Srednja Evropa
Srednja ili centralna Evropa je geografska regija koja obuhvata površinu od 1.253.371 km2, odnosno 11,9% površine Evrope. Prostire se od Baltičkog mora, na severu, do Crnog mora i visokih venačnih planina na jugu, koje čine severnu granicu južne Evrope.
| Srednja Evropa | |
|---|---|
 Zemlje srednje Evrope | |
| Površina | 1.253.368 km2 |
| Reljef | različit (mešovit) |
| Klima | umerenokontinentalna |
| Biom | mešovita šuma |
| Teritorije | Države
|
Osim toga, može se smatrati da se i severna, južna i jugoistočna Evropa u određenoj meri graniče i preklapaju sa srednjom Evropom tj. položaj ove regije je veoma značajan jer povezuje sve ostale regije Evrope.
Svi glavni putevi koji povezuju zapadnu i istočnu, severnu i južnu Evropu prelaze preko teritorije srednje Evrope. Ova regija obuhvata devet zemalja: Mađarsku, Češku, Slovačku, Sloveniju, Švajcarsku, Austriju, Lihtenštajn, Nemačku i Poljsku.
Od ovih devet zemalja samo tri izlaze na more, tako da u ovoj evropskoj regiji preovlađuju kontinentalne zemlje.
Podela uredi
Na osnovu geografskog položaja mogu se podeliti na:
- podunavske zemlje (Mađarska, Češka, Slovačka i Rumunija),
- alpske zemlje (Švajcarska, Austrija i Lihtenštajn) i
- baltičke zemlje (Nemačka i Poljska).
Istorija pojma uredi
.PNG)
Pojam „srednja Evropa“ bio je prvi put upotrebljen na Bečkom mirovnom kongresu, kada je tim terminom bio obeležen prostor današnje Nemačke i Beneluksa kao Europe intermediaire.
Pre nego fizička okupljenost pojam „srednja Evropa“ je simbol ujedinjenja u odnosu na kontrast sa „Istokom“ koji reprezentuje Osmanlijska imperija i Ruska Imperija i do Prvog svetskog rata se razlikuje od „Zapada“ time da su stvarani oblastima relativnog konzervativizma za razliku od liberalizma na Zapadu Francuske i Velike Britanije i uticaja Francuske revolucije. U 19. veku kada je Francuska postala republika a Britanija bila parlamentarna monarhija u kojoj je vladar imao veoma malu moć, Austrougarska i Prusija na drugoj strani ostale su konzervativne monarhije u kojima je vladar sa crkvom igrao ključnu ulogu.
Poseban stav srednje Evrope se najbolje ogledalo u postavljanju Nemačke koje se nalazilo u srednjem položaju i u doba Prvog svetskog rata razvijalo koncept Nemačkom ovladan srednjoevropski prostor tzv. „Mitteleurope“.
Posle Prvog svetskog rata i u to više posle Drugog svetskog rata. Liberalne i konzervativne razlike između Istokom i Zapadom se narušavaju i bili su zamenjeni političkom podelom među kapitalističkim i socijalističkim uređenjem zemlje.
Upotreba pojma „srednja Evropa“ je jako oslabila u doba hladnoga rata ali se u poslednje doba stalno više upotrebljava i to uglavnom u vezi sa nedavnim razmeštajem Evropske unije.
S vremena na vreme se čuje šaljivo tumačenje da je srednja Evropa deo kontinenta koje su Zapadoevropejci smatrali za istok a Istočni Evropljani smatrali za zapad.
Fizičko-geografske odlike uredi
Region je geografski položen u centru Evrope između Severnog, Baltičkog i Jadranskog mora. Zbog položaja u centru Evrope važna je za saobraćaj tu su se zbog toga često vodili ratovi.
Na severu prohodnost omogućuje nizak reljef, ispresecan plovnim kanalima, rekama i gustinom saobraćajne mreže. U središnjem delu to su doline reka a u planinskom prostoru to su tuneli i prevoji. Zemlje s izlazom na more su: Nemačka (Baltičko i Severno), Poljska (Baltičko) i Slovenija (Jadransko).
Reljef uredi
Reljef srednje Evrope je jako različit. Na jugu regije nalaze se Alpi, posle njih se nastavljaju Tatre i Karpati.
