Smederevska Palanka

Smederevska Palanka
Smederevska Palanka;
	Pogled na Smederevsku Palanku
	Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Podunavski
Region	Južna i istočna Srbija
Stara imena	Aspri Eklisija, Alba Eklesija, Bink Palanka, Jeni Palanka, Velika Palanka, Hasan-pašina Palanka, Palanka
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	20.345
— gustina	48,21 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 21′ 55″ S; 20° 57′ 32″ I / 44.365340° S; 20.959007° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	101—233 m
Površina	422 km2
	Smederevska Palanka Smederevska Palanka na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Nikola Vučen (SNS)
Poštanski broj	11420, 11421, 11422
Pozivni broj	026
Registarska oznaka	SP
Veb-sajt
	https://www.smederevskapalanka.rs/

Smederevska Palanka je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Podunavskom okrugu, Srbija. Prema popisu iz 2022. ima 20.345 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 23.601 stanovnika).^[2]

Smederevsku Palanku nazivaju i administrativnim centrom Donje Jasenice, kako zbog svoje veličine tako i zbog institucija koje su smeštene u gradu a imaju nadležnost za veći broj opština. Opština Smederevska Palanka ima 17 sela i ukupno oko 60.000 stanovnika. Sam grad Palanka ima oko 30.000 stanovnika. Opština Smederevska Palanka nalazi se u slivu reke Jasenice, te pripada regiji pod imenom Donja Jasenica. Sela palanačke opštine su: Azanja, Baničina, Bašin, Bačinac, Vodice, Vlaški Do, Glibovac, Golobok, Grčac, Kusadak, Mala Plana, Mramorac, Pridvorice, Ratari, Selevac, Stojačak i Cerovac. Najveće selo u opštini je Kusadak.

Etimologija uredi

Grad je u svojoj vekovima dugoj istoriji imao više imena: Aspri Eklesija, Bink Palanka, Jeni Palanka, Velika Palanka, da bi dolaskom Turaka 1463. godine, dobila ime „Hasan-pašina Palanka“, zatim samo „Palanka“ i najzad „Smederevska Palanka“.

Sam naziv „palanka“ je poreklom od grčke reči φάλαγξ, φᾰ́λᾰγγᾰ (phálanx, phálanga), preko latinskog phalanx, sa značenjem „trupac“, označavajući naselje okruženo zaštitnim zidom od vertikalno pobodenih i na vrhu zaoštrenih trupaca. Iako se često navodi da je reč turska, naselja sa takvim imenom postoje samo u Srbiji i manjim delom u okolnim zemljama, ali ne i u samoj Turskoj.^[3]

Istorija uredi

Arheološka istraživanja koja su vršena na teritoriji opštine Smederevske Palanke, pokazala su da se na ovom području nalazila brojna naselja stara približno 4500—5000 godina i pripadaju ranom neolitu (Medvednjak, Zmajevac, Šiljakovac, Novaci, Staro Selo kod Selevca). Na lokalitetu Medvednjak pronađen je urezan lunarni ciklus na kljovi divljeg vepra, star 8 hiljada godina.^[4]

Mnogo vekova ovo područje egzistira kao značajno ljudsko stanište. Priroda, plodna zemlja, šume i vode, kao i komunikacije pružale su inzvanredne uslove za život. Zato su tragove svoga vremena, na ovim pitomim predelima, ostavile mnoge civilizacije, ove današnje, kao i one koje su davno iščezle.

Ovde su nelićani i halštaćani kao stvarali svoja ognjišta, značajni su ovde bili prostori moćnog Rimskog carstva, Turci su gradili svoje hanove, Srbi svoje manastire. Iako se nalazila na važnim komunikacijama, u novijoj istoriji uz sam carigradski drum, Palanka kao naselje počinje sa svojim intenzivnijim razvojem u svim oblastima društvenog života tek kada je prošla železnička pruga, u poslednjoj četvrtini 19. veka.

Ovde je tokom Prvog svetskog rata postojala Prva rezervna vojna bolnica u Smederevskoj Palanci.

