Википедија

Skadar

град у Албанији
Za selo u Srbiji pogledajte stranicu Skadar (Osečina).

Skadar (alb. Shkodër ili Shkodra, lat. Scodra, tur. İşkodra ili Arnavut İskenderiyesi, ital. Scutari) je grad na jugoistočnoj obali Skadarskog jezera, u severozapadnoj Albaniji. Glavni je grad istoimene oblasti. Nalazi se blizu mesta gde se sastaju reke Drim i Bojana. Od Jadranskog mora je udaljen 20 km. Jedan je od najstarijih i najznačajnijih gradova u Albaniji, kako u kulturnom tako i u ekonomskom smislu. Stanovništvo Skadra se procenjuje na oko 90.000, a gradske oblasti sa okolinom na oko 110.000 (2004).

Skadar
Shkodra
Skadar
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaAlbanija
Stanovništvo
 — (2001)83.598
Geografske karakteristike
Koordinate42° 04′ 05″ S; 19° 30′ 44″ I / 42.0681424° S; 19.5123047° I / 42.0681424; 19.5123047
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina53 m
Skadar na karti Albanije
Skadar
Skadar
Skadar na karti Albanije
Ostali podaci
Poštanski broj4001-4007
Pozivni broj022
Registarska oznakaSH
Veb-sajtwww.bashkiashkoder.gov.al

Etimologija uredi

 
Skadarska oblast na karti Abrahama Ortelijusa iz druge polovine 16. veka

Nazivi grada, u svim savremenim jezicima, izvedeni su iz drevnog latinskog naziva (Scodra). Taj naziv se dovodi u vezu i sa latinskim pojmom scutarii, koji označava nosioce ili proizvođače štitova ili oklopa.

U raznim lokalnim predanjima (srpskim i albanskim), naziv grada se dovodi u vezu i sa pojmom Skenderija, što je ahaični naziv za širu skadarsku oblast, a taj tojam se dalje dovodi u vezu sa imenima Skenderbega Crnojevića i Skenderbega Kastriota, pa čak i sa imenom Aleksandra Velikog.

Humanista Marin Barleti je smatrao da je Skadar osnovao Aleksandar Veliki, iako izvori svedoče da je grad znatno stariji. Albanolog Kaplan Burović navodi podatak da su Turci mislili da su sinovi ovog grada sinovi Aleksandra Velikog, zbog hrabrosti u borbama i zvali su ga Iskodra od Iskender (Aleksandar), iako Burović to ime povezuje pre sa Skenderom Crnojevićem.[1]

Istorija uredi

Arheološki nalazi sa šireg skadarskog područja svedoče da najstariji slojevi potiču iz protoistorijskog perioda.

Stari vek uredi

Skadar je osnovan u 4. veku pre nove ere. Ovde je živelo ilirsko pleme Labeati. Tu je bila i prestonica kralja Agrona i kraljice Teute. Oko 168. godine (pre nove ere), grad su zauzeli Rimljani i pretvorili ga u značajan trgovački i vojni centar rimskog Ilirika. Prvobitno je pripadao rimskoj provinciji Dalmaciji. Krajem 3. veka, pripao je novostvorenoj provinciji Prevalitani, čiji je upravni centar bio smešten upravo u Skadru.[2]

Tokom poznog antičkog eprioda, grad je postao značajan hrišćanski centar. Nakon uvođenja mitropolitskog siistema u 4. veku, skadarski episkop je kao jerarh glavnog provincijskog grada dobio mitropolitsku vlast nad svim episkopima u Prevalitani, čime je stvorena skadarska crkvena oblast, odnosno Skadarska mitropolija.[3]

Srednji vek uredi

Početkom 7. veka, vizantijska provincija Prevalitana, kojoj je pripadao i drevni Skadar, opustošena je od strane Avara i Slovena, a domaće romansko stanovništvo se povuklo u primorske oblasti. Iako je u to vreme postradao, Skadar nije sasvim zapusteo, a na središnjem području drevne Prevalitane stvorena je srpska kneževina Duklja.[4][5]

