Sokolac

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Sokolac (višeznačna odrednica).

Sokolac je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine. Opština Sokolac je jedna od šest opština grada Istočnog Sarajeva u Republici Srpskoj i BiH. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Sokolac ukupno je popisano 5.919 lica.

Sokolac
Panorama grada sa brda Puhovac
Grb
Administrativni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Grad	Istočno Sarajevo
Opština	Sokolac
Stanovništvo
— 2013.	5.919
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 56′ 10″ S; 18° 47′ 52″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	870 m
Sokolac Sokolac na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
Poštanski broj	71350
Pozivni broj	057
Veb-sajt	www.opstinasokolac.org

Opština

Rade Mijatović, osnivač i prvi predsjednik opštine Sokolac.

Sokolac je dobio status opštine za vrijeme Austrougarske vladavine u Bosni i Hercegovini. Osnivač i prvi predsjednik opštine Sokolac bio je Rade Mijatović (1893–1944). Opština Sokolac spada u red srednje razvijenih opština. Nalazi se u istočnom dijelu Republike Srpske i BiH, između opština Han Pijesak, Rogatica, Pale, Istočni Stari Grad a sjevernim dijelom graniči sa opštinom Olovo u Federaciji BiH. Površina opštine Sokolac je 700 km². Sokolačkoj opštini pripada 1,35% ukupne površine BiH odnosno 2,35% teritorije Republike Srpske. Spada među veće opštine po površini u Republici Srpskoj. U opštini Sokolac postoji 12 mjesnih zajednica sa 95 naseljenih mjesta. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u opštini Sokolac je ukupno popisano 12.607 lica.

Geografija

Sokolac se prostire u sjevernom dijelu Glasinačkog polja u podnožju planine Romanije. Sjeverni dio Glasinačkog polja u kome je smješten Sokolac, često se naziva Sokolačkim poljem. Sokolac se nalazi na nadmorskoj visini od 870 metara. U zoni udaljenosti 43 kilometra od Sokoca, nalazi se Sarajevo, glavni grad Bosne i Hercegovine. Blizina Sarajeva omogućava korišćenje Međunarodnog aerodroma u Butmiru, što Sokolac svrstava u red gradova sa izraženim preduslovima za razvoj saobraćaja, industrije i turizma.

Reljef

Glasinac je blago zatalasana visoravan površine 22 kvadratna kilometra, okružena četinarskim šumama i vrhovima Romanije, Bogovićke planine, Gradine, Rabra, Crnog vrha, Kopita i Kratelja. Glasinac je stvoren dislokacijom tla pod uticajem erozije. Visoki, bezvodni dijelovi visoravni, prostrane terase i ostaci stare doline pokrivene glinom, brojne vrtače i pećine su osnovna obilježja glasinačkog reljefa. Stoga su naselja na Glasincu lokalizovana po obodu visoravni i u Sokolačkom polju koje je bogato vodom.

Hidrografija

Glavna rijeka na Glasincu je Rešetnica koja izvire na brdu Puhovcu, koje se nalazi neposredno iznad Sokoca. Erozivni procesi koji su oblikovali Glasinac, spriječili su rijeku Rešetnicu da izgradi svoj definitivni profil. Taj prirodni proces učinio je da Rešetnica nestaje u ponoru. Brdo Puhovac je značajno kao razvođe rijeka Prače odnosno Drine i Bioštice odnosno Bosne.

Klima

Hidrometeorološka stanica u Sokocu osnovana je 1892. godine za vrijeme austrougarske vladavine u Bosni i Hercegovini. U Sokocu vlada takozvana pretplaninska i planinska klima. Na klimu presudno utiču konfiguracija terena i nadmorska visina. Na osnovu meteoroloških posmatranja, najniže temperature izmjerene su u januaru. Ljetni temperaturni maksimum zabilježen je u julu. Posljednjih godina česta su ljeta sa visokim temperaturama, a zime bez mnogo snijega sa izuzetkom 2011/2012 godine. Najniža temperatura izmjerena je 2000. godine i iznosila je -31,6 °C. Najviša temperatura u Sokocu je izmjerena 1998. godine i iznosila je 36,0 °C. Srednja temperatura iznosi 7,7 °C u proljeće, 16,9 °C ljeti, 7,7 °C u jesen, -1,9 °C zimi.

Istorija

Budući da se nalazi na Glasinačkoj visoravni, istorija Sokoca je sastavni dio znamenite istorije Glasinca. U Sokocu ne postoji muzejska ustanova u kojoj bi bili pohranjeni mnogobrojni nalazi pronađeni u samom gradu i uopšte na Glasincu. Realizaciju plana za osnivanje muzeja Glasinca i Romanije prekinuo je Otadžbinski rat. Mnoge dragocjenosti ovoga kraja rasute su po muzejima u Austriji i BiH. Pretpostavlja se da je značajan dio nalaza sa Glasinca završio u privatnim kolekcijama potomaka austrougarskih oficira iz Prve inžinjerske regimente koji su vršili prva iskopavanja glasinačkih tumula.