Pre Drugog svetskog rata je postojala fabrika vagona i mostovskih konstrukcija „Jasenica“ a. d. Izgorela je 20. januara 1940.^[5]

Datumi uredi

29. januar 1412. — despot Stefan Lazarević potvrđuje zakonik o rudarstvu
13. decembar 1428. — Đurađ Branković prima poslanike Dubrovnika i izdao im povelju kojom se Dubrovčanima dozvoljava slobodna trgovina sa despotovinom
Marta 1433. godine u Nekudimu despot Đurađ prima izaslanika francuskog kralja Filipa, urgundijskog viteza Bertrandona, koji je kasnije opisao ovaj susret i objavio ga.
21. jun 1532. godine sultan Sulejman Veličanstveni konačio je u mesto Ak-Kilise (turski prevod za „Bela Crkva“) na Carigradskom drumu, prilikom ratnih pohoda protiv cara Karla V.
Kasnije u vreme osmanske uprave, od sredine XVII veka, mesto se naziva „Hasan-pašina Palanka“.
Mirom u Požarevcu od 21. jula 1718. godine severni deo Srbije pripada Austrijancima, pa tako i Palanka u periodu od 1717—1737. godine pripada Austriji.
4. mart 1804. godine Karađorđe u Hasanpašinoj Palanci posle opsade i osvajanja razgovara sa Turcima – dahijskim izaslanicima. Pošto pregovori nisu uspeli Karađorđe popali drvenu tvrđavu u Palanci i odatle se uputi na Rudnik.
U jesen 1809. godine u Hasanpašinoj Palanci Karađorđe drži takozvanu „malu skupštinu“ na kojoj su donete važne odluke za nastavak ustanka.
Početkom 1825. Miloje Popović Đak podiže bunu protiv Miloša Obrenovića koji je istu ugušio, a Đaka 7. februara 1825. godine pogubio na Rudinama u Palanci.
16. jun 1866. Palanka je proglašena varošicom.
Oslobođenje — 28. oktobra 1918. godine Smederevsku Palanku su oslobodili vojnici Moravske divizije koja je bila u sastavu Prve srpske armije čiji komandant je bio slavni vojvoda Petar Bojović (njega su 1945. ubili komunisti), a na dan kada je oslobođena Smederevska Palanka Nemci i Austro-Ugari su ubrzali povlačenje, pa vojnih sukoba između srpske vojske i okupacionih snaga nadalje više nije bilo.
2021. godine Palanka će slaviti 1000 godina od njenog pominjanja u jednom sačuvanom pisanom dokumentu, koji se danas čuva u egipatskom muzeju.

Geografija uredi

Položaj uredi

Snimak Smederevske Palanke iz vazduha

Smederevska Palanka je od Beograda udaljena oko 80 km^[6], a od koridora 10 vazdušnim putem svega 8 km. Iz pravca Beograda u Smederevsku Palanku stiže se iz četiri pravca sa koridora 10 - Auto-puta E-75 i to isključenjima kod Mladenovca (udaljenost 41 km) isključenjem kod Kolara (27 km) čime su povezana i dva velika seoska naselja u opštini Azanja i Selevac, isključenjem kod Požarevca (25 km) preko Mihajlovca i prigradskog naselja Grčac kao i isključenjem kod Velike Plane (12 km). Pored dobre saobraćajne povezanosti sa glavnim gradom, Smederevska Palanka je dobro povezana i sa centralnom Srbijom i to regionalnim pravcima Smed. Palanka – Rača - Kragujevac (50 km) i pravcem Smed. Palanka – Topola - Rudnik (56 km) sa Ibarskom magistralom. Na osnovu ovih podataka može se zaključiti da opština Smederevska Palanka ima dobar geografski položaj. Kroz opštinu Smederevska Palanka prolazi i železnička pruga Beograd - Niš, prva pruga u Srbiji, a kroz Smederevsku Palanku prvi voz je prošao 15. septembra 1884. godine. U Smederevskoj Palanci na Rudinama nalazi se i istoimeni sportski aerodrom sa travnatom pistom koji može da služi i u komercijalne svrhe.

Reljef uredi

Park u centru grada.

Opština Smederevska Palanka je grad u Srbiji na 44°21' severne geografske širine i 20°57' istočne geografske dužine, kao ivični, severoistočni predeo Šumadije, koji je poznatiji pod imenom Donja Jasenica, po reci Jasenici koja meandrira njenim atarom, odnosno njenom donjem toku. U Donjoj Jasenici naselja se većinom nalaze na ivičnim uzvišenjima rečnih dolina Jasenici i Kubršnice, među kojima je i grad Smederevska Palanka, dok je manji broj naselja raspoređen na brežuljkastom tlu i samim dolinama reka. Ceo ovaj kraj ima ravničarsko-brežuljkasti karakter. U središnjem i jugozapadnom delu sačinjavaju ga široke i plitke rečne doline Jasenice, Kubršnice i Velikog Luga, koje, istočnom ivicom u pravcu jug-sever, postepeno prerastaju u talasasta niska pobrđa.

