Mitropolit karlovački Stefan (Stratimirović)
Stefan Stratimirović (ili Stevan Stratimirović) (Kulpin, 27. decembar 1757 — Sremski Karlovci, 23. septembar 1836) bio je srpski pravoslavni mitropolit karlovački od 1790. do 1836. godine.[1][2]
| Stefan (Stratimirović) | |
|---|---|
.jpg) Portret mitropolita Stefana | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 27. decembar 1757. |
| Mesto rođenja | Kulpin, Habzburška monarhija |
| Datum smrti | 23. septembar 1836. (78 god.) |
| Mesto smrti | Sremski Karlovci, Austrijsko carstvo |
| Mitropolit karlovački | |
| Godine | 1790-1836 |
| Prethodnik | Mojsije Putnik |
| Naslednik | Stefan Stanković |
Biografija uredi
Rođen je u Kulpinu u Bačkoj, od oca Jovana (a dede Nikole - Miloša Akvizitora[3] Vučkovića)[4] spahije kulpinskog i majke Angeline.[5] Stratimirovići su poreklom iz Hercegovine.[6]
Dana 17. jula 1745. godine dobio je Bogić Vučković-Stratimirović, imanje u Kulpinu i plemstvo za vojničke zasluge od carice Marije Terezije. Naselila su se tako 1745. godine četiri brata Stratimirovića (Bogić, Ivan, Toma i Miloš),[7] na pustari od 10.000 jutara zemlje, udaljenoj četiri kilometra od Bačkog Petrovca. Ivan Stratimirović je svoje plemstvo iskazao 1753. godine u Bačkoj županiji. Mitropolit Stefan je 30. novembra 1793. godine u Kulpinu sastavio „Rodoslov familije Stratimirovića”.
Otac je rano umro, pa je sav teret podizanja njegovog i brata Jovana, spao na majku. Stefan je završio osnovnu školu u Kulpinu i Begeču, a ostatak detinjstva proveo u Beču, uz svog dotadašnjeg kulpinskog učitelja i mentora koji se odselio u Beč. Vratio se zatim u Bačku gde je gimnaziju u Novom Sadu započeo, pa nastavio u Segedinu, Kečkemetu i maturirao u Vacu.[8] Iz Vaca je prešao 1775. godine da studira filozofiju i pravo u Budimu i Beču. U Budimu je kao i u Segedinu ranije Stefan bio veoma omiljen; tu je stekao prijateljstva i poznanstva sa kolegama koji će kasnije postati važne ličnosti u Mađarskoj i Hrvatskoj. Te društvene veze je tokom života održavao, i u interesu svog srpskog naroda i njegove pravoslavne crkve. "Juridičkeske nauke" (pravo) je zatim studirao u carskoj prestonici Beču, kod prof. Fandernata.
Kao svršeni pravnik otišao je u Sremske Karlovce i obratio se tadašnjem arhiepiskopu i mitropolitu Mojseju Putniku. Bogosloviju je učio privatno u Sremskim Karlovcima na preporuku mitropolitovu kod arhimandrita Jovana Rajića, jer srpskih bogoslovskih škola tada nije bilo. Zamonašio se 29. juna 1784, a ubrzo je 15. avgusta 1784. godine postao arhimandrit krušedolski. Sva kaluđerska zvanja prošao je ubrzo i to iste 1784. godine, između 25. marta i 15. avgusta. Iako arhimandrit krušedolski, više vremena je provodio u Karlovcima. U to vreme je stanovao u dvoru kod mitropolita Mojsija i pomagao mu u vođenju crkveno-narodnih poslova.
Arhijerej srpski, mitropolit Karlovački uredi
Izabran je 15. maja 1786. godine za episkopa episkopa budimskog. Kandidati su bili osim njega još i arhimandriti rakovački Genadije Dimović i grgeteški Kirilo Živković. Kada su bili kandidati na prijemu kod austrijskog cara Josifa II on se opredelio za najmlađeg među njima, za Stratimirovića. Hirotonisan je 15. juna 1786. i bio episkop budimski u periodu 1786—1790. godine. Stefan je tokom svog vladikovanja uvodi red u svojoj eparhiji, vodio brigu o crkvama i školama. Tokom austrijsko-turskog rata sačuvao je dragocenu karlovačku crkvenu mitropolijsku arhivu, koja mu je iz predostrožnosti poverena na čuvanje. Za tu priliku iznajmio je u Sentandreji dobar, suv dućan snabdeven jakim gvozdenim rešetkama, čija su vrata bila zamandaljena i tutorskim pečatima obeležena.[9] Za mitropolita karlovačkog je izabran na Temišvarskom saboru, 29. oktobra 1790. godine sa 33 godine. Bio je najmlađi episkop i starije vladike nisu ni krile svoje nezadovoljstvo zbog toga. Međutim Stratimirović se dobro držao na ugarskoj Dijeti u Požunu, i od tada je bio sasvim prihvaćen od kolega.[10]
Kao karlovački mitropolit Stratimirović je naročitu pažnju posvetio podizanju prosvetnih ustanova. Uz pomoć trgovca Dimitrija Anastasijevića Sabova (1726 — 1803) osnovao je: 1791 — 1792. godine Karlovačku gimnaziju, 1793. godine Karlovačku bogosloviju,[11] 1797. godine Blagodejanije (kasnije Stefaneum). Osnovao je 1809. godine „Crtačku školu” pri Normalnoj školi u Karlovcima. Njegovom zaslugom osnovana je i gimnazija u Novom Sadu 1810. godine.
Uredio je i upotpunio mitropolijsku biblioteku, zaveo je red u crkvi i disciplinu među sveštenstvom. Godinama je bio vođa Srba u Austrijskoj carevini i vodio borbu protiv bečkih pokušaja unijaćenja Srba. Crkvenim životom Srba Stratimirović je uglavnom upravljao sam i to odlučno, energično i razumno.
