; Is. 1, 29; 57,5; Os. 4, 13; Jer. 2, 27; 3, 6; Av. 2, 19; Jez. 6, 13; 20, 28 up. Pnz. 11, 30; Sud. 9, 6.37) osuđivan od strane biblijskih pisaca (Izl. 23, 24; 34, 13; Lev. 26, 1; Pnz. 7, 5; 12, 3; 16, 22).

Grad je poznat i kao grob Jošua (Josša 24:32) i Jakova i po sastanku Isusa Hrista i Samarićanke.

Poznato je da je Sehem postojao u Samariji nekoliko milenijuma između planina Gerizim i Ebal, severno od Betela i Šiloha. Oblast je bogata i puna voćem kajsije, breskve, nar, šljiva, ruža i mirtama.

Tokom 2. i 3. veka p. n. e. je napušten. Širenjem hrišćanstva u Samariji izgrađeni su hrišćanske crkve i početkom 4. veka, postao je episkopski centar.

Iskopavanja na lokalitetu Sihema (1913.-1914. godine, 1926.-1933. godine, i 1957. godine) pronađeni su ostaci utvrđenja, akropola i ruševine hrama.

U 2012. godini, Arheološki park je otvoren za javnost.