Unutar zone nabiranja venačnih planina nalaze se dve nizije:
- Panonska (na jugu regije između Alpa, Karpata i Dinarskih planina) i
- Vlaška (između Karpata i Stare planine).
Središnji i severni deo regije je deo starog evropskog kopna. Na severu regije, u dužini od 600 km pruža se Srednjoevropska nizija ili drugačije Pribaltička nizija, koja zahvata severne delove Nemačke i Poljske, pa je i nazvana Nemačko-poljska nizija.
U središtu regije a na jugu starog evropskog kopna su gromadne planine bez određenog pravca pružanja.
Klima uredi
U Srednjoj Evropi preovladava umerenokontinentalna klima koja se ponekad naziva i srednjoevropska, različiti delovi regije imaju različite varijacije kontinentalne klime.
Srednjoevropska nizija je pod uticajem suvog hladnog vazduha sa severa, ali i toplijeg, vlažnijeg vazduha sa Atlantskog okeana. Tako zapadni delovi regije imaju umereno-kontinentalnu klimu sa većom količinom padavina. Kako idemo prema istoku padavine su sve ređe, a uticaj hladnog vazduha sa severa je sve veći – ovde vlada tzv. oštra kontinentalna klima. Centralni deo gde su gromadne planine, ima umerenu klimu, ali sa povećanjem nadmorske visine menja se u planinsku klimu.
Vegetacija uredi
Vegetaciju sačinjava mešovita šuma koja je u velikoj meri promenjena na zemljoradničku zemlju i šumovitost je relativno niska.
Reke uredi
S obzirom da srednjoevropske zemlje nemaju more koje bi ih povezivalo, tu ulogu imaju reke Rajna i Dunav. Rečna mreža srednje Evrope je dobro razvijena. Većina reka teče ka severu i uliva se u Baltičko i Severno more.
Velike reke srednje Evrope: Dunav, Rajna, Laba, Odra, Visla izviru u Alpima i Karpatima, gde im je i razvodnica. Ulivaju se u Crno, Baltičko i Severno more. Vodostaj zavisi od padavina i otapanja snega, pa je najviši u proljeće. Reka Rajna ima ujednačen vodostaj što je važno za plovidbu pa je ona najprometnija evropska reka.
Reka Dunav izvire pod planinom Švarcvald i teče ka Crnom moru. U gornjem toku Dunav je kanalom povezan sa Majnom, pritokom Rajne.
Taj jedinstveni plovidbeni rečno-kanalski put Rajna-Majna-Dunav povezuje među sobom države srednje Evrope, ali i te države sa zapadnim delovima Evrope.
Jezera uredi
Veliki broj jezera nalazi se u Pribaltičkoj niziji, posebno njenom istočnom delu. To su jezera baltičke jezerske oblasti.
Na području Alpa takođe postoje jezera, većinom lednička. U Panonskoj niziji u zapadnoj Mađarskoj postoji jezero Balaton, koje je tektonsko.
Društveno-geografske odlike uredi
Stanovništvo uredi
Stanovništvo Srednje Evrope obuhvata 27% evropske populacije, odnosno 186.038.442 stanovnika.
S obzirom na položaj Srednje Evrope, tu žive predstavnici svih značajnijih evropskih grupa naroda. Polovina stanovnika regije su Germani, a zatim po brojnosti slede Sloveni (30%), Romani (12,5%) i Ugro-Finci (7%).
Ako pogledamo strukturu stanovništva, primećujemo razliku među državama, koja se ogleda u životnom standardu, odnosu gradskog i seoskog stanovništva, angažovanosti stanovništva po privrednim sektorima. Jedna stvar je zajednička svuda – nizak prirodni priraštaj.
Prirodni uslovi u značajnoj su meri odredili položaj stanovništva. Najveća koncentracija se javlja okolo rečnih dolina i na mestima bivše ili sadašnjih kopova uglja. Države u srednjoj Evropi se karakterišu visokom nastanjenošću i velikom strukturom gradova i naselja. Smanjenje broja stanovništva nadoknađuje se migracijom stanovništva naročito u Nemačkoj i Švajcarskoj od strane Turaka.