Početkom 10. veka, Skadar je još uvijek bio izvan domašaja vizantijske Dračke teme, koja je prema severu dopirala samo do grada Lješa, a slično stanje je zabeleženo i sredinom istog veka, u vreme nastanka istoriografskog spisa De administrando imperio, kada je Dračka tema pored Lješa već uveliko obuhvatala i gradove Ulcinj i Bar, ali ne i Skadar.[6][7]

Krajem 10. i početkom 11. veka, u vreme uspona vizantijske vlasti, Dračka tema se proširila i na Skadar. U to vreme je obnovljena i Skadarska episkopija, koja je bila potčinjena pravoslavnoj vizantijskoj Dračkoj mitropoliji.[8][9]

Skadar je postao prestonica dukljanske države za vreme vladavine kneza Svetog Jovana Vladimira (um. 1016). Kratko vreme, Duklja je bila pod vrhovnom vlašću Jovanovog tasta, bugarsko-slovenskog cara Samuila (um. 1014). Vizantinci su nešto kasnije (oko 1018. godine) zaposeli skadarsku oblast, koja je ponovo uključena u sastav Dračke teme.[10]

Srpski knez Stefan Vojislav je oko 1035. godine u oblastima Travunije i Zete podigao ustanak protiv vrhovne vizantijske vlasti, a nešto kasnije (oko 1040- godine) uspeo je da oslobodi i skadarsku oblast. Njegov unuk, kralj Konstantin Bodin, primio je krstaše krstaškog rata iz 1101. u Skadru.

Krajem 12. veka, Skadar je zajedno sa ostalom Zetom potpao pod vlast velikog župana Stefana Nemanje i od tada se nalazio u sastavu srpske države Nemanjića, sve do druge polovine 14. veka, kada je potpao pod vlast države Balšića. Skadar je bio važan grad srednjovekovne srpske države, a jedan od njegovih starih naziva bilo je i „Rosaf“ (1215).[11]

Nakon stvaranja rimokatoličke Barske nadbiskupije, pod njenim okriljem se našla i rimokatolička Skadarska biskupija. Na crkvenom saboru koji je održan 1199. godine u gradu Baru, učestvovao je i skadarski biskup Petar.[12]

Mletačka i turska vladavina uredi

Turci osvajaju grad 1393, da bi 1396, grad preuzela Mletačka republika. Njih je iz grada izbacila lokalna pobuna 1403. Skadar je odbio dva velika turska napada, 1474. i 1478-1479, pod vođstvom Leke Dukađina, koji je postao vođa albanskog otpora protiv Turaka posle smrti Skenderbega 1468. Komandant grada u otporu prema turskoj invaziji bio je Danilo Juričić.[13] Slomivši herojsku odbranu, Turci su osvojili Skadar 1479. Po osvajanju, grad je bio razoren, a većina stanovništva je izbegla. Skadar je postao glavni grad turskog vilajeta.

U 17. veku, osnovana je manja administrativna jedinica, sandžak, sa centrom u Skadru. Grad je počeo da prosperira na zanatstvu: proizvodnja svile, tkanina, oružja i srebrnih predmeta. U gradu je izgrađen bazar i most preko reke Kir, dug preko 100 m, na 13 lukova.

Tokom 18. veka, Skadar je bio centar Skadarskog pašaluka, pod vlašću familije Bušati, i to od 1757. do 1831. Posle pada pašaluka, u gradu je organizovano više pobuna protiv turske vlasti (1833—1836, 1854, 1861-1862, i 1869).

Vreme 19. veka bilo je za Skadar vreme procvata. Skadar je važio kao trgovački centar za ceo Balkan. U njemu je bilo preko 3500 trgovina, a odeća, koža, duvan, i barut su bili najvažnija roba. Od 1718. strane države su otvarale poslanstva u Skadru.

