Stokholm
Stokholm (šved. Stockholm)[1] je glavni i najnaseljeniji grad u Švedskoj, kao i najveća urbana oblast u nordijskim zemljama. Približno 980.000 ljudi živi u opštini,[2] od kojih je 2,1 milion u urbanoj zoni i 2,4 miliona u gradskoj oblasti.[2] Grad se prostire na četrnaest ostrva gde se jezero Melaren uliva u Baltičko more. Izvan grada na istoku, i duž obale, nalazi se lanac ostrva Stokholmskog arhipelaga. Područje je naseljeno još od kamenog doba, u 6. milenijumu pre nove ere, a kao grad ga je osnovao 1252. godine švedski državnik Birger Jarl. Takođe je i sedište okruga Stokholm. Očekuje se da će broj stanovnika opštine Stokholm dostići milion ljudi 2024. godine.[3]
| Stokholm Stockholm (švedski) | |
|---|---|
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Švedska |
| Okrug | Stokholmski |
| Osnovan | 1252. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2021. | 978.770 |
| — gustina | 5.229,31 st./km2 |
| Aglomeracija (2010.) | 1.372.565 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 59° 19′ 30″ S; 18° 03′ 00″ I / 59.325° S; 18.05° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 0—50 m |
| Površina | 187,17 km2 |
  Stokholm Stokholm na karti Švedske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Karin Vangard |
| Pozivni broj | 08 |
| Veb-sajt | |
| start | |
Stokholm je kulturni, medijski, politički i ekonomski centar Švedske. Sam region Stokholma čini više od jedne trećine BDP-a zemlje, i nalazi se među prvih 10 regiona u Evropi po BDP-u po glavi stanovnika. Ocenjen kao Alfa− globalni grad, najveći je u Skandinaviji i glavni centar za korporativno sedište u nordijskom regionu. U gradu se nalaze neki od najboljih univerziteta u Evropi, kao što su Karolinska institut, Stokholmska ekonomska škola, Kraljevski institut za tehnologiju KTH i Univerzitet u Stokholmu. On je domaćin godišnje ceremonije dodele Nobelove nagrade i banketa u Stokholmskoj koncertnoj dvorani i Gradskoj kući Stokholma. Jedan od najcenjenijih muzeja u gradu, Muzej Vasa, je najposećeniji neumetnički muzej u Skandinaviji. Stokholmski metro, otvoren 1950. godine, dobro je poznat po uređenju svojih stanica; nazivana je najdužom umetničkom galerijom na svetu. Švedska nacionalna fudbalska arena nalazi se severno od centra grada, u Solni. Aviči Arena, nacionalna dvorana, nalazi se u južnom delu grada. Grad je bio domaćin Letnjih olimpijskih igara 1912.
Stokholm je sedište švedske vlade i većine njenih agencija, uključujući najviše sudove u pravosuđu, i zvanične rezidencije švedskog monarha i premijera. Vlada ima sedište u zgradi Rosenbada, Riksdag (švedski parlament). Stokholmska palata je zvanična rezidencija i glavno radno mesto švedskog monarha, dok palata Drotningholm u susednom Ekerou služi kao privatna rezidencija kraljevske porodice.
Poreklo naziva uredi
Naziv grada vodi poreklo od starošvedskih reči Stok (Stock) i Holm (holm) i bukvalnom prevodu znači „mesto ili utvrda na ostrvcetu“. Ovo ima smisla ako se zna da se najstariji (i danas središnji) deo grada upravo nalazi na ostrvcetu Helgeandholmen.
Geografija uredi
Grad Stokholm se nalazi u istočnom delu Švedske i Skandinavskog poluostrva.
Udaljenost Stokholma od važnih gradova u okruženju:
- od Geteborga, drugog po veličini grada u državi, grad je udaljen 470 km severoistočno;
- od glavnog grada Norveške, Osla, grad je udaljen 520 km istočno;
- od glavnog grada Finska, Helsinkija, grad je udaljen 520 km zapadno (morem);
- od glavnog grada Letonije, Rige, grad je udaljen 550 km severozapadno (morem);
- od Malmea, trećeg po veličini grada u državi, grad je udaljen 610 km severoistočno;
- od glavnog grada Danske, Kopenhagena, grad je udaljen 660 km severoistočno.
