Srpska književnost
Srpska književnost je književnost pisana na srpskom jeziku.
Srednjovekovna književnost uredi
Srpska srednjovekovna književnost uglavnom je tretirala teme iz verskog života i uticala je na razvoj staroruske književnosti.[1]
Najstariji sačuvani rukopis i spomenik stare srpske književnosti pisan na srpskom jeziku je Miroslavljevo jevanđelje, liturgijska knjiga od 362 stranice pisana u prelaznoj formi između staroslovenskog i srpsko-slovenskog jezika[2] koja je napisana osamdesetih godina 12. vijeka. Filološkim analizama je utvrđeno da su na tekstu radila dva pisara od kojih se potpisao samo jedan u četiri kratka zapisa i to kao Gligorije, Gligor i Grigorije. Pisano je za humskog kneza Miroslava, sina Zavidinog, brata Stefana Nemanje.[3] Godine 2001. godine UNESKO ga je uvrstio u svoju biblioteku „Pamćenje svijeta“.[4]
Dubrovačka i bokeljska književnost uredi
Profesorka dubrovačke književnosti Svetlana Stipčević smatra da celokupna dubrovačka književnost pripada i srpskom književnom korpusu, kao i da su stanovišta da ekskluzivitet na dubrovačku književnost polažu druge kulture nema ishodište u nauci, već u politici.[5] Ona zaključuje da delimični gubitak interesa srpske inteligencije za dubrovačke studije proizilazi iz zauzimanja stanovišta po kojem je Srbin i deo srpske kulture isključivo pravoslavac, što je suprotno od pogleda Vuka Karadžića o Srbima sva tri zakona.[6]
Za najstarije delo renesanse u Dubrovniku uzimaju se tri stiha koja je 1421. godine na praznoj strani „Carinskog statuta“, ćirilicom zapisao Džonko Kaličević.[7] Za najvažnije autore smatraju se Ivan Gundulić i Marin Držić.
Srpske tradicije dinastije Nemanjića, Kosova i ratova sa Turcima bili su postavljeni kao središnja tema u delima vodećih pisaca Dubrovačke republike.[8][9] Srednjovekovna Srbija je imala bliske veze sa Dubrovnikom. Od uspostavljanja fakulteta na Univerzitetu u Beogradu u 19. stoleću dubrovačka književnost se tretira kao srpska.[10] Stav srpske razugološke škole, suprotan kolegama iz današnje Hrvatske, jeste da je dubrovačka književnost srpska barem koliko i hrvatska.[11] Svi rani istoričari književnosti i izdavači uvrštavaju zasebnu dubrovačku u korpus srpske književnosti, poput: Jovana Subotića, Svetislava Vulovića, Stojana Novakovića, Petra Kolendića, Jovana Živanovića Jorja Tadića, Aleksandra Belića, Pavla Popovića i Miroslava Pantića.[12] Jefto Popović 1827. štampa Osman Ivana Gundulića na ćirilici a dve godine ranije Jovan Subotić u Beču izdaje antologiju srpske književnosti koju je podelio na stariju dubrovačku i noviju srpsku.[12] Dubrovačka književnost je značajno uticala na Vukovu reformu (upotreba slova H) kao i pisanje Petra II Petrović Njegoša, Branka Radičevića, Jovana Ilića, Ljubomira Nenadovića i Miloša Crnjanskog.[12]
U 19. i početkom 20. veka je delovao značajan pokret Srba katolika u Dubrovniku, sa svojom književnošću, kulturom i naukom.[6]
Književnost baroka i prosvjetiteljstva uredi
Sve do 70-ih godina XVIII veka prosveta i književnost zadržale su pretežno dominantan uticaj crkve.[13] Škole se osnivaju uz crkve ili arhijerejske stolice. U njima predaju uglavnom sveštenici, a nastava iako obuhvata i svjetovne predmete, ima pretežno duhovni sadržaj. Književnost je crkvena, jezik takođe: i jedno i drugo nalaze se pod ruskim crkvenim i kulturnim uticajem.[14][15]
Srpska književnost baroka i i baroknih tendencija stvarana je u obliku poezije, epske poezije, putopisa, istorijskih spisa, drama i besedništva.[16]
U periodu srpskog prosvetiteljstva, računajući i barok kao stilsku formaciju epohe prosvetiteljstva, bilo je aktivno više od 120 pisaca.[17]
Centralna ličnost srpskog prosvetiteljstva jeste Dositej Obradović.[18] Najznačajniji pisci su Zaharije Orfelin, grof Đorđe Branković, Gavril Stefanović Venclović, Emanuel Kozačinski i Jovan Rajić.[19][20]
Srpski narodni preporod uredi
Srpski narodni preporod odnosi se na period u istorija srpske kulture između 18. veka i nezavisnosti 1878. godine. Tokom ovog perioda dolazi do kulturnog uspona i značajnog umetničkog stvaralaštva. Istaknuti predstavnici su: Lukijan Mušicki,[20] Sima Milutinović Sarajlija, Jovan Sterija Popović,[21] Vuk Stefanović Karadžić, Petar II Petrović Njegoš, Stjepan Mitrov Ljubiša, Filip Višnjić, Đura Jakšić, Jovan Pačić, Milica Stojadinović Srpkinja, Jovan Jovanović-Zmaj, Laza Kostić, Nikola Borojević, Dositej Obradović, Đorđe Marković Koder, Pavle Solarić, Sava Mrkalj, Jovan Došenović, Luka Milovanov Georgijević, Joakim Vujić, Gligorije Trlajić, Platon Atanacković i Vasa Živković.