Klima uredi

Klima Smederevske Palanke je umerenokontinentalna sa prosečnim padavinama 636 mm vodenog taloga. Godišnje trajanje sijanja sunca iznosi 2.101 ha. Ceo ovaj kraj se odlikuje malom umerenom oblačnošću. Srednja godišnja oblačnost od 5-6 desetina pokrivenosti neba pokazuje da je ovo relativno sunčano područje. Relativna vlažnost vazduha iznosi 73,3% i odgovara nešto suvljem umereno kontinentalnom klimatu. Apsolutna maksimalna temperatura zabeležena je i iznosila je 44,9 °C, a apsolutno najniža temperatura zabeležena je –29,9 °C. Ovi podaci govore o izuzetno velikim temperaturnim amplitudama. Dominantni vetrovi su jugoistočni (košava) i severozapadni vetar. Prosečan broj dana pod maglom iznosi 44,7 dana u godini, a prosečan broj dana sa snežnim padavinama iznosi 31,9 dana. Smederevska Palanka drži rekord Srbije kao grad sa najviše izmerenom temperaturom ikada, +44,9 °C izmerenoj 24. jula 2007.^[7]

Hidrografija uredi

Jezero Kudreč sa restoranom

Kroz područje opštine Smederevske Palanke protiču tri reke Jasenica (duga 79 km), Kubršnica (42 km) i Mali Lug (21,1 km). Regulacijom tokova reka i potoka stvorene su četiri akumulaciona jezera Kudreč I i II, Pinosavsko u Kusatku i Vlaškodolsko. Na teritoriji opštine Smederevska Palanka poslednjih godina intenzivno se radi na regulaciji tokova reke Jasenice i Kubršnice čime se sprovodi plan zaštite od stogodišnjih poplava. Posebnu vrednost ovog područja predstavljaju izvorišta mineralne i termo-mineralne vode. Najvažniji je izvor mineralne vode Kiseljak, koji su koristili još stari Rimljani, ali se sa sigurnošću može reći da se ovaj izvor eksploatiše od 1719. godine, o čemu je pisao Driš, izaslanik tadašnje austrijske uprave u Srbiji. Flaširanje mineralne vode sa izvorišta Kiseljak datira od kraja XIX veka. Prema podacima Marka T. Leka kisela voda „Crvenog Krsta“ bila je izložena na „Balkanskom sajmu“ u Londonu 22. aprila 1907. godine i dobila zlatni medalju za kvalitet (Marko T. Leko, Lekovite vode i klimatska mesta Kraljevine SHS, Beograd 1922. god.). Prema nekim istraživanjima, ova mineralna voda je treća po kvalitetu u Evropi, prevashodno zahvaljujući prirodnom selenu, koji svega par mineralnih voda u Evropi sadrži. Pored izvorišta Kiseljak postoje i izvori mineralne vode u Vodicama i Cerovcu. Posebno je značajan izvor termomineralne vode čija je temperatura vode 45,1 °C i koja je izuzetno lekovita. Lekovitost mineralne vode utvrđena je u Beču 1834. godine a doktor Linder Majer 1851. godine objavljuje publikaciju o Palanačkom Kiseljaku.