Praistorija

Područje Glasinca predstavlja arheološki dragulj s obzirom na bogatstvo kulturnih slojeva iz različitih praistorijskih perioda.

Paleolit

U arheološkim iskopavanjima u pećini Podlipe u blizini rijeke Bioštice na Kadića Brdu kod Knežine, pronađeni su tragovi ljudskog postojanja iz paleolita stariji od četrdeset hiljada godina. U i oko pećine Podlipe otkriven je bogat arheološki materijal, kamene alatke i oruđa odnosno artefakti koji su datirani u donji, srednji i gornji paleolit, ostaci pećinskog medvjeda, paleolitska umjetnost i ostaci neandertalca. Posljednja sistematska istraživanja pećine Podlipe vršena su 2015. godine pod vođstvom prof. dr Dušana Mihajlovića sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Bronzano doba

Tumuli na Glasincu — spomenici praistorijskih stanovnika Glasinačke visoravni.

O uslovima koji su vladali na Glasincu u bronzanom dobu, govori se na osnovu analize tumula. U ranom bronzanom dobu, Glasinac su naseljavale ljudske grupe koje su pripadale različitim eneolitskim kulturama. Vrlo je vjerovatno da su sve te grupe u širem smislu bile srodne. Podataka o glasinačkim naseljima iz ranog bronzanog doba gotovo da nema. Poznato je da su se nalazila na brežuljcima odnosno gradinama. Činili su ih mali objekti sa kamenim bedemima koji su prilagođeni konfiguraciji terena. Stočarstvo je bilo osnovna privredna grana. O srednjem bronzanom dobu na Glasincu, govori se na osnovu dvadesetak istraženih tumula u kojima je pronađen bronzani nakit. Povećan broj tumula govori o povećanju broja stanovnika, te da je Glasinac u srednjem bronzanom dobu bio stalno naseljen. Vidljiv je proces približavanja i stapanja heterogenih grupa i formiranje jednog višeg tipa društvene organizacije. O Glasincu u kasnom bronzanom dobu govori se kao o “Glasinačkoj kulturnoj grupi” zbog velikog broja tumula, jasno određenih podataka o naseljima i nalazima koji neosporno ukazuju da je na Glasincu postojala jedna homogena zajednica sa vlastitim kulturnim izrazom. Pošto su neka od tadašnjih naselja imala trajni karakter, došlo je do razvoja trgovine i stvaranja preduslova za početak zanatske djelatnosti. Sloj obogaćenog rodovskog plemstva već se počeo izdvajati a grobovi sa bogatim nalazima bronzanog nakita pokazatelji su visokog životnog standarda. Mnogi od nalaza koji govore o kasnom bronzanom dobu, pronađeni su u Sokocu odnosno u nalazištu Gradac i Taline.

Gvozdeno doba

Područje Sokolca u arheologiji je poznato po čuvenoj Glasinačkoj kulturi koja predstavlja kulturu Autarijata iz gvozdenog doba.

Početak istraživanja

Nekropola sa stećcima u Bjelosavljevićima.

Za početak istraživanja istorije Glasinca iz gvozdenog doba, presudno je bilo nesistematsko prekopavanje nekoliko grupa tumula u okolini Sokolca u toku građevinskih radova na putu Sarajevo-Sokolac-Rogatica koje je izvodila austrougarska okupatorska vojska 1880. godine. Za izgradnju puta bilo je potrebno mnogo kamena za nasip te su okupatori veliku količinu kamenih blokova izvadili iz nekoliko praistorijskih grobnica. Na jedan od otkopanih tumula koji se nalazio kod mosta na Rešetnici, pažnju je obratio Johan Leksa, poručnik iz Prve inžinjerske regimente stacionirane u Goraždu. Poručnik Leksa je prikupio nalaze i poslao ih u Beč gdje su došli u ruke jednom od vodećih stručnjaka iz oblasti praistorijske nauke [Ferdinand fon Hosteter|Ferdinandu Hošteteru]]. Hošteter je nalaze obradio i objavio u saopštenjima bečkog Antropološkog društva. U centru ovog tumula ležao je grob koji je pripadao nekoj od istaknutih ličnosti svog doba. Uz kostur je položeno nešto nakita, jedan bronzani pehar za vino grčkog tipa i bronzani model kola odnosno čuvena Glasinačka kolica. Zahvaljujući ponajviše Glasinačkim kultnim kolicima ali i načinu izrade ostalih pronađenih predmeta, Glasinac se našao u centru pažnje evropskih arheologa. Sa osnivanjem Zemaljskog muzeja u Sarajevu, arheolozi Ćiro Truhelka i Đorđe Stratimirović započeli su 1888. godine sistematska istraživanja na Glasicu. Njima se ubrzo pridružio Franjo Fiala koji je od 1892. do 1897. godine na sebe preuzeo najveći dio posla. Uz Fialu je radio kasniji kustos Zemaljskog muzeja Vejsil Čurčić. U deset godina rada izvršena su iskopavanja velikog obima a rezultati su ispunili očekivanja. Više od hiljadu tumula otkopanih na samom Glasincu dali su izuzetno bogatstvo i raznovrsnost nalaza i podataka da je postalo jasno da se radi o jednom od najvažnijih praistorijskih kompleksa na području zapadnog i centralnog Balkana.