Književnost romantizma uredi
Epoha srpskog romantizma[22] stoji u znaku Vuka Karadžića i njegove borbe za afirmaciju narodnog jezika. Praktično svi veliki srpski romantičari bili su pristalice Vukovih ideja, i inspirisali su se narodnom poezijom, za čije sistematsko sakupljanje Vuk ima najveće zasluge. Okrenutost narodnoj, 'naivnoj' književnosti jedna je od romantičarskih crta koja vuče poreklo od Rusoovih ideja o prvobitnom, neiskvarenom čoveku. Kod Srba, kao i kod mnogih drugih evropskih naroda koji su se u to doba nalazili pod političkom i kulturnom hegemonijom stranih zemalja, ovo doba poklapa se sa dobom nacionalnog buđenja i kulturnog preporoda. Vukov rad takođe je naišao na oduševljenje mnogih vodećih evropskih romantičara, kao što su Gete,[20] Andersen, Lamartin, a ova pozitivna recepcija dodatno je pojačala nacionalnu samosvest.
Književno stvaralaštvo Srba u ovom razdoblju je uglavnom lirsko, ali neki od najznačajnijih pesnika pisali su i u epskoj formi, kao na primer Sima Milutinović Sarajlija.[23] Njegoš je najbitnija dela pisao u formi dramskog speva.[24]
Među liričarima, ističu se pesnici: Branko Radičević,[25] Đura Jakšić,[26] Jovan Jovanović Zmaj[27] i Laza Kostić.[28]
Književnost realizma uredi
U epohi srpskog realizma dominiraju prozni žanrovi - roman i, naročito, pripovetka. Međutim, valja napomenuti da realizam, kao dominanta složenog književnog diskursa u srpskoj književnosti, naročito njenoj liniji koju Jovan Deretić[29] definiše kao istorijsku, daleko nadilazi okvire epohe. Najznačajnijim predstavnicima same epohe realizma obično se smatraju: Svetozar Marković (teoretičar),[30] Jakov Ignjatović,[31][32] Milovan Glišić,[33] Laza Lazarević,[34] Janko Veselinović,[35] Ilija Vukićević, Simo Matavulj, Stevan Sremac, Radoje Domanović, Vojislav Ilić, Branislav Nušić.
Moderna književnost uredi
Književni trend prve i druge decenije 20. veka na srpskom se naziva modernom književnošću. Njeni uticaji dolazili su od vodećih književnih pokreta u Evropi, naročito simbolizma i psihološkog romana, ali više kroz raspoloženje i estetsku komponentu, a ne iz književnog zanata.[36] To se manifestovalo u delima Jovana Dučića i Milana Rakića, dvojice pesničkih diplomata. Treći vodeći pesnik u to vreme bio je Aleksa Šantić čija je poezija bila manje suptilna, ali ispunjena emocijama i iskrenošću. Bili su popularni zbog svog rodoljubivog, romantičnog i društvenog izgleda.[20]
Ostali pesnici kao što su Veljko Petrović, Milutin Bojić,[37] Sima Pandurović, Vladislav Petković Dis, Milorad Mitrović, Stevan M. Luković, Vladimir Stanimirović, Danica Marković, Velimir Rajić, Stevan Bešević, Milorad Pavlović, Milan Ćurčin, Milorad Petrović Seljančica, svi su uzeli drugačije staze i pokazali su veliku sofisticiranost i napredak, ne samo u svom zanatu, već i u svetu. Većina je bila pesimistična u svojim izgledima, a istovremeno rodoljubiva u jeku burnih događaja koji su tada kulminirali u borbi za Staru Srbiju, Balkanske ratove i Prvi svetski rat.[38]
Osetila se i nova generacija proznih pisaca, Svetozar Ćorović, Janko Veselinović, Veljko Milićević i Borisav Stanković sa svojim glavnim delima, Nečista krv i Koštana. Nečista krv se danas smatra jednim od najmoćnijih srpskih romana tog perioda. Njegov je svet grad Vranje napunjen tradicijom, gde su se Sloveni među sobom podelili koje su oni etničke pripadnosti: srpske, bugarske, grčke ili novostvorene makedonske.