Pod snažnim uticajem borbe i da bi očuvao pravoslavlje, Stratimirović postaje sve više i više konzervativan i tako je bio protivnik reformi jezika Dositeja Obradovića i Vuka Stefanovića Karadžića. Pomogao je ustanike Prvog srpskog ustanka. Aktivno je učestvovao u gušenju Ticanove bune u Sremu 1807. godine, iako mu je život bio ugrožen.
Mitropolit Stefan Stratimirović je krajem 18. veka postao slobodni zidar. Stupio je u masonsku ložu "Vigilantia", u Osijeku (popisan 1785)[12], kao krušedolski arhimandrit. Stefan je bio jedan od preteča masonerije u Srbiji, i po njemu se još od prve polovine 20. veka (1936. godine a i danas) naziva masonska loža „Mitropolit Stratimirović” u Novom Sadu.[13] Izabran je 1792. godine za tajnog carskog savetnika.
Bio je ljubitelj nauke i književnosti kojom se i sam bavio. Za sobom je ostavio priličan broj radova, iako su za njegovog života bila štampana samo dva njegova rada. Objavio je 1801. godine „Nekrolog Jovanu Rajiću arhimandritu”, zatim „Ljubosava i Radovan” (pesme, Budim, 1800) i O„pit proizvedenija imen sih knjaz i knjiga...”, (Budim 1805). Potpisivao se sa pseudonimom "S.S.". Ostavio je radove na latinskom, nemačkom i srpskom jeziku, među kojima ima istorijskih, književnih, crkvenih i drugih spisa. Od ovih radova su neki bili štampani posle njegove smrti. Bio je član Učenog društva iz Getingena.
Osnovao je pred smrt svoju „Stipendiju za pravoslavne đake”, sa osnivačkim pismom od 1836. godine. Glavnica te zadužbine je tada iznosila 54.069 f 52 novčića. Zadužbinom su rukovodili karlovački mitropolit i njegovi asistenti. Izbor pitomaca je vršio mitropolit uzimajući u obzir prethodni školski uspeh u karlovačkim školama. Ostavio je mogućnost da se povremeno mogu izabrati i poneki rimokatolički đaci.[14]
Osnovao je 25. aprila 1817. godine „Fond za zidanje mitropolijske rezidencije ”(dvora). Na prvi ulog od 30.000 f. dodao je deset godina kasnije (1827) još 10.000 f. pa zatim nekoliko manjih uloga (po 5.000 f. 1832. i 1833). Što ukupno iznosi 50.000 f. kapitala.[10] Na čelu mitropolije karlovačke proveo je 46 godina, što je petina od 230 godina njenog ukupnog trajanja (1690—1920).
Odlikovan je austrijskim Ordenom Leopolda prvog reda.[15]
Umro je naprasno u noći između 23. i 24. septembra 1836. godine u Sremskim Karlovcima. Sahranjen je u karlovačkoj Sabornoj crkvi pored mitropolita Pavla Nenadovića.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Vuković 1996, str. 469-472.
- ^ „Mitropolit karlovački Stefan Stratimirović | Istorija | Fruška gora, Srbija”. Fruškać (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-01.
- ^ "Letopis Matice srpske", Novi Sad 1885.
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1931.
- ^ Sava Vuković: „Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka“, Evro Beograd, Unireks Podgorica, Kalenić Kragujevac, 1996. godine; tekst „Stefan (Stratimirović) mitropolit karlovački 1790—1836“ str. 469-472.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 18. april 1899.
- ^ "Zbornik Matice srpske za društvene nauke", Novi Sad 1965.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1899.
- ^ Nenad Ninković: "Stefan Stratimirvić kao budimski episkop (1786—1790)", Novi Sad 2016.
- ^ a b "Branik", Novi Sad 1892.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 31. januar 1893.
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1937.
- ^ Masoni u Vojvodini: Dva veka bratskih loža | Srbija | Novosti.rs
- ^ "Školski list", Sombor 10. maj 1864.
- ^ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. str. 77.
Literatura uredi
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Evro, Unireks, Kalenić.
- Gavrilović, Vladan (2005). Temišvarski sabor i Ilirska dvorska kancelarija (1790—1792). Novi Sad: Platoneum.
- Gavrilović, Slavko (1981). „Srbi u Habsburškoj monarhiji od kraja XVIII do sredine XIX veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—106.
- Gavrilović, Slavko; Petrović, Nikola (1972). Temišvarski sabor 1790. Sremski Karlovci: Arhiv Vojvodine.
- Popović, Dušan J. (1959). Srbi u Vojvodini. Knj. 2: Od Karlovačkog mira 1699 do Temišvarskog sabora 1790. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1963). Srbi u Vojvodini. Knj. 3: Oo Temišvarskog sabora 1790 do Blagoveštenskog sabora 1861. Novi Sad: Matica srpska.
- Radojčić, Nikola (1929). „Istorijske studije mitropolita Stefana Stratimirovića”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 2: 317—364.
- Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra.
Spoljašnje veze uredi
- Rodoljubivi arhijerej („Glas javnosti“, 28. oktobar 2000)
- Mitropolit Stratimirović - biografija
- Dvorac Stratimirovića u Kulpinu
- Stratimirovići - potomci Balšića i Nemanjića Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. januar 2010)
- Čedomir Denić: Pavle Denicki, sekretar mitropolita Stratimirovića Zbornik Matice srpske za istoriju, broj 58, 1998. godine
- FELjTON - CRKVENI UGLEDNIK I SLOBODNI ZIDAR: Značajan je bio uticaj masona prosvetitelja na srpske autore („Večernje novosti”, 30. jul 2022)