Geografija uredi
Reljef uredi
Stokholm se razvio blizu istočne obale Baltičkog mora. Grad se razvio na strateški mestu gde je razdaljina između velikog švedskog jezera Melaren i Baltičkog mora najmanja. Stoga je dati položaj strateški važan — grad je obrazovan kako bi štitio ulaz u sistem jezera, koja su „srž“ unutrašnjosti zemlje. Gradsko područje bregovito, a nadmorska visina se kreće se 0-50 m.
Klima uredi
Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata Stokholm ima umerenokontinentalnu klimu. Zbog severnijeg položaja grada, dnevna svetlost dosta varira od više od 18 sati sredinom leta, do samo 6 sati krajem decembra. Uprkos svom položaju, Stokholm ima relativno blage temperature i mnogo toplije i sunčanije vreme tokom godine od većine drugih mesta na sličnim latitudama, ili čak od nekih što su južnije, uglavnom zbog uticaja Golfske struje. Grad godišnje ima 1.981 sunčanih sati.[4]
Leta su topla i prijatna sa prosečnom dnevnom najvišom temperaturom od 20—22 °C (68—72 °F) i najnižom od 13 °C (55 °F), ali temperatura često prelazi 25 °C (77 °F). Zime su hladne sa prosečnom temperaturom od −5—1 °C (23—34 °F), i retko pada ispod −10 °C (14 °F). Proleće i jesen kolebaju se od hladnih do blagih. Najviša temperatura ikada izmerena u Stokholmu je 34,4 °C (93,9 °F); najniža je −28,3 °C (−18,9 °F). Godišnja količina padavina je 539 mm (21,2 in) sa 164 vlažna dana. Sneg uglavnom pada od decembra do marta.
| Klima Stokholma, 1981—2010 (pad. i sun. 1961—1990, ekst. 1756—) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 11,0 (51,8) |
12,2 (54) |
17,8 (64) |
26,1 (79) |
29,0 (84,2) |
32,2 (90) |
36,0 (96,8) |
35,4 (95,7) |
27,9 (82,2) |
20,2 (68,4) |
14,0 (57,2) |
12,7 (54,9) |
36,0 (96,8) |
| Maksimum, °C (°F) | 0,5 (32,9) |
0,6 (33,1) |
3,9 (39) |
9,9 (49,8) |
16,4 (61,5) |
20,1 (68,2) |
23,0 (73,4) |
21,4 (70,5) |
15,8 (60,4) |
9,9 (49,8) |
4,8 (40,6) |
1,7 (35,1) |
10,7 (51,3) |
| Prosek, °C (°F) | −1,6 (29,1) |
−1,7 (28,9) |
1,2 (34,2) |
6,0 (42,8) |
11,7 (53,1) |
15,7 (60,3) |
18,8 (65,8) |
17,6 (63,7) |
12,7 (54,9) |
7,7 (45,9) |
3,0 (37,4) |
−0,3 (31,5) |
7,6 (45,7) |
| Minimum, °C (°F) | −3,7 (25,3) |
−3,9 (25) |
−1,5 (29,3) |
2,1 (35,8) |
7,0 (44,6) |
11,3 (52,3) |
14,5 (58,1) |
13,8 (56,8) |
9,6 (49,3) |
5,5 (41,9) |
1,2 (34,2) |
−2,3 (27,9) |
4,5 (40,1) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −32 (−26) |
−30 (−22) |
−25,5 (−13,9) |
−22,0 (−7,6) |
−6,5 (20,3) |
0,0 (32) |
4,3 (39,7) |
2,0 (35,6) |
−3,5 (25,7) |
−9,0 (15,8) |
−18 (0) |
−22,5 (−8,5) |
−32,0 (−25,6) |
| Količina padavina, mm (in) | 39 (1,54) |
27 (1,06) |
29 (1,14) |
29 (1,14) |
32 (1,26) |
55 (2,17) |
65 (2,56) |
59 (2,32) |
52 (2,05) |
49 (1,93) |
47 (1,85) |
45 (1,77) |
531 (20,91) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 9 | 7 | 7 | 6 | 6 | 9 | 9 | 9 | 8 | 9 | 10 | 10 | 100 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 40 | 72 | 135 | 185 | 276 | 292 | 260 | 221 | 154 | 99 | 54 | 33 | 1.821 |
| Izvor #1: Météo Climat[5] | |||||||||||||
| Izvor #2: SMHI[6] | |||||||||||||
Vode uredi
Stokholm se nalazi blizu istočne obale Švedske, odnosno zapadne obale Baltičkog mora. Na datom mestu Baltičko more je najuže, tj. tu se obale Švedske i susedne Finske najviše približavaju, što je strateški značajno. U odnosu na unutrašnjost takođe se uviđa strateški značaj Stokholma, pošto je grad smešten na kratkom reci Nordstrem, koja povezuje obližnje jezero Melaren, treće po veličini u državi, i Baltičko more. Reka takođe deli istorijske pokrajine Upland i Sedermanland, pa se i grad podeljen između njih.