Godine 1876. Skadar je imao oko 24.000 stanovnika, i tu je sedište turskog paše, koji "kao namesnik vlada Arbanijom". Bio je tada Mušir Ali-Sajib paša na vlasti. Tu pristaju trgovački brodovi i tu se pravi oružje.[14]

Skadar je bio kulturni i nacionalni centar Albanaca u 19. veku. Biblioteka Bušati, izgrađena 1840-ih, bila je mesto okupljanja Prizrenske lige za Skadar. Osnivana su kulturna udruženja i društva pisaca u gradu, kao Baškimi (Unija) i Agimi (Zora). Prve albanske novine i časopisi štampani su u Skadru. Porodica Marubi bila je pionir fotografije u Albaniji i ostavila preko 150.000 negativa iz perioda albanske borbe za nezavisnost, kao i slika života u albanskim gradovima na prelazu iz 19. u 20-i vek.

Srbi u Skadru uredi

Srba je od davnina bilo mnogo u Skadru, jer je to njihova stara postojbina. Vladar "kralj slovanski" Mihailo bio je u Skadru između 1051—1084. godine.[15] U drugoj polovini 11. veka, Bodin sin srpskog kralja Mihaila Vojislavljevića, vladara srpske države Duklje "sedeo" je u Skadru. Vojnom silom uspeo je da pokori sebi župane - Bosanskog i Raškog. Ta srpska država nije dugo trajala, jer su zbog srpske nesloge potpali su Srbi pod vlast Grka (Vizantije).

Veliki župan Stefan Nemanja je u svom velikom pohodu sa Ugarskom zauzeo pre 1169. godine i grad Skadar. Budući car Dušan boravio je za vreme vladanja njegovog oca kralja Stefana Dečanskog, u Skadru, gde je bio knez. Umro je 1379. godine u Skadru, Đurađ I Balšić "čovek mudar i vojnički iskusan".[16] Godine 1393. Đurađ II Stracimirović Balšić je po sporazumu sa Mletačkom republikom njima ustupio Skadar. Đurađ Branković Smederevac, preoteo je 1424. godine od "Mlečića" Skadar, da bi za njega dobijao godišnji danak od po 1000 dukata.[17] Stefan Crnojević je "sedeo" u Skadru, za vreme Turaka.

Đurađ Kastriot, deda Skender-bega vladao je za vreme Turaka u Skadru, kao turski vazal.[18]

Pod Turcima su Albanci krenuli da iskorenjuju Srbe i čitava istorija je istorija borbi između dva naroda, svedena na sukobe između plemena u borbi za opstanak. Može se i pratiti neprekidno osipanje Srba; prelazak u Islam odnosno utapanje u albansku nacionalni korpus. Albanci su zloupotrebljavali sve ratove i revolucije, a naročito poslednju komunističku, kada su od tamošnjih Srba represijom uz komunističku ideologiju, Srbe sveli na minimum.

Srpske epske pesme su opevale "grad bijeli Skadar na Bojani". Tu se kod gradnje Skadra, pominju tri brata srpska vladara Mrnjavčevića: Vukašin, Uglješa i Gojko.

Bogoslužbenu knjigu "Triod cvetni" štampao je "Stefan od Skadra" i Kam. 1563. godine, u Skadru, u srpskoj štampariji.[19]

Pravoslavce su ugrožavali i hrišćani–rimokatolici, koji su se i pod Turcima širili i otimali tuđe crkvena dobra, zahvaljujući moćnoj podršci Vatikana i drugih država - oličenim u tamo prisutnim konzulima. Srbi Skadrani su zajedno sa mitropolitom novopazarskim Joanićijem, svojom tužbom izdejstvovali su da im sultan Selim III (1789—1807) izda ferman br. 1221. Po tom turskom aktu štite se pravoslavni i nisu više mogli ni muslimani a ni katolici, da prisvajaju njihove stare razvaline manastira i crkvi.[20]