Narodi uredi
Srednju Evropu nastanjuju sledeći narodi.
- 1. Germani - Nemci, Austrijanci, Germanošvajcarci
- 2. Sloveni - Poljaci, Česi, Slovaci, Moravci, Lužički Srbi, Šlezijci, Kašubi
- 3. Romani - Frankošvajcarci, Italošvajcarci, Retoromani
- 4. Ugro-Finci - Mađari
Religija uredi
- 1. katolici - Poljaci, Česi, Slovaci, Moravci, Šlezijci, Kašubi, Austrijanci, 1/2 - 3/5 Mađara, Retoromani, delom Nemci, Frankošvajcarci, Italošvajcarci
- 2. protestanti - veći deo Nemaca, Lužički Srbi, 1/4 Mađara
- 3. pravoslavci - Rumuni
Evropska unija uredi
Sve države osim Švajcarske su članice Evropske unije, a šest država koje su primljene 2004. imaju ograničena prava, pre svega u kretanju.
Privreda uredi
Ekonomski gigant je Nemačka. Ekonomski nivo se smanjuje kako se ide prema istoku. U industriji preovladava mašinska industrija i saobraćajna sredstva, metalurgija i hemija. U zemljoradnji preovlađuje stočna proizvodnja nad biljnom. Ta se usredsređuje na gajenje obilja, šećerne repe i krompira. Gusta i frekventna je saobraćajna mreža.
Zemlje regiona uredi
Region obuhvata sledećih devet zemalja:
Region ponekad obuhvata delove susednih zemalja iz istorijskih i kulturoloških razloga kao što su:
Podunavske zemlje uredi
Dunav i Podunavlje uredi
Dunav je jedna od najvažnijih vodenih saobraćajnica u Evropi. On povezuje najrazvijenija poljoprivredna i industrijska područja i okosnica je velike regije – Podunavlja, u kojoj živi više od dvesta miliona ljudi. Podunavlje čine delovi svih zemalja kroz koje protiče Dunav, a među njima i delovi naše zemlje. Pripadaju mu i četiri zemlje Srednje Evrope, koje zbog toga čine podregiju Podunavske zemlje. To su: Mađarska, Češka, Slovačka, i Rumunija. Sve su one članice Evropske unije.
Podunavske zemlje - osnovni statički podaci uredi
| Zemlja | Površina (km2) | Broj stanovnika (u milionima) | Glavni grad i broj stanovnika |
| Mađarska | 93 030 | 10,1 | Budimpešta (1 700 000) |
| Rumunija | 237 500 | 21,6 | Bukurešt (1 900 000) |
| Češka Republika | 78 864 | 10,2 | Prag (1 200 000) |
| Slovačka Republika | 49 035 | 5,4 | Bratislava (430 000) |
Mineralni resursi i glavne poljoprivredne kulture podunavskih zemalja uredi
| Zemlja | Mineralni resursi | Glavne poljoprivredne kulture |
| Mađarska | koks, ugalj, prirodni gas | pšenica, kukuruz, suncokret, krompir, šećerna repa |
| Rumunija | nafta, prirodni gas, ugalj, ruda gvožđa | pšenica, kukuruz, voće (šljiva), suncokret, šećerna repa, krompir |
| Slovačka | ugalj, lignit, rude gvožđa i bakra | žito, krompir, šećerna repa, hmelj, voće |
| Češka | ugalj, kaolin | žito, šećerna repa, krompir, hmelj, voće |
Podunavske zemlje sve više jačaju privrednu saradnju i dogovaraju se oko zaštite i korišćenja Dunava. Tako su zajedničkim naporima Srbije i Rumunije izgrađene dve hidroelektrane („Đerdap 1” i „Đerdap 2”), a saradnjom Slovačke i Mađarske hidroelektrana „Gobčikovo”.
Literatura uredi
- Sitarica, Rada; Tadić, Milutin (Beograd, 2016). Geografija 6 za 6. razred osnovne škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
- „Srednja Evropa”. Shtreber. Pristupljeno 5. 1. 2017.. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=(pomoć) - „Srednja Evropa - Geografski pregled”. Pristupljeno 5. 1. 2018.. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=(pomoć)