Starije gvozdeno doba

Proizvodnja željeznog oružja i bronzanog nakita u ovom periodu doživjela je procvat zahvaljujući čemu danas možemo govoriti o raznovrsnosti formi po kojima je Glasinac postao poznat i koja je doprinijela da se o njemu govori najčešće kao o nalazištu željeznog doba. Uporedo sa privrednim usponom, na Glasincu se odvijao dinamičan društveni razvoj. Prema arheološkim nalazima može se govoriti o tri društvena sloja u okviru društva koje je nosilo Glasinačku kulturu. Najširi sloj stanovništva činili su ljudi koji su se bavili stočarstvom. Drugi sloj je činila ratnička aristokratija. Na čelu glasinačkog društva nalazio se vođa koji se u literaturi definiše kao knez ili poglavica. O stepenu razvoja društva najviše podataka pružaju kneževski grobovi, bogat i raznovrstan materijal pronađen u njima i veličina pojedinih gradina kojima gravitiraju veće nekropole tumula. Glasinački kneževi imali su mač sa posebnim ukrasom. Statusni simbol kneževa bila je jedna vrsta žezla koju su držali za pojasom, to je bio brus sa ukrašenom ručkom i služio je za oštrenje mača i drugih alatki.

Glasinačka kultura

Glasinačka kultura je prema brojnim pokazateljima zapravo kultura ilirskog plemena Autarijata. U periodu najvećeg razvoja i rasprostranjenosti u kasnom gvozdenom dobu, Glasinačka kultura je pored samog Glasinca odnosno jugoistočne Bosne, zahvatala jedan daleko širi prostor istočne Srbije, istočne Hercegovine, veliki dio današnje Crne Gore i na kraju sjevernu i srednju Albaniju gdje je njen ogranak poznat pod nazivom Glasinac-mati kultura. Pored arheoloških nalaza, postoje i pisani istorijski izvori koji potvrđuju da su glasinački Autarijati u kasnom gvozdenom dobu doživjeli ekspanziju. Od sredine IV vijeka prije nove ere, na Glasincu se smanjuje broj stanovnika, nastupa opšta dekadencija i osiromašenje. Krajem III vijeka stare ere, područje Glasinca na kojem je cvjetala kultura željeznog doba, postalo je pusto. Postoje brojni podaci o različitim nevoljama koji su snalazili Autarijate, o njihovom raseljavanju i teškoj sudbini koja je neke od njih zadesila. U stručnoj literaturi postoje više verzija nestanka Autarijata sa teritorije današnjeg Glasinca. Prva je invazija Kelta koja je donekle odbačena pošto na Glasincu nisu pronađeni materijalni ostaci koji potvrđuju njihovo postojanje na tom području. Druga je selidba 20.000 Autarijata sa Glasinca u antičku državu Peoniju. Prema antičkim piscima koji takođe bilježe seobu Autarijata, ova seoba je povezana sa ivazijom žaba koje su na Glasincu zagadile zemlju i vodu. U nekim izvorima pored žaba pominju se miševi. Međutim, očigledno je za nestanak Autarijata sa Glasinca bila odgovorna katastrofa prouzrokovana dejstvom prirodnih sila na koje oni objektivno nisu mogli uticati. Nestankom Autarijata sa Glasinca, gasi se Glasinačka kultura, ne postoje nalazi koji bi svjedočili o životu ljudi na Glasincu a Autarijati se polako gube u istorijskim izvorima.

Rimska epoha i rani srednji vijek

Glasinac je u periodu pred dolazak Rimljana bio rijetko naseljen što znači da nije imao nikakav kulturni niti politički značaj. Arheolozi nisu utvrdili postojanje značajnijih rimskih ostataka budući da je veći dio pravog Glasinca prekopan kada su vršena arheološka istraživanja Glasinačke kulture. Na Glasincu nije pronađeno niti jedno rimsko naselje, što je i razumljivo, pošto su u rimskom periodu naselja spuštana u ravničarske predjele. Poslije diobe Rimskog carstva, geografska Bosna je zapala pod Zapadno rimsko carstvo. Od V do VII vijeka naše ere u Bosni se smjenjuju razni narodi. Ostaje nepoznato da li je neki od tih naroda, naročito Goti, duže boravio na Glasincu. Takođe, ne postoje podaci o životu doseljenih Srba na Glasincu sve do pred kraj srednjeg vijeka kada istorijska nauka na osnovu pisanih izvora i druge građe, pouzdano može govoriti o etničkoj prošlosti Glasinca.

Srednji vijek

Reljef iz srednjovijekovne Glasinačke crkve, premješten pod zvonik Romanijske Lazarice

U istoriji srednjovijekovne Bosne, Glasinac je bio u sastavu bosanske države tokom cijelog perioda njenog postojanja. Glasinac se nalazio u posjedu vojvoda iz roda Pavlovića zajedno sa dva vrlo značajna srednjovijekovna grada, Olovom i Borčom. U dostupnim podacima iz ovog perioda, često se pominje Crkva na Glasincu i carina koja se nalazila u njenoj blizini. Srednjovijekovna crkva nalazila se u sokolačkom selu Bjelosavljevići u blizini magistralnog puta Sokolac-Rogatica. Prema raspoloživim podacima, crkva je izgrađena u XIV vijeku od sedre i kamena a unutrašnjost je freskopisana. Oko crkve se nalazi nekropola sa 360 stećaka koji su 2013. godine zajedno sa ostacima temelja crkve uvršteni u listu Nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine i nalaze se pod zaštitom države. Pored nekropole stećaka na Crkvini, u samom Sokocu i njegovoj neposrednoj okolini postojalo je ili postoji mnogo nekropola. Stećci iz nekropole na sokolačkoj gradini ugrađeni su u zidove crkve Sv. proroka Ilije. Uz ovu nekropolu evidentirani su stećci u Baltićima, Podromaniji, Sajicama, Poljaku i u drugim sokolačkim selima. Kada je u pitanju sudbina srednjovijekovnog glasinačkog stanovništva, pretpostavlja se da je naglo prorijeđeno. Dokaz za to je jedan nedovršeni stećak pronađen u Baltićima. Pretpostavlja se da je osipanje stanovništva izazvala neke nagle promjena poput najezde Turaka, epidemijskim oboljenja i slično. Uprkos tome, stanovnici koji su preživjeli prenijeli su brojne podatke o starinama kao i srednjovijekovne toponime koji se na Glasincu i Romaniji koriste i danas.

Tursko doba sve do kraja XVIII vijeka

Turbe na ulazu u Sokolac

Glasinac je pod tursku vlast pao veoma rano. Pošto su Turci 1428. godine osvojili gradove Hodidjed i Vrhbosnu, smatra se da je u tim pohodima okupiran i Glasinac kao glavni pristupni plato pomenutim gradovima. O uticaju turskog osvajanja Glasinca na etničke prilike govori se na osnovu nedovršenog stećka koji je pronađen iznad Sokoca. Etnička promjena izazvana dolaskom Turaka bila je veoma nagla i dovela je do osipanja ali ne i potpunog nestanka stanovništva sa Glasinca. Planinski karakter Glasinca nije pogodovao Turcima pa ga nisu značajnije naselili, međutim, geostrateški položaj visoravni uticao je na to da je put koji je povezivao Vrhbosnu sa Carigradom upravo prolazio preko Glasinca. Prema podacima iz sidžika sarajevskog mule iz XVI vijeka, Glasinac je bio u sastavu Višegradskog kadiluka. To znači da je u XVI vijeku Glasinac bio slabo naseljen pa nije postojala potreba za formiranjem Glasinačkog kadiluka kao organizacione jedinice turske države. Na Glasincu se u XVI vijeku naseljavaju spahije pošto mjesno hrišćansko stanovništvo bježi u planine usljed nameta, odvođenja zdravih dječaka u janjičare i zaraznih oboljenja. Jedan dio starog stanovništva prešao je na islam ali o tome nema pouzdanih podataka. Danas se pouzdano zna da su muslimani izbjegavali da se sahranjuju uz srednjovijekovne glasinačke stećke, za razliku od pravoslavnih hrišćana koji su svoja groblja intenzivno naslanjali uz nekropole. U XVII vijeku na Glasincu je postojala džamija. Ona je 1928. godine sa prvobitne lokacije u Podromaniji nedaleko od Sokoca prenijeta u muslimansko selo Novoseoce. Pored ove džamije od istorijskog značaja su i turska groblja i pojedinačni mezari, među kojima se naročito ističe mezar bega Sokolića u Sokocu koji je poginuo na tom mjestu dijeleći megdan sa Banović Sekulom. Grob bega Sokolića izmješten je pri izgradnji sokolačke gimnazije. U XVIII vijeku Glasincem je gospodarilo jedanaest spahija. Preci današnjih stanovnika Sokoca i Glasinca naselili su se upravo u ovom periodu.

Naseljavanje Glasinca

Saobraćajni značaj Glasinca kroz istoriju je imao dvostruki uticaj na etnički sastav i prošlost stanovništva. Dok su sa jedne strane bile omogućene veze sa susjednim oblastima, sa druge strane sukobi civilizacija donosili su brojne nedaće. U pogledu samog naseljavanja pravog Glasinca precima njegovih današnjih stanovnika, veliki značaj imaju migracije stočara iz istočne Hercegovine i Raške preko ove visoravni. Upravo se zbog toga stanovnici Glasinca po mnogo čemu razlikuju od stanovnika susjednog Mulaluka, kako se na Glasincu do Drugog svjetskog rata nazivalo Sarajevo, od koga ga dijeli Romanija. Na Glasincu je stanovništvo u tolikoj mjeri hercegovačko da uopšte i ne čude izražene razlike u pogledu govora, narodne nošnje, stare gradnje i načina života u odnosu na stanovnike Mulaluka.

Osnivanje Sokoca

Sokolac je nastao, pred sami kraj turske vladavine kada se na užem području današnjeg grada utaborilo šesnaest turskih bataljona. 1852. godine Topal Osman-paša, proveo je sa svojim taborom u Sokocu puna dva mjeseca. Tom prilikom podignut je prvi od tri poznata sokolačka hana. Posljednji ili Šahinpašića han, srušen je 1930. godine. Oko hanova je izgrađeno naselje koje je vremenom postalo središte za cijeli kraj. Dva značajna događaja imala su ključni uticaj na dalji razvoj Sokoca kao središta Glasinca. Pored izgradnje pravoslavne crkve na sokolačkoj gradini 1876. godine, od nesumnjive važnosti bilo je i otvaranje škole 1871. godine, u kojoj je prvi učitelj bio Risto Čajkanović. Tako je Sokolac suštinski postao centar glasinačkog kraja, iako je prirodno saobraćajno središte Glasinca obližnje selo Podromanija. Pomijeranje prirodnog središta Glasinca nastalo je i zbog nedostatka vode u Podromaniji odnosno zbog postojanja snažnih izvora vode u Sokocu.

Kultura i znamenitosti

Prve Nikoljdanske svečanosti na ulicama Sokoca održane su 1997. godine u organizaciji Ustanove za kulturu Pero Kosorić

Ustanova za kulturu "Sokolac" je centralna kulturna ustanova na području opštine Sokolac. Osnovana je 26. maja 1994. godine izdvajanjem iz okvira Narodne biblioteke Sokolac. Programski zadaci Ustanove od njenog osnivanja realizovani su u improvizovanom prostoru objekta kino-sale, koji je izgrađen 1948. godine. Neposredno nakon generalne rekonstrukcije objekta, krajem jula 2011. godine, Ustanova za kulturu "Pero Kosorić" izgojela je u požaru. Sokolac je samo za nekoliko časova ostao bez objekta u kojem su se okupljali ovdašnji kulturni poslenici ali i drugi građani. U požaru je izgorjela izuzetno vrijedna etno-zbirka, sa predmetima koji su godinama prikupljani. Ustanova za kulturu i Srpsko kulturno i prosvjetno društvo "Prosvjeta" su organizatori kulturnih događaja u opštini, a najznačajnija manifestacija su „Gospojinske večeri kulture“. Pojedine manifestacije koje tradicionalno organizuje Ustanova za kulturu Sokolac jedinstvene su u širem srpskom etničkom prostoru. Jedna od takvih manifestacija su tradicionalne Nikoljdanske svečanosti.

Znamenitosti

U Sokocu se nalaze mnogobrojni simboli ranijih vremena. Šire područje opštine u naučnim krugovima je poznato po nekropolama sa stećcima. Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu Unesko je stećke u Luburić polju 2016. godine upisala na Listu svjetske baštine.

Romanijska Lazarica

Crkva Svetoga proroka Ilije

Crkva Svetoga proroka Ilije je građena između 1876. i 1882. godine na lokalitetu Gradac u Sokocu. Prema Ristu Čajkanoviću, jednom od prvih učitelja Srpske škole u Sokocu, gradnja hrama počela je 27. juna 1873. godine. Za zidanje sokolačkog hrama neimari su koristili kamen iz praistorijskih tumula i stećke sa lokaliteta same gradine. Materijal za izgradnju sokolačkog hrama donošen je i sa lokaliteta Crkvine u Bjelosavljevićima gdje se nalazila čuvena pravoslavna crkva na Glasincu iz 14. vijeka koja se u više navrata pominje u dubrovačkim spisima. Izgradnja crkve na sokolačkoj gradini presudno je uticala na pomijeranje prirodnog središta Glasinca iz Podromanije u Sokolac. Osvećenje crkve Svetog proroka Ilije u Sokocu, izvršio je mitropolit Dabrobosanski Sava Kosanović. U Drugom svjetskom ratu sokolački hram su bombardovali njemački avioni. Tom prilikom u potpunosti je uništen kompletan crkveni inventar, ikonostas i freske koje je između dva svjetska rata naslikao akademski slikar Roman Petrović. Za potrebe centralnog ustaškog stožera na Glasincu je korišten parohijski dom sokolačkke crkve. U neslavnim danima okupacije, ustaše su kompletan arhiv sa ljetopisom sokolačke crkve, iskoristili za zagrijavanje prostorija, čime su zauvijek izgubljeni brojni podaci o stanovništvu i događajima na Glasincu do Drugog svjetskog rata. U Otadžbinskom ratu Sokolac je postao sjedište mitropolita daborobosanskog Nikolaja, pa je Romanijska Lazarica postala saborni hram Mitropolije dabrobosanske. Za Romanijsku Lazaricu se vežu vrlo značajni događaji koji se odnose na nastanak Republike Srpske. U maju 1994. godine u Sokocu uz zvona Romanijske Lazarice, skromno a veličanstveno, dočekani su ruski patrijarh Aleksij II i srpski patrijarh Pavle, koji su sa mitropolitom Nikolajem na oltaru romanijske svetinje molili za prijeko potrebni mir u zemlji. Romanijska Lazarica predstavlja simbol Sokoca i kao takva je predstavljena u središnjem dijelu grba opštine Sokolac.