Polovinom 19. veka Srbi počinju da dižu glave i organizuju se. Javlja se "Srpsko obštestvo" (1856) koje čine Srbi, tada kao pravoslavci u manjini; mnogi su se odrodili, jer su svoj jezik zaboravili. Veliki nacionalni polet se osetio od 1852. godine kada dolazi srpski učitelj Musulin. Nikola Mihajlović Musulin je bio pravoslavni Srbin iz Gomirja u Hrvatskoj, koji je u stvari krenuo da proputuje Staru Srbiju. Hteo je da vidi iskonske srpske predele gde su Nemanjići vladali i gde su im zadužbine ostale. Iako je on mislio da se vratio u svoje mesto, zadržali su ga Srbi Skadarci za svog učitelja 1853. godine. Učinio je novi učitelj mnogo za kratko vreme; prvo je srpsku školu propisno uredio a zatim krenuo da rešava i crkvena pitanja. Crkveni obred je vratio po pravilima pravoslavne crkve a neuke podučio. Zavladao je red u srpskoj školi i crkvi. Dobavio je 1854. godine školske knjige iz Srbije, i povezao se sa listom "Svetovid", preko kojeg je pribavio srpske knjige i iz Austrije. Glavni problem srpske zajednice bilo je siromaštvo, zbog kojeg nisu ni školu mogli izdržavati. Ali uz pomoć Srba iz Trsta ona je tri godine opstajala, uz sve žrtve učiteljeve. Musulin se spremio na put da obilazi srpska mesta u Staroj Srbiji i skuplja priloge da jednu veću školu otvori u Skadru. Traženo je i od carske Rusije da pomogne pravoslavne u Skadru, u vezi škole.[21]

U Skadru je učitelj Musulin 1852. godine bio skupljač pretplate za "Srpsko-dalmatinski magazin". On je uzeo taj kalendar za svoju kćerku, a uz njega se kao kupci pominju: pop Jefto Nikov Štirkić paroh, Aleksa Đorđije Popović (za svoja dva sina), Sergije Janaći kujundžija iz Kruševa, braća kujundžije Dimitrije i Đorđe Toljin, i još četiri učenika drugog i trećeg razreda tamošnje srpske škole.[22]

Rođen je u drugoj polovini 19. veka u Skadru slikar-samouk Pavle Gligov Perović, koji se naselio u Podgorici. Uradio je 1900. godine portret ruskog cara Petra Velikog, koji je poklonio podgoričkoj čitaonici. Radio je 1901. godine istorijsku sliku "Boj na Kosovu".[23]

Pretplatnici jedne srpske knjige bili su polovinom 19. veka i Srbi u Skadru. Pretplatu je skupio u Skadru Nikola Musulin "učitelj srpske škole", a kupci knjiga su bili: Jakov Lainović trgovac za svoje sinove Krstu i Iliju, Grigorije Đurbabić trgovac, Filip Vučković kalajdžija, Mirko zlatar i Đorđe Antonijević, Radovan Piper, Pavle Petkov tufekdžija, Đorđe Bošković trgovac, braća Berović - Filip, Jakov i Radivoj, Aleksa Popović za sinove Pantu i Jeremiju, učitelj Musulin i jeromonah Serafim Ristić nastojatelj Dečanski (manastir) i privremeni nastojatelj lavre srpske Pećke patrijaršije. Objavio je skadarski učitelj Musulin 1855. godine svoju pesmu "Usamljeni putnik" u književnom dodatku srpskog lista "Svetovid" u Beču.[24]

U Skadru je srpska kneževina Crna Gora imala 1864. godine samo jednog predstavnika. Bio je to Jovan Vaclik, pre toga sekretar počivšeg kneza Danila Petrovića.[25]