Zemljište, šume, biodiverzitet i energetski resursi uredi

Ukupna površina teritorije opštine sastoji se od poljoprivrednog zemljišta 82,1% ukupne površine 11,6% građevinsko zemljište, 5,5% zemljišta je pod sumom a 0,4% ukupne površine odnosi se na vodene površine i 0,4% odnosi se na ostalo zemljište. U prirodne resurse naše sredine treba navesti i nalazišta gline, čijom je eksploatacijom još aprila 1898 godina počela sa radom ciglana Đorđa Dimića, prete a današnje opekarske industrije u Smederevskoj Palanci. Pored nalazišta gline na teritoriji opštine ima i nalazište kamena, takozvane Teskobe, izme u naselja Mramorac i Baničina, koji se ne eksploatiše. Urađena su ispitivanja i utvrđen kvalitet kamena koji se može koristiti za donju podlogu pri izradi puteva. Pod šumom se nalazi 1,889 ha ukupne površine, a najznačajnija je šuma Mikulja sa 130 ha, koja se nalazi na 2,5 km od grada i nadmorskoj visini od 110-200 m. Pod pojmom biodiverzitet ili biološka raznovrsnost podrazumeva se raznovrsnost i rasprostranjenost biljnog i životinjskog sveta. Biološka raznovrsnost podrazumeva raznovrsnost živih organizama koji nastanjuju kopno i vodu, kao i raznovrsnost unutar različitih vrsta. Karakteristične životinje za ovo područje su srne, lisice, zečevi. Od lovne pernate divlja i najbrojnije su jarebice, prepelice i fazani. Opstanak životinjskog sveta u poslednje vreme sve više zavisi od ljudske pomoći i održavaju se veštačkim putem. Bitno obeležje palanačke opštine predstavlja riblja fauna pre svega šaran i som koji se mogu na i u veštačkim akumulacijama, kao klen i mrenica u rečnim tokovima. Što se tiče flore preovlađuje listopadno drveće i nešto manje četinari. Pod energetskim resursima možemo navesti geotermalnu energiju koja se može koristiti za zagrevanje staklenih bašti u poljoprivrednoj proizvodnji. Relativno velika dužina sunčevog sjaja između 1900—2300 časova predstavlja potencijal za korišćenje solarne energije pre svega u zagrevanju stambenog prostora. Poslednja istraživanja ukazuju i na mogućnost korišćenja energije vetra, s obzirom da se na području opštine stvara ruža vetrova prosečne brzine oko 4 metra u sekundi. Nameće se razmišljanje da se povoljna vazdušna strujanja mogu iskoristiti kao individualni energetski izvori (crpljenje vode, mini elektrane - vetrogeneratori).

Demografija uredi

Raskrsnica ulice Svetog Save i Srpskog ustanka.

U naselju Smederevska Palanka živi 20.351 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (37,8 kod muškaraca i 40,7 kod žena). U naselju ima 8.700 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Poreklo stanovništva ukazuje na puteve migracionih kretanja, pa je najveći broj doseljenika u ovaj kraj dolazio sa Kosova i Metohije, iz dinarskih, timočko-braničevskih, vlaških i vardarsko-moravskih krajeva. Novije, unutrašnje migracije, naročito iz sela u grad, koje su vremenom bivale sve zapaženije, dovele su do naglog rasta grada sa svim posledicama karakterističnim za takav proces.

Demografija^[8]
Godina	Stanovnika
1948.	7.413
1953.	9.427
1961.	13.014
1971.	18.687
1981.	23.635
1991.	25.146	24.529
2002.	25.300	26.203
2011.	23.601
2022.	20.345

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[9]

Srbi	24.065	95,11%
Romi	399	1,57%
Jugosloveni	109	0,43%
Crnogorci	104	0,41%
Makedonci	100	0,39%
Hrvati	54	0,21%
Albanci	20	0,07%
Slovenci	16	0,06%
Muslimani	16	0,06%
Mađari	16	0,06%
Rusi	12	0,04%
Bugari	10	0,03%
Goranci	6	0,02%
Slovaci	3	0,01%
Rumuni	3	0,01%
Česi	2	0,00%
Nemci	2	0,00%
Ukrajinci	1	0,00%
Bošnjaci	1	0,00%
nepoznato	181	0,71%

Stanovništvo prema polu i starosti^[10]


	m	ž
?	47	45
80+	104	224
75—79	240	382
70—74	474	645
65—69	675	750
60—64	587	781
55—59	604	716
50—54	1.095	1.193
45—49	1.134	1.284
40—44	919	1.042
35—39	672	790
30—34	759	802
25—29	903	882
20—24	939	964
15—19	913	788
10—14	812	706
5—9	672	647
0—4	596	514
Prosek :	37,8	40,7

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	2.749	3.033	4.288	6.026	7.724	8.265	8.700

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	1.693	2.139	1.786	2.022	642	315	65	29	5	4	2,91

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	10.065	2.973	6.265	374	415	38
Ženski	11.288	2.375	6.362	1.667	854	30
UKUPNO	21.353	5.348	12.627	2.041	1.269	68

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	5.185	151	0	2	2.019
Ženski	4.178	69	0	0	1.225
UKUPNO	9.363	220	0	2	3.244
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	232	476	584	114	247
Ženski	109	144	656	162	82
UKUPNO	341	620	1.240	276	329
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	31	190	298	167	349
Ženski	58	246	175	346	702
UKUPNO	89	436	473	513	1.051
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	130	0	0	195
Ženski	114	3	0	87
UKUPNO	244	3	0	282