Ovo mesto trgovaca i zemljoposednika izlazilo je zajedno sa Turcima koji su se povlačili iz regiona, nakon duge borbe za Staru Srbiju 1903-1911, i Balkanske ratove. Jednako tako, Svetozar Ćorović prikazao je svoju rodnu Hercegovinu, gde je promena muslimanskog stanovništva tokom bosanske krize i posle bila najoštrija. Potom je usledila izrazita lirska proza Petra Kočića i traženje nezavisnosti Bosne i Hercegovine i njenog prirodnog ujedinjenja sa Srbijom. U njegovoj čuvenoj pripoveci "Jazavac pred sudom" austro-ugarske vlasti se rugaju svojoj spremnosti da vladaju nad drugima, uključujući Slovene.
Sve ove pisce podržali su srpski kritičari obrazovani na Zapadu. Na primer, Bogdan Popović, Pavle Popović, Ljubomir Nedić, Slobodan Jovanović, Branko Lazarević, Vojislav Jovanović Marambo i Jovan Skerlić. Skerlić je sa svojim istorijskim pregledom srpske književnosti, i Bogdan Popović svojim rafiniranim zapadnjačkim školskim estetizmom ne samo vagao piščeva dostignuća, već je ukazivao i na smer pravca moderne svetske književnosti prema njima.
U 20. veku srpska književnost je procvetala i pojavio se veliki broj mladih i talentovanih pisaca.
U naučnom radu Slavice Merenik iz 1999. godine popisani su objavljeni memoari na srpskom jeziku, ukupno oko 700 dela.[traži se izvor]
Najpoznatiji autori su Ivo Andrić,[37] Miloš Crnjanski,[37] Meša Selimović, Borislav Pekić, Branko Miljković, Danilo Kiš, Milorad Pavić, David Albahari, Miodrag Bulatović,[37] Igor Marojević, Miroslav Josić Višnjić, Dobrica Ćosić,[37] Zoran Živković, Vladimir Arsenijević, Vladislav Bajac i mnogi drugi.
U prvoj i drugoj Jugoslaviji bili su aktivni autori popularne književnosti u kriminalističkom i srodnim žanrovima, poput Gradimira Pašćanovića koji je napisao preko 500 roto romana.[39]
Jelena Dimitrijević i Isidora Sekulić dve su istaknute srpske književnice ranog dvadesetog veka,[20] dok su Svetlana Velmar-Janković i Gordana Kuić istaknute književnice u savremenom periodu.
Milorad Pavić spada u internacionalno prepoznatljivije autore sa kraja 20. i početka 21. veka, pre svega zbog Hazarskog rečnika koji je preveden na 38 jezika.[40]
Nagrade uredi
Među značajnije aktivne srpske književne nagrade ubrajaju se:
Udruženja uredi
Značajnija aktivna književna udruženja u Srbiji su:
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ [viblionica.weebly.com „Srednjovekovna književnost”] Proverite vrednost parametra
|url=(pomoć). - ^ „Miroslavljevo jevanđelje”. www.hilandar.info. Pristupljeno 2021-01-26.
- ^ Stara srpska književnost
- ^ Istorija srpske književnosti
- ^ Zbornik Matice srpske za književnost i jezik
- ^ a b Stipčević, Svetlana (2004). Dubrovačke studije. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 10. ISBN 9788617118271.
- ^ Milanović, Aleksandar (2004). Kratka istorija srpskog književnog jezika. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- ^ Matica srpska ne prisvaja dubrovačke i bokeljske pisce
- ^ Ković 2021, str. 49.
- ^ NASILNO PRISVAJANjE DUBROVAČKE KULTURE
- ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Profesor Petaković: Možemo reći da je dubrovačka književnost srpska, bar koliko i hrvatska”. www.rts.rs. Pristupljeno 2022-02-11.
- ^ a b v Mrdeža Antonina, Divna (2007). „Interpretacije identiteta starih hrvatskih pisaca”. 33.
- ^ Srpski jezik i književnost
- ^ „Prosvetiteljstvo”. Opusteno.rs.