Središnji delovi Stokholma nalaze se na 14 ostrva koji se nastavljaju na Stokholmski arhipelag. Skoro 30% grada čine plovni putevi i još 30% čine parkovi i zelene površine; 2009. Stokholm je od Evropske komisije dobio titulu prve „Evropske zelene prestonice“.[7][8]
Istorija uredi
Područje Stokholma bilo je naseljeno u ranom srednjem veku. Prvi pomen grada pod današnjim nazivom vezan je za godinu 1252. Prvobitno, grad se razvio kao luka za izvoz gvozdene rude iz rudnika u gradskom zaleđu (oblast Bergslagen). Zahvaljujući ovome grad je brzo postao značajno središte trgovine. Grad je uskoro postao hanzeatska ispostava naseljena i Nemcima. Oni su čini gradsku vlast do 1478. godine.
Prestonica Švedske grad je „de fakto“ postao 1436. Prilikom oslobađanja Švedske od danske vrhovne vlasti 1520. godine u gradu se desio pokolj. 1523. godine tu je ustoličen prvi švedski kralj Gustav Vasa. Švedska ubrzo postaje najvažniji činilac u politici severne Evrope.
Ove okolnosti omogućile su brz rast grada, posebno trgovine, tako da je on 1600. godine prešao cifru od 10 hiljada žitelja. 1634. godine Stokholm je i zvanično postao prestonica države. Međutim, grad nisu mimoišle ni povremene pošasti. Tako je 1710. godine od kuge stradalo oko 20 hiljada stanovnika ili 36%.
U drugoj polovini 19. veka, sa pojavom industrije i izgradnjom železničke mreže, dolazi do novog preporoda grada. Stokholm doživljava blagostanje, koje traje i dan-danas. Kao očita slika toga ovde su održane Letnje olimpijske igre 1912.
Posle Drugog svetskog rata grad je dosegao svoje upravne granice. Tada je započeta masovna izgradnja brojnih predgrađa. U njima danas živi gotovo isto toliko stanovnika kao i u gradu.
Stanovništvo uredi
.jpg)
Stokholm je danas najveći grad u državi. Grad ima oko 870.000 stanovnika (podatak iz 2010. g.), a šire gradsko područje blizu 1,4 miliona stanovnika. Metropolitensko područje ima, pak, blizu 2,1 miliona stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika u gradskom području brzo raste, posebno u predgrađima.
Do sredine 20. veka Stokholm su naseljavali isključivo etnički Šveđani. Međutim, sa jačanjem useljavanja u Švedsku, stanovništvo grada je postalo šarolikije. Po poslednjim podacima oko 73% čine etnički Šveđani, dok su ostalo useljenici. Najstariju doseljeničku skupinu čine Finci, čije je doseljavanje trajalo do tokom prve polovine 20. veka. Danas su značajne skupine doseljenika iz Bosne i Hercegovine, Sirije, Turske, Irana.
Privreda uredi
Kao i svi veći glavni gradovi i Stokholm se po svojoj privredi mahom oslanja na tercