Spomenik Radoju Raki Ljutovcu na Metinom brdu

Spomenik Radoju Raki Ljutovcu
Lokacija	Metino brdo (Kragujevac)
Tip	Memorijalni spomenik
Otvaranje	1996.

43° 59′ 54″ S; 20° 55′ 30″ I / 43.9983654° S; 20.9250059° I / 43.9983654; 20.9250059

Spomenik Radoju Raki Ljutovcu na Metinom brdu u Kragujevcu podignut je 1996. godine u znak sećanja na događaj iz Prvog svetskog rata, kada je redov artiljerijskog puka Radoje Raka Ljutovac sa tog mesta, tokom uzbune 30. septembra 1915, topovskom granatom oborio neprijateljski avion. Smatra se da je tada prvi put u istoriji svetskog ratovanja oboren avion artiljerijskom vatrom sa zemlje. Spomenik su podigli Vojska Jugoslavije i Grad Kragujevac.^[1]

O spomeniku

Spomenik Radoju Raki Ljutovcu na Metinom brdu podigli su 1996. godine Vojska Jugoslavije i Grad Kragujevac. Predstavlja mali protivpešadijski top iz Prvog svetskog rata na masivnom, pravougaonom betonskom postamentu. Na široj strani postamenta, na bronzanoj ploči, u reljefu je prikazan lik slavnog artiljerca, sa propratnim tekstom.^[1]

Spomenik je bio oštećen tokom jednog vandalskog napada, pa je Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevca 2023. godine izvršio je radove na njegovoj sanaciji i restauraciji.^[2]

Radoje Raka Ljutovac

Radoje Ljutovac (1887 – 1968) bio je srpski artiljerac, redov artiljerijskog puka „Tanasko Rajić”^[3] koji je bio zadužen za odbranu Vojno tehničkog zavoda u Kragujevcu. Borio se kao artiljerac i u balkanskim ratovima.^[4] U Prvom svetskom ratu borio se već od 1914. godine, a naredne godine raspoređen je u dopunski bataljon artiljerijskog puka „Tanasko Rajić”, gde je dospeo u specijalnu jedinicu – novoformiranu Protivavionsku bateriju, koja se nalazila na Metinom brdu iznad Kragujevca.^[5] U istoriji svetskih ratova ostao je upamćen kao prvi vojnik tobdžija koji je oborio neprijateljski avion.^[6]

Za ovaj podvig Radoje Ljutovac odlikovan je Karađorđevom zvezdom sa mačevima i vanredno unapređen je u čin kaplara. Kasnije, na Solunskom frontu, unapređen je u čin narednika. U jesen 1918. godine učestvovao je u proboju Solunskog fronta. Po završetku rata u rodnom Trsteniku otvorio trgovinsku radnju mešovite robe.^[7]

Ljutovac se danas slavi kao rodonačelnik srpske protivvazdušne odbrane,^[8] a dan kad je oborio avion uzet je za Dan roda Artiljerijsko-raketnih jedinica za protivvazduhoplovna dejstva Vojske Srbije.^[9]

Obaranje neprijateljskog aviona

Puk „Tanasko Rajić” je bio zadužen za odbranu Vojno tehničkog zavoda u Kragujevcu. Za protiv-vazdušnu odbranu su iskorišteni zarobljeni turski topovi iz Prvog balkanskog rata koji su postavljeni na Metino brdo, na posebne platforme sa kojih su mogli da pucaju na ciljeve u vazduhu.^[10] U jutro 30. septembra 1915. u Kragujevcu je podignuta uzbuna, pošto je primećeno da iz Lapova ka gradu lete tri nemačka aviona. Sve do Kragujevca, vojnici su bezuspešno pokušavali da ih obore, pucajući iz pušaka i mitraljeza. Avioni su tokom akcije izbacili 45 bombi, koje su teško oštetile Vojnotehnički zavod, železničku stanicu, a padale su i na sam grad. Radoje Ljutovac se, po naređenju komandira, nalazio kraj topa. To je bio stari, modifikovani turski top, zarobljen 1912. godine. Ispalio je jednu granatu i tim prvim hicem pogodio komandni avion marke Ferman. Avion se srušio u centar grada, u Ulicu prestolonaslednika Petra, pored kuće uglednog kragujevčanina Obrena Jankovića.^[7]

Komandir mu je dao konja, na kom je Ljutovac odjahao u grad, gde je potražio oboreni avion. Kada ga je našao, srpski tobdžija je prvo odao počast poginulim članovima posade, nemačkom pilotu, kapetanu Fon Šiferu i vojniku, oficirskom pripravniku Otonu Krišu.^[11]