Mali Zejtinlik

Srpsko vojničko spomen-groblje Mali Zejtinlik

Srpsko vojničko spomen-groblje Mali Zejtinlik nalazi se u naselju Sokolačke Njive u Sokocu. Mali Zejtinlik je nastao po završetku Otadžbinskog rata 1996. godine, odnosno po potpisivanju Dejtonskog sporazuma. Nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, veliki dio teritorije Srpskog Sarajeva pripao je Federaciji BiH, nakon čega je došlo do masovnog egzodusa 150.000 Srba iz Vogošće, Grbavice, Dobrinje, Hadžića, Ilidže, Rajlovca, Ilijaša, Centra i drugih dijelova Srpskog Sarajeva. Ostavljajući svoja vijekovna ognjišta, sarajevski Srbi izvršili su prenošenje posmrtnih ostataka srpskih boraca na slobodnu teritoriju, od čega je jedan dio organizovano prenijet u Sokolac i sahranjen na današnjoj lokaciji Srpskog vojničkog spomen-groblja Mali Zejtinlik u Sokocu. Srpsko vojničko spomen-groblje Mali Zejtinlik, osveštao je Njegovo visokopreosveštenstvo blaženopočivši mitropolit dabrobosanski G. G. Nikolaj . U Malom Zejtinliku sahranjeno je preko 1000 boraca Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske. Prosječna starost sahranjenih boraca je 25 godina. Na centralnom platou spomenika nalazi se Spomen krst i Spomen crkva Svete Petke. Republika Srpska na Malom Zejtinliku obilježava Dan odbrane sarajevsko-romanijskog regiona u Otadžbinskom ratu 16. juna, kada je 1992. počela ofanziva Armije BiH na Sarajevsko-romanijsku regiju.

Spomenik srpskih boraca

Spomenik borcima VRS, ispred zgrade opštine

Spomenik srpskih boraca nalazi se u blizini zgrade opštine Sokolac i ovaj spomenik je Centralno spomen-obilježje srpskim borcima poginulim u Odbrambeno-otadžbinskom ratu na ratištima u okolini Sarajeva. Na ovom obilježju ispisana su imena 1.208 boraca pripadnika velikog broja jedinica Sarajevsko-romanijskog korpusa. Spomenik je izgrađen u sklopu Parka srpskih boraca, gdje je izgrađen i centralni gradski trg. Ukupna površina je 700 metara kvadratnih. Beogradski vajar Momčilo Krković autor je idejnog rješenja Centralnog spomen-obilježja poginulim borcima iz Otadžbinskog rata. Spomenik ima značenje simbola borbe i otpora Srpskog naroda u nastojanjima da ostvari Republiku Srpsku. Simbolika spomenika je višestruka. Krst u središnjem dijelu simbolizuje pravoslavno hrišćanstvo koje oduvijek ujedinjuje Srbe. Kupola kao element srpske srednjovijekovne arhitekture simbolizuje svetosavski kontinuitet koji omogućuje samoodržanje srpskog naroda. Posljednji simbol spomenika i njegova poenta je tvrđavski element, koji je srpski narod njegovao kroz vijekove gradeći kule i gradove, da bi se zaštitio od napada neprijatelja i propasti.

Spomenik iz Parka boraca Romanije

Park boraca Romanije

Centralni gradski park Sokolac je dobio između 1977. i 1980. godine, u vrijeme kada je na čelu opštine bio Jovan Beatović. Prvobitni naziv bio je Park narodnih heroja. U parku se nalaze biste narodnih heroja iz Drugog svjetskog rata. Na kamenom platou, u gornjem dijelu parka, nalazi se spomenik romanijskom borcu koji podignutom desnom rukom poziva narod Romanije na borbu. Ovaj spomenik ne treba miješati sa spomenikom narodnog heroja Slaviše Vajnera Čiče koji u Parku boraca Romanije ima bistu. Uz spomenik romanijskog borca nalazi se i spomen-kosturnica iz Drugog svjetskog rata, koja decenijama svjedoči o veličini slobodarskog duha naroda Romanije. U spomen-kosturnici počivaju zemni ostaci oko hiljadu romanijskih boraca. Svake godine, na datum Prvog i Drugog oslobođenja Sokoca, na Dan pobjede nad fašizmom i na Dan ustanka naroda i narodnosti BiH, Opštinski odbor SUBNOR-a i delegacija opštine Sokolac, polaganjem vijenaca na na centralnu spomen-kosturnicu u Parku boraca Romanije, odaju počast ljudima koji su položili živote za slobodu.

Spomenik dobrovoljcima 1912−1918.