Privreda uredi

U privredi opštine zastupljene su gotovo sve privredne grane. Pored industrije i poljoprivrede, sve više značajno mesto zauzimaju i razne uslužne delatnosti, sa manjim ili većim oblicima organizovanosti, u čemu prednjači ugostiteljstvo i razne zanatske usluge, a društveni proizvod svrstava opštinu u grupu srednje razvijenih opština u Srbiji. Vodeća privredna grana je industrija, pre svega zahvaljujući Holding Korporaciji Goša, kao osnovnom nosiocu razvoja, kako po obimu zaposlenih, tako i po proizvodnji i uticaju na ostale delatnosti.

Holding Korporacija Goša uredi

Sa više od 24 organizovane celine, preduzeća, fabrika sa 7.000 zaposlenih, od čega jednu trećinu čini visokostručni kadar, - Holding korporacija predstavlja savremen, tržišno orijentisani poslovni sistem, korporacijskog tipa, sa tradicijom dugom 75 godina. Holding Korporacija Goša na tržištu nastupa kao jedinstven sistem sa širokom proizvodnim i tehnološkim mogućnostima. Oslanjajući se na sopstveni ekonomski i kadrovski potencijal, Goša je u mogućnosti da domaćem i stranom tržištu ponudi proizvode po međunarodnim standardima, a partnerima različite oblike poslovne saradnje i trgovine.

Opeka uredi

Stogodišnja tradicija preduzeća „Opeka“, sada se najsavremenijom opremom i mehanizacijom proizvodnog procesa, stvorila sigurnu i kvalitetnu proizvodnju opekarskih proizvoda koji se plasiraju na celokupno tržište Jugoslavije. Svojom proizvodnjom značajno utiče na razvoj građevinarstva, kako i velikih sistema tako i privatnog preduzetništva, a time i na stepen zaposlenosti.

Palanački kiseljak uredi

Palanački kiseljak, preduzeće za eksploataciju i distribuciju prirodne mineralne vode, spada u jedno od najprofitabilnijih i najpoznatijih u ovom kraju. Svojom najsavremenijom tehnologijom obezbeđuje proizvodnju „kisele vode“ i drugih osvežavajućih napitaka koji se uspešno plasiraju na čitavoj teritoriji Srbije. Izvore mineralnih voda, koji se nalaze nadomak grada, izgleda da su koristili, za lečenje, još stari Rimljani. Na Kiseljaku je, u novije vreme izgrađen hotel i banja, koje, uz medicinski nadzor i usluge, sve više građana Srbije koristi. Sve to dokazuje da je Kiseljak, bio i ostao, najveća turistička perspektiva Palanke.

Manifestacije uredi

Krstovdanski vašar, jedan od najstarijih u Srbiji. Održava se od 1834. po ukazu kneza Miloša Obrenovića. Za dane vašara, Smederevsku Palanku poseti između 100.000 i 150.000 ljudi iz okolnih opština i gradova.

Obrazovanje uredi

Osnovne škole:

Srednje škole:

Palanačka Gimnazija (videti Zgrada Gimnazije „Sveta Đorđević“)
Mašinsko-elektrotehnička škola „Goša“
Hemijsko-tehnološka i prehrambena škola „Žikica Damnjanović“
Medicinska škola sa domom učenika „Sestre Ninković“ Kragujevac – delatnost van sedišta

Ustanove socijalne zaštite:

Dnevni boravak za decu i omladinu ometenu u razvoju i autistične osobe „Puž“

Mediji uredi

Javno radio difuzno i novinsko preduzeće Jasenica osnovano je 1960. godine i na početku je izdavalo časopis Naša komuna, a kasnije joj je pridodato radijsko emitovanje. Danas je funkcionalno samo emitovanje televizijskog signala TV Jasenica, koji pokriva teritoriju centralne Srbije, bilo putem zemaljskog signala, bilo putem raznih kablovskih operatera ili IPTV-a.

Devedesetih godina osnovane su još dve medijske kuće - RTV Dević i TV Goša - ali su prestale sa radom.

Od štampanih medija, od 2001. godine periodično izlazio časopis Jasenica, koji je bio izuzetnog kvaliteta i objavljivao je aktuelne vesti iz grada i okoline, a funkcionisao je u okviru Javnog informativnog preduzeća ”Jasenica”. Ugašen je posle nekoliko godina.