- ^ „Srpska Književnost Epohe Prosvetiteljstva”. Srpski jezik - Prosvetiteljstvo. Arhivirano iz originala 24. 09. 2020. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- ^ „Projekat Rastko: Milorad Pavić: Barok”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2020-04-28.
- ^ Stefanović, Mirjana D. (2009). LEKSIKON SRPSKOG PROSVETITELjSTVA. Beograd: Službeni glasnik. str. 259—293. ISBN 978-86-519-0203-4.
- ^ „Dositej Obradović”. BOSKE KRAGUJEVAC.
- ^ „Od stare k novoj književnosti (Barokne tendencije)” (na jeziku: srpski). rastko.rs. Pristupljeno 4. 8. 2020.
- ^ a b v g d Deretić, Jovan (2005). Kulturna istorija Srba: predavanja (na jeziku: engleski). Narodna knjiga.
- ^ „Prosvećenost i počeci nove književnosti” (na jeziku: srpski). rastko.rs. Pristupljeno 20. 3. 2013.
- ^ „Slobodan Rakitić - Antologija poezije srpskog romantizma”. riznicasrpska.net. Arhivirano iz originala 24. 01. 2019. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- ^ „Nebom osijani pjesnik: 171 godina od smrti Sima Sarajlije”. IN4S portal.
- ^ „Petar II Petrović Njegoš: Biografija”. Petar II Petrović Njegoš. Arhivirano iz originala 28. 10. 2020. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- ^ „Branko Radičević”. Opšte obrazovanje.
- ^ „Đura Jakšić - Biografija”. Biografija.Org.
- ^ „Jovan Jovanović Zmaj”. Ko je čika Jova Zmaj.
- ^ „Biografija Laze Kostića”. Poezija noći; Srpska poezija, najlepše pesme.
- ^ Deretić, Jovan. Istorija srpske književnosti (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 14. 11. 2013. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- ^ „Svetozar Marković”. GRAD ZAJEČAR.
- ^ Leković, Dragan. „Jakov Ignjatović - Tvorac realističkog romana kod Srba”. ART mozaik. Arhivirano iz originala 24. 01. 2019. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- ^ „Jakov Ignjatović”. Lektire.rs.
- ^ „Milovan Glišić”. Biogafija.Org.
- ^ „Biografija: književnik Laza Lazarević”. Opusteno.rs.
- ^ „Janko Veselinović”. Književnici. Arhivirano iz originala 16. 10. 2020. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- ^ „Srpska književnost 20. veka”. Arhivirano iz originala 08. 02. 2023. g. Pristupljeno 24. 08. 2022.
- ^ a b v g d Milošević, Petar (2010). Storija srpske književnosti. Beograd: Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-0448-9.
- ^ Književnost 20. veka
- ^ „Književni pregled, Broj 7”. alma.rs. Pristupljeno 2023-01-19.
- ^ „Dictionary of the Khazars - Milorad Pavić”. www.khazars.com. Arhivirano iz originala 25. 04. 2019. g. Pristupljeno 2021-01-15.
Literatura uredi
- Deretić, Jovan. Istorija srpske književnosti (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 14. 11. 2013. g. Pristupljeno 24. 01. 2019.
- Bogdanović, Dimitrije (1982). „Srpska književnost posle Kosova”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 128—143.
- Bogdanović, Dimitrije (1982). „Nova središta književne delatnosti”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 330—342.
- Bogdanović, Dimitrije (1982). „Srpska književnost između tradicije i hronike svoga vremena”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 491—503.
- Živković, Dragiša (1981). „Romantizam u srpskoj književnosti”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 381—415.
- Ivić, Pavle (1982). „Književni i narodni jezik kod Srba”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 519—534.
- Pantić, Miroslav (1982). „Usmeno pesništvo”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 504—518.
- Pavić, Milorad (1986). „Srpska književnost baroka”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 165—195.
- Pavić, Milorad (1986). „Srpska književnost i prosvetiteljstvo”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 196—212.
- Pavić, Milorad (1986). „Srpska književnost klasicizma”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 213—226.
- Pavić, Milorad (1986). „Srpska književnost predromantizma”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 227—244.
- Pantić, Miroslav (1993). „Narodna ili usmena književnost”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 256—326.
- Trifunović, Đorđe (1990). Azbučnik srpskih srednjovekovnih književnih pojmova (2. izd.). Beograd: Nolit.
- Ković, Miloš (2021). Velike sile i Srbi (na jeziku: srpski). Catena Mundi. ISBN 978-86-6343-163-8.