Spomenik solunskim dobrovoljcima u Sokocu

U Sokocu skoro da ne postoji kuća i familija koje nisu imale nekoga od najbližih u dobrovoljačkim jedinicama u periodu od 1912. do 1918. godine. Njima u čast opština Sokolac podigla je trg i spomenik na kojem je upisano oko četiri stotine imena ljudi koji su živote dali na brojnim svjetskim ratištima. Najveći problem Odbora za izgradnju ovog spomenika bio je prikupljanje podataka o učesnicima balkanskih i Prvog svjetskog rata. Kao izvori za formiranje spiska dobrovoljaca korišteni su podaci prikupljeni od potomaka dobrovoljaca ali i arhivi u Beogradu i Sarajevu te katastar u Sokocu. Svake godine na Dan primirja u Prvom svjetskom ratu 11. novembar, delegacije Ambasade Srbije u Sarajevu, opštine Sokolac i Opštinskog odbora Udruženja potomaka i poštovalaca srpskih dobrovoljaca od 1912. do 1918. godine, polažu vijence na Spomenik solunskim dobrovoljcima. Veliki broj dobrovoljaca iz opštine je učestvovao u proboju Solunskog fronta.

Obrazovanje

Ustanova za predškolsko vaspitanje i obrazovanje

Na području opštine Sokolac egzistira Ustanova za predškolsko vaspitanje i obrazovanje koja je osnovana 1981. godine. Kapacitet Ustanove za predškolsko vaspitanje i obrazovanje je 146 polaznika. Prije rata ustanovu je pohađalo 120 polaznika, a sada obdanište radi sa smanjenim kapacitetom zbog lošeg standarda roditelja djece i zbog toga što je uzrast od šest godina, koji je bio obuhvaćen predškolskim obrazovanjem, upisan u prvi razred osnovne škole prelaskom osnovnog obrazovanja na devetogodišnje.

Osnovna škola Sokolac

Osnovna škola Sokolac

Osnovna škola Sokolac, je ustanova za osnovno obrazovanje i vaspitanje omladine za područje opštine Sokolac, sa područnim odjeljenjima u Knežini i Ravnoj Romaniji. Iz nepouzdanih izvora se saznaje da je osnovana 1871. godine, dok drugi izvori navode 1875. godinu kao godinu osnivanja. U arhivi škole čuva se dokument u kome o početku rada škole postoji sljedeći zapis:

Mi kmetovi sa Glasinca podižemo 1875. godine Srpsku školu na Glasincu i proglasismo Milovana Crnogorca za učitelja...

U dokumentima iz školske arhive postoje podaci da je Osnovnu školu Sokolac punih trideset godina od osnivanja izdržavala Srpska pravoslavna crkva. U pojedinim spisima kao prvi učitelj pominje se Risto Čajkanović. Osnovna škola u Sokocu spada u najstarije škole u sjeveroistočnom dijelu Republike Srpske. Osnovna škola u Sokocu, nakon završetka Drugog svjetskog rata obnovila je rad 1. septembra 1946. godine i nosila je naziv ,,Slaviša Vajner Čiča“, po narodnom heroji koji je ostavio svoj život u sukobu sa neprijateljem na legendarnoj Romaniji.

Srednjoškolski centar

Srednjoškolski centar Vasilije Ostroški u Sokocu

SŠC Vasilije Ostroški Sokolac je ustanova zadužena za srednjoškolsko obrazovanje na području opštine Sokolac. Osnovana je 31. avgusta 1961. godine pod nazivom Gimnazija "Slobodan Princip Seljo". U Srednjoj školi, uključujući i Područno odeljenje u Han Pijesku, školuju se učenici za različita zanimanja. Pored gimnazije postoje i odeljenja šumarskih i saobraćajnih tehničara, stolara, vozača i šumara.

Visoka škola za uslužni biznis

VUB (Visoka škola za uslužni biznis) u Sokocu je akreditovana visokoškolska ustanova u kojoj se studijski program odvija u trogodišnjem i četverogodišnjem trajanju i u skladu sa Bolonjskom konvencijom. Osnovana je 2007. godine. Na Visokoj školi za uslužni biznis postoje studijski programi pravo, ekonomija i poslovanje, političke nauke, preduzetništvo i finansije, javna uprava i bezbjednost i poslovna informatika.

Narodna biblioteka Sokolac

Narodna biblioteka Sokolac osnovana je 1926. godine i od tada uspješno zadovoljava potrebe učenika, studenata i ostalih stanovnika opštine Sokolac. Raznovrsni fond biblioteke broji 26.300 bibliotečkih jedinica koji je evidentiran i stručno obrađen. U okviru Narodne biblioteke Sokolac postoje Dječije odjeljenje, Odjeljenje beletristike, Odjeljenje stručne knjige i serijske publikacije i Odjeljenje zavičajne zbirke. Biblioteka vrši stručni nadzor i organizuje rad u bibliotekama Osnovne, Srednje škole i Psihijatrijske bolnice u Sokocu.

Do 2002. godine Sokolac je imao lokalnu radio-stanicu „Romanija“ koja je osnovana 1975. godine. Odlukom Regulatorne agencije za komunikacije (CRA), čije je sjedište u Sarajevu, ovoj radio-stanici uskraćena je dozvola za rad, tako da od mjesnih medija postoji samo list SIN (Sokolačke informativne novine), koji izlazi jedanput mesečno.