Od 2006. godine, izlazi časopis Nezavisne varoške novine Palanačke, koji veoma brzo postaje najrelevantniji medij, kome se veruje. Osnivač, direktor i urednik je novinar i književnik Dejan Crnomarković, a u redakciji sarađuju poznata novinarska i umetnička imena Dragoljub Janojlić, Nikola Vladisavljević, Dragutin Paunić, Dejan Nikolić, Slobodan Žikić, Vladimir Đurđević, Zoran Todorović Todor, Slobodan Todorović Toki, Toma Mitrović, Danijela Vasiljević...

Od 2014. počeo je sa radom i Video portal "Palanka danas" koji je postao najvažnije i najčitanije lokalno glasilo, putem koga se emituju najsvežije vesti, kao i video prilozi, čiji je vlasnik i urednik Ljubomir Milošević.

Radijski program emituje Nova Jasenica čiji je vlasnik Dragica Cvetković, a od 2021. dostupan je portal SP Medija centar.

Od 2015. godine izdavač časopisa Nezavisne varoške novine Palanačke Dejan Crnomarković osnovao je i Internet portal Šumadijske vesti/, koji objavljuje vesti iz šireg područja, pod sloganom Ko, Šta, Gde, Kad i Zašto u Šumadiji!.

Poljoprivreda uredi

Poljoprivreda, koja čini 42,15% ukupnog stanovništva opštine i obuhvata 88,7% njene površine predstavlja ogroman potencijal, stvara mogućnosti za brži razvoj opštine, a samim tim i poboljšanje životnog standarda svih žitelja ovoga kraja. Proizvodni kapaciteti, “Voćara“ i drugih poljoprivrednih organizacija, kao i individualna poljoprivredna proizvodnja, obezbeđuju uslove za ostvarivanje boljeg životnog standarda.

Institut za povrtarstvo uredi

Preko pedeset godina (osnovan 1946) postojanja i rada Instituta za povrtarstvo, koji je u bio u sastavu transformisanog Instituta za poljoprivredu Srbija – Beograd, označava značajan razvoj ove poljoprivredne grane ne samo u ovom kraju, već u čitavoj Srbiji. Sa svojim oglednim i proizvodnim poljima, staklenicima, plastenicima i toplim lejama, laboratorijama, objektima i uređajima za ubiranje, doradu i čuvanje semena povrća, a naročito entuzijazmom visokostručnog kadra – Centar je već dugo godina u samom vrhu naučnih institucija ove vrste u nas. Njegov ogroman doprinos razvoju povrtarstva u Srbiji, pre svega, sastoji se u proizvodnji semena povrća, pri čemu naročiti značaj ima to što godinama povećava obim i asortiman, a strane sorte i domaće populacije se zamenjuju sopstvenim selekcijama, prilagođenim našim uslovima i ukusima. Ništa manji značaj nema i veliki broj naučnih radova i naučno-popularne literature koju su objavili stručnjaci Instituta.

Infrastruktura uredi

Infrastruktura, koja u gradu nije shvaćena kao vanprivredna, svojim razvojem omogućava da grad, prema svojim mogućnostima, izgleda što potpunije i organizovanije i da dalje stvara preduslove za brži razvoj privrede i poboljšanje kvaliteta života svih građana. Izgradnja vodovoda, proširenje i modernizacija PTT, stalno poboljšavanje visokog kvaliteta elektro mreže, izgradnja gasovoda, uređenje zelenih i parking površina, samo su deo aktivnosti u ovim delatnostima.