Knjigu o junačkim pesmama crnogorskim Mirka Petrovića, uzeli su 1864. godine i čitaoci Srbi u Skadru. Pretplatnike je okupio skupljač pretplate učitelj skadarski Matija Zlatičanin. Knjiga su pretplatili ukupno 47 egzemplara sledeći Skadrani: Jovan Vaclik crnogorski konzul u Skadru, pop Jeftimije Štirkić paroh, pop Ivan Popović paroh u selu Vraži, pop Đorđije Crnogorac paroh u Vraži, Aleksije Popović tumač carskog ruskog konzula, Filip Berović tumač francuskog konzula, Taso Mihailović trgovac, Luka Tetov trgovac, Filip Vučković trgovac, Gligo Đurbabić trgovac, Petar Berović "prvi član opštine", Dimitrije Tolić zlatar i član opštine, Jovan Šočević kodžobaša i član opštine, Gligo Perović trgovac, Toko Štirkić puškar, Radov Piper, Pavo Petković puškar, Hadži Nikola Arhitekton, K. Hejović puškar, Jakov Vučinić, Spiro Petručević šavac, Luka Kočović puškar, J. Andrić papudžija, Đoko Džanjević zlatar, L. Komanin stražar kod ruskog konzula, J. Guzović puškar, M. Dibranin zidar, Petar Matija šavac, Risto Zagora zlatar, J. Nikolić sahadžija iz Sarajeva, nastas Nikolić trgovački kalfa, Filip Maraš iz Zete, S. Mrenović iz Vrake, M. Avramović Dibran, Simo Ćurić trgovac gusinjski.[26]

U Skadru je 1898. godine postojala srpska "Čitaonica i Pevačko društvo 'Sloga'". Njen predsednik Jovan Popović se obraćao srpstvu da šalju knjige i novine za društvenu čitaonicu.[27]

Na osnovu testamenta pokojnog Filipa Berovića, njegov brat Nikola kao izvršilac testamenta, nameravao je u proleće 1895. godine da podigne novu veliku zgradu srpske osnovne škole u Skadru.[28] Srpskoj školi u Skadru platio je jednogodišnju pretplatu na "Školski list" iz Sombora 1900. godine, Avram Georgijević knjigovođa.[29] Ta praksa darivanja pretplate siromašnim srpskim školama i njihovim učiteljima (i skadarskoj) nastala je deceniju ranije.

Umro je 1904. godine u Skadru, Aleksa Popović "činovnik ruski u penziji". Aleksa je rođen 1819. godine u Skadru - staroj prestonici Zete, i bio iz bratstva Bulatovića. Njegovi preci su većinom bili sveštenici, a on je 1837. godine postao dragoman pri otvorenom ruskom konzulatu u Skadru. Zbog revnosti i vernosti tokom 32 godine službovanja odlikovali su ga i ruski car Aleksandar II - ordenom za revnost "o grlu", i crnogorski knjaz Nikola - ordenom Danilovim. Sinovi su nastavili njegovim stopama, a kćerku je oženio ruski konzul Ivan Krilov. Posle velikog opela sa svim počastima u sabornoj crkvi u Skadru, tokom kojeg je oproštajni govor održao paroh Jovanović, sahranjen je u porodičnoj grobnici kod crkve Sv. Nikole.[30]

Početkom 20. veka srpska crkvena opština u Skadru imala je 120 pravoslavnih porodica. One su 1904. godine digle pobunu zbog vraćanja bivšeg tamošnjeg učitelja - sada tamošnjeg popa Obrada Popovića. Pretili su da će ako ovaj omrznut čovek tu ostane paroh, svi preći u katolicizam. Predvodio ih je Naum Beljković koji je napisao protestno pismo na grčkom jeziku i poslao na Carigradsku patrijaršiju.[31] Upravitelja škole Filipa Protića odlikovao je 1904. godine crnogorski knjaz Nikola, Ordenom Danilovog reda V stepena.[30]

Godine 1921. nošena je u Skadru pravoslavna velika litija o Krstovdanu. Na ceremoniji učestvovali su srpski prvaci u Albaniji: arhimandrit Viktor Mihailović starešina pravoslavnih crkvi u Albaniji, učitelj skadarski Arlampije Andrić, kao i Mihailo Štrkić i Veliša Popović.[32]

Istorija Skadra u 20. veku uredi

Glavni članak: Opsada Skadra (1912—1913)
 
Skadar

Izbijanjem Balkanskih ratova 1912-1913, Srbi i Crnogorci su pokušali da grad priključe svojim državama. Za ovo je postojalo osnova, jer je 20.000 stanovnika oblasti govorilo srpski. Ovo stanovništvo se iselilo ili je asimilirano među Albance zabranom upotrebe srpskih imena, korišćenja srpskog jezika i običaja, ali od 1997. godine Srbi iz Skadra i okoline vraćaju svoja srpska imena, međutim ni dan danas nije dozvoljeno vratiti i ime i prezime već samo jedno od ta dva.[33] Snage Osmanskog carstva u odbrani Skadra predvodio je Esad-paša Toptani. Ove snage su se sedam meseci opirale napadima crnogorske i srpske vojske. Esad-paša se najzad predao Crnoj Gori aprila 1913. Do tada je crnogorska vojska pretrpela gubitke od preko 10.000 ljudi, ali je pod pritiskom velikih evropskih sila morala da se povuče. Skadar je priključen novostvorenoj nezavisnoj Albaniji, maja 1913, odlukom Londonske konferencije.

U Prvom svetskom ratu, Skadar je bio pod austrougarskom okupacijom 1916-1918. Posle rata gradom su kratko vladali Francuzi, a 1919. grad je vraćen pod kontrolu nezavisne Albanije.

U međuratnom periodu, Skadar se polako industrijski razvijao. Otvarane su male fabrike prehrambene, tekstilne i industrije cementa. Godine 1924, Skadar je imao oko 20.000 stanovnika, a do 1938. bilo ih je 29.000. U istom periodu, broj malih preduzeća porastao je sa 43 na 70.

Skadar je sedište katoličke nadbiskupije i u gradu postoje mnoge religijske škole. Prva javna škola u gradu otvorena je 1913, a državna Gimnazija 1922. Škole su bile jezgro okupljanja prvih kulturnih društava.

Ranih 1990-ih, Skadar je bio središte pokreta koji je oborio komunistički režim nasleđen iz vremena Envera Hodže.

Kultura uredi

 
Pozorište Miđeni u Skadru

Skadar je važan industrijski i obrazovni centar. Industrija obuhvata industriju mašina i elektronike, tekstilnu i prehrambenu industriju. U Skadru postoje Pedagoški institut i Univerzitet Skadra. Glavna biblioteka sadrži 250.000 knjiga. Druge kulturne institucije u gradu su: Kulturni centar, Udruženje pisaca i umetnika, Pozorište Miđeni, Umetnička galerija i Istorijski muzej.

U gradu žive rimokatolici i muslimani u dobrim međusobnim odnosima.

Skadar je poznat po verskom školstvu. Tu postoji jedina visokoškolska institucija u Albaniji za studije Arabistike i islama. Poznato je i semenište rimokatoličke crkve.

Najvažniji istorijski objekti su Skadarska tvrđava (Tvrđava Rozafa), Turska kupatila i Olovna džamija. Srbi u Skadru su imali crkvu sv. Aleksandra Nevskog [34] koja se nalazila preko puta današnjeg bioskopa Milenijum.[35] Srpsko vojničko groblje u Skadru je buldožerima preorano, a pre uništavanja groblja, sa table je skinuto slovo g i pisalo je Srpsko pravoslavno roblje. 1960. Politika (novine) je pisala o skrnavljenju srpskog pravoslavnog groblja u Skadru.[36]

Znamenitosti uredi

Skadarska tvrđava, Rozafa, potiče iz ilirskih vremena. Za nju se vezuje popularna legenda.

Legenda se zasniva na ispunjenju obećanja. Rozafa je bila nevesta najmlađeg od trojice braće. Nju su zazidali u zidine tvrđave da se oni ne bi noću rušili. Voda koja se pojavljuje između blokova kamena na glavnom ulazu, u narodu se tumači kao mleko iz grudi Rozafe. Mleko bi, po verovanju, trebalo da nahrani njeno malo dete.