Informisanje

Temelji informisanja u Sokocu, postavljeni su 1975. godine kada je osnovana Radio Romanija.

Info radio Sokolac

Nosilac informisanja u Sokocu decenijama je bio Radio "Romanija". Radio "Romanija" započeo je emitovanje programa 30. novembra 1975. godine iz studija u Srednjoškolskom centru Vasilije Ostroški. Regulatorna agencija za komunikacije BiH uskratila je dugoročnu dozvolu Radio Romaniji. Nakon višedecenijskog uspješnog rada, Radio Romanija je prestao emitovati program 3. januara 2002. godine. Info radio Sokolac počeo je sa emitovanjem programa 31. marta 2008. godine nakon šestogodišnjeg medijskog mraka i tišine u Sokocu. Info radio svakodnevno emituje šest časova vlastitog programa. U preostalom vremenu prenosi program Radija Republike Srpske. Info radio program emituje i putem interneta.

Portal Sokolac — srce Romanije

Internet komunikacija postala je izuzetno važna za informisanje. Opština Sokolac je prepoznala značaj internet glasila pa se 14. novembra 2012. godine na globalnoj mreži pojavio web portal Sokolac — srce Romanije. Na ovom portalu kog uređuju novinari Info radija svakodnevno se unose vijesti iz lokalne zajednice, zemlje i svijeta. Na portalu je predstavljena cjelokupna istorija područja Glasinca i Romanije kao i sve sportske, kulturne, privredne i skupštinske aktuelnosti. Portal Sokolac-srce Romanije, svakodnevno bilježi ogroman broj posjeta kako iz Republike Srpske i Srbije, tako i iz brojnih evropskih i svjetskih zemalja u kojima žive Sokočani.

Privreda

Decenijama je nosilac privrednog razvoja u opštini Sokolac bila drvna industrija. Pored kapaciteta za primarnu i finalnu preradu drveta (Romanija AD), u Sokocu su izgrađene i fabrike u metalnoj industriji (UNIS — Tvornica kotrljajnih ležaja), tekstilnoj i kožarskoj industriji (Fates- proizvodnja tepiha, KTK — dečja konfekcija i delovi obuće), prehrambenoj industriji (Romaninka, Čolović), građevinarstvu i trgovini. Većina od nabrojanih fabrika je u teškoj situaciji, a u nekoliko je pokrenut i stečajni postupak. Poslednjih godina u ekspanziji je tzv. mala privreda, tako da je u Sokocu registrovano oko 150 privatnih preduzeća i 175 radnji, pretežno trgovačkih i ugostiteljskih.

U Sokocu je sjedište i nekoliko velikih preduzeća od republičkog i regionalnog značaja, kao što su: „Srpske šume“, „Telekom Srpske“- Radna jedinica Istočno Sarajevo, „Srpske pošte“ — Radna jedinica Istočno Sarajevo i AD „Romanijaputevi“.

Sport

Sokolac je sjedište omladinskog fudbalskog kluba Glasinac 2011 i fudbalskog kluba Sokolac.

U Sokocu radi više sportskih klubova organizovanih u Sportsko društvo Glasinac. U zajedničkim ligama BiH takmiče se ženski odbojkaški klub i šahovski klub, a u prvoligaškoj konkurenciji u Republici Srpskoj nastupaju košarkaški i fudbalski klub. Veoma dobre rezultate postiže i atletski klub. Treba pomenuti i karate klub kao i smučarski klub, čiji su se takmičari istakli dobrim rezultatima na brojnim takmičenjima. Član ovog kluba, Bojan Samardžija je nastupao za reprezentaciju BiH na Zimskim olimpijskim igrama u Torinu 2006. godine.

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Sokoca

Po poslednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Sokolac je imala 14.883 stanovnika, raspoređenih u 88 naseljenih mesta.

Nacionalnost	2013.	1991.	1981.	1971.	1961.
Srbi	5.623 (99,40%)	5.182 (93,16%)	3.211 (87,99%)	2.256 (91,55%)
Muslimani	0 (0,00%)	262 (4,71%)	140 (3,83%)	107 (4,34%)
Jugosloveni	1 (0,01%)	47 (0,84%)	224 (6,13%)	16 (0,64%)
Hrvati	9 (0,15%)	10 (0,17%)	34 (0,93%)	43 (1,74%)
ostali i nepoznato	24 (0,42%)	61 (1,09%)	40 (1,09%)	42 (1,70%)
Ukupno	5.657	5.562	3.649	2.464	1.132

Gradovi pobratimi

• Obrenovac, Srbija
• Goraždevac, Srbija
• Arilje, Srbija
• Hoenburg, Njemačka
• Ormilija, Grčka

Vidi još

• Opština Sokolac
• Bolnica Sokolac

Galerija

• 
  Romanijska Lazarica
• 
  Romanijska Lazarica
• 
  Reljef iz Crkvine na Glasincu, ugrađen je u pod zvonika crkve
• 
• 
• 

Spoljašnje veze

• Zvanična stranica opštine Sokolac (jezik: srpski)
• Knjiga: „Nacionalni sastav stanovništva — Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.“, statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.