Kultura i sport imaju dugu tradiciju u Smederevskoj Palanci. Najstarija ustanova kulture je Narodna biblioteka „Milutin Srećković“, koja je osnovana početkom 1869. godine, kada, i tada i danas, mnogo veći gradovi nisu ni pomišljali da osnuju svoja čitališta. U Smederevskoj Palanci je i sedište okružnog arhiva, koji je savremeno opremljen i pruža mogućnosti za svakovrsna istraživanja pre svega prošlosti ovoga kraja. U novije vreme zapažen je razvoj izdavačke delatnosti. Smederevska Palanka raspolaže relativno rasprostranjenom infrastrukturom ali se može reći i nedovoljno kvalitetnom. Na kvalitet infrastrukturne mreže (putevi, vodovod, kanalizacija, energetika, gasna mreža, telekomunikacije) umnogome je uticao položaj naše zemlje u poslednjoj deceniji 20. veka, kada se i nije moglo značajnije ulagati kako u održavanje tako i proširenje infrastrukturne mreže. Kada govorimo o infrastrukturi kao resursu onda možemo reći da je na teritoriji opštine Smederevska Palanka ukupna dužina puteva 218 km od toga se na regionalne puteve odnosi 76 km, koji su relativno lošem stanju. Tek zadnjih godina značajno se ulaže u regionalne pravci dok su lokalni putevi u dosta lošem stanju. Dužina vodovodne mreže iznosi 105 km na koju je priključeno 8.900 potrošača. Pored gradskog vodovoda na koji su priključena i dva naselja, Mala Plana I Grčac, postoje i jedanaest seoskih vodovoda. Sa sigurnošću se može reći da 90% seoskog stanovništva nema organizovano snabdevanje pijaćom vodom. Dužina kanalizacione mreže iznosi 103 km i odnosi se na gradsko područje. U gradu je urađeno svega 8.2 km kišne kanalizacije. Broj telefonskih priključaka u opštini je 16.167, a postoje i dva bežična internet provajdera Optimum i Proficom. Na teritoriji opštine nema proizvođača električne energije, ali je distributivna mreža vrlo razvijena i svojim kapacitetima omogućava sigurno snabdevanje potrošača kao i pruža mogućnosti za podizanje novih proizvodnih kapaciteta. Instalisana snaga na naponskom nivou 110KV iznosi 63MVA a na nivou 35KVA iznosi 104MVA. Gasifikacija grada započela je 1995. godine kada je formiran Fond za gasifikaciju. Do sada je urađena primarna mreža u dužini od 5.6 km – srednjeg pritiska i 6.2 km distributivne mreže – niskog pritiska. Do značajnijeg povećanja broja priključaka nije došlo tako da je svega oko 100 domaćinstava priključeno. U poslednje vreme vode se ozbiljni pregovori sa inostranim strateškim partnerima kako bi se distributivna mreža proširila i omogućio priključak većem broju domaćinstava ali i privrednim subjektima.

Železnička stanica uredi

Palanka leži na najstarijoj balkanskoj pruzi Beograd - Niš, sagrađenoj 1884. kada i zgrada Železničke stanice u Palanci, danas, jedne od najlepših u Srbiji.

Bolnica uredi

Veliki stepen razvoja zdravstva i njegov kvalitet oličen je u Bolnici „Stefan Visoki“, koja sa banjom Kiseljak i Domom zdravlja ima sve neophodne uslove da pruži kompletne zdravstvene usluge građanima, čitavog kraja šumadijske Jasenice, a njen doprinos jeste porodilište, jedno od najsavremenijih u Srbiji.

Narodni muzej uredi

Narodni muzej

Narodni muzej, iako po nastanku mlađa ustanova, poseduje dve zbirke koje su nezaobilazne pri osnivanju iole ozbiljnijih tematskih izložbi:srpsko slikarstvo pre polovine 20. veka je jedna od tri najbogatije zbirke; materijalni ostaci starčevačke, odnosno venčanske kulture, pronađeni na teritoriji opštine, ne zaostaju mnogo za poznatim zbirkama, već ih uspešno dopunjuju.

Gradsko pozorište uredi

Tu je i gradsko pozorište, čiji se organizovani počeci vezuju za 1905. godinu, koje je već više decenija u samom vrhu pozorišnog amaterizma Srbije.

Kulturno-umetnička društva uredi

Kulturno-umetničko društvo „Goša“ je jedno od 2 KUD-a u Smederevskoj Palanci.

Kulturno-umetničko društvo „Abrašević“, negujući narodnu muziku i folklor koji održava tradiciju preko 120 godina, i jedno je od najbrojnijih kulturno umetničkih društava u Srbiji.

Ovde se nalazi Ustanova kulturni centar Smederevska Palanka.