 
Pravoslavna crkva u Skadru

Interesantne su i ruševine srednjovekovnog grada Sarda, 15 km udaljene od Skadra. Grad je izgrađen na uzvisini ostrva u reci Drim. Danas, umesto reke, grad Sarda okružuju vode veštačkog jezera. Grad je bio sedište srednjovekovne vladarske porodice Dukađin.

Stari deo grada je pun uskih ulica omeđenih visokim zidovima. Posle Drugog svetskog rata u Skadru je izgrađeno više širokih ulica i stambenih blokova.

Muzika uredi

Muzika grada Skadar, jednog od intelektualnih i kulturnih centara, razlikuje se od tradicionalne albanske narodne muzike. Lirska, romantična i sofisticirana, uz upotrebu orijentalnih lestvica i preplitanja dura i mola, podseća na sevdalinke iz Bosne i Novopazarskog sandžaka, ali se od njih razlikuje po karakterističnoj uzdržanosti i ritmu. Neki opisi iz 19. veka opisuju lokalne muzičke grupe: violina, klarinet, saz, def, harmonijum (poput indijskog) i udaraljke sačinjene od boca. Danas, harmonika i gitara su zamenile egzotične instrumente, ali je duh i prisnost muzike očuvana.

Poznate ličnosti uredi

Stanovništvo uredi

Populacija (ist.): Skadar
Godina
Stanovništvo

Partnerski gradovi uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Burović, Kaplan (2014). Skadar, pp. 21., 23. Niš: Štamparija Viktorija. 
  2. ^ Mirković 1981, str. 89-105.
  3. ^ Popović 2004.
  4. ^ Kovačević 1967, str. 279–444.
  5. ^ Kovačević 1981, str. 109-124.
  6. ^ Ferjančić 1959, str. 34.
  7. ^ Ferluga 1986, str. 65-130.
  8. ^ Dragojlović 1990, str. 201—209.
  9. ^ Komatina 2016, str. 68-73.
  10. ^ Ferluga 1964, str. 117-132.
  11. ^ Ćirković 1970, str. 3–93. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFĆirković1970 (help)
  12. ^ Komatina 2016, str. 221-226.
  13. ^ Burović, Kaplan (2014). Skadar, pp. 22. Niš: Štamparija Viktorija. 
  14. ^ "Srpska zora", Beč 1876. godine
  15. ^ "Serbski letopis", Budim 1853. godine
  16. ^ Dimitrije Milaković: "Istorija Crne Gore", Zadar 1856. godine
  17. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1877. godine
  18. ^ "Srpski letopis", Budim 1855. godine
  19. ^ "Serbski letopis", Budim 1831. godine
  20. ^ "Glasnik društva srbske slovesnosti", Beograd 1874. godine
  21. ^ "Svetovid", Beč 1856. godine
  22. ^ "Ljubitelj prosveštenija", Karlovac 1852—1853. godine
  23. ^ "Srpski sion", Karlovci 1901. godine
  24. ^ "Svetozor", dodatak, Beč 1855. godine
  25. ^ "Srpski letopis", Budim 1864. godine
  26. ^ Mirko Petrović: "Junački spomenik", Cetinje 1864. godine
  27. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1898. godine
  28. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 2/1895. godine
  29. ^ "Školski list", Sombor 1900. godine
  30. ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
  31. ^ "Srpski sion", Karlovci 1904. godine
  32. ^ "Ilustrovani list", Beograd 1921. godine
  33. ^ RTS: Kako su Srbi postali Albanci, Kvadratura kruga, Pristupljeno 25. 4. 2013.
  34. ^ Cetinjski vjesnik, broj 57., str. 4., Srpska crkva u Skadru. Cetinje. 1911. 
  35. ^ Svetigora, broj 261., mart, str. 25., Savindan u Skadru i Vraki. Cetinje: Svetigora. 2017. 
  36. ^ Burović, Kaplan (2014). Skadar, pp. 87., 120. Niš: Štamparija Viktorija. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Skadar na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Скадар&oldid=27551040”