Kulturno–istorijsko nasleđe uredi

Crkva brvnara Svetog Ilije

Kulturno-istorijsko nasleđe je svedok vremena koje je prošlo na ovim prostorima i nosilac kulturnog identiteta ove sredine ali istovremeno i potencijalni turistički resurs koji može služiti opštini radi sopstvene afirmacije i poboljšanje sopstvenih turističkih potencijala. Od značajnijih kulturnih spomenika treba spomenuti Kamenitu ćupriju koja se nalazi u Staroj čaršiji u Palanci koja je sagrađena 1730. godine. Stara crkva brvnara Svetog Ilije u Palanci je najveća^[11] a u isto vreme i jedina Gradska crkva brvnara. Sagrađena je u periodu od 1827—1830. godine, a ikonostas je urađen u radionici poznatog zografa Knjaza Miloša - Janje Molera. Crkva brvnara u Selevcu sagrađena je 1830—1833. godine. Važno je spomenuti i spomen obeležje Stanoju Glavašu u Baničini kao i građevine s početka XX veka, koje govore o ubrzanoj industrijalizaciji grada vezane za nastajanje GOŠE, nekad Jasenice a. d. iz 1923. godine kao i zgradu zadružnog doma u Azanji u kojoj je osnovana 1894. godine, druga po starosti zemljoradnička zadruga u Srbiji. Potrebno je napomenuti da se počeci obrazovanja vezuju za 1827 godinu kada je u Hasanpašinoj Palanci otvorena osnovna škola a od 1920. godine u Palanci počinje sa radom i Gimnazija.

Sport uredi

Duboki su koreni organizovanog bavljenja sportom u Palanci, ali, što je karakteristično za sve manje gradove, vrhunski rezultati postizani su na mahove, u različitim disciplinama. Danas sa najviše uspeha opstaje košarka, fudbal standardno održava kontinuitet, a šah, i muški i ženski, već decenijama je u samom vrhu naše zemlje, povremeno i u Evropi. Nije naodmet pomenuti i veoma uspešne palanačke karatiste i karatistkinje, koji već duži niz godina ostvaruju zapažene rezultate, kako u regionalnim i republičkim, tako i u evropskim okvirima. Veoma uspešan segment palanačkog sporta čini i bokserski klub „Goša“, čiji bokseri standardno osvajaju medalje na republičkim i evropskim takmičenjima.

Svakako, najznačajnija imena sporta u Palanci su košarkaški trener, Miroslav Muta Nikolić, koji je zajedno sa Željkom Obradovićem vodio 1998. tadašnju reprezentaciju Jugoslavije do svetskog zlata u Atini, preko vođenja velikih košarkaških klubova, kakvi su Budućnost, Crvena zvezda i Radnički, te nekadašnji fudbalski reprezentativac Jugoslavije i igrač Crvene zvezde, Perica Ognjenović.

Poznati Palančani uredi

{{columns-list|2=* Živko Pavlović, Bašin

Pera Todorović, Vodice, učitelj
Božidar Trudić, Palanka
Stanoje Glavaš, Glibovac
Miloje Popović Đak, Kusadak
Vujica Vulićević, Azanja
Milutin Srećković, Palanka, jedan od najpoznatijih srpskih književnih kritičara i dugogodišnji profesor književnosti u Palanačkoj gimnaziji, po kome nosi naziv biblioteka u Smed. Palanci
Aleksandar Aca Mitrović, veliki pozorišni glumac i dugogodišnji upravnik pozorišta u Smed. Palanci
Ljubica Mitrović, glumica koja je svojim izuzetnim rolama na sceni palanačkog pozorišta ostavila trajni pečat (inače supruga Aleksandra Mitrovića).

Vladimir Đurđević - kulturni radnik, novinar, autor brojnih filozofskih tekstova i organizator Filozofskih susreta u Smed. Palanci

Radomir Aranđelović, Palanka
Petra Cvejić, Palanka, novinarka
Miroslav Nikolić - Muta, Palanka, košarkaški trener
Perica Ognjenović, Palanka, fudbaler
Zdenko Muf, Palanka, fudbaler
Radmila Milentijević, Azanja, bivša ministarka u Vladi Republike Srbije
Aranđel Markićević, Palanka, bivši ministar pravde 1994—1998.
Dejan Bojović, Palanka, odbojkaški reprezentativac
Dragoslav Đorđević Goša, Baničina, narodni heroj
Zoran Todorović Todor, akademski slikar i profesor u Palanačkoj gimnaziji
Toma Mitrović, pozorišni istraživač-teatrolog i dugogodišnji direktora pozorišta u Palanci
Dejan Crnomarković, novinar i pisac, osnivač i urednik časopisa Palanačke nezavisne varoške novine i portala Šumadijske vesti
Aleksandra Katanić, Palanka, košarkašica
Ivana Katanić, Palanka, košarkašica, reprezentativka Srbije
Darko Lazić, fudbaler (štoper) Crvene zvezde, reprezentacije Srbije (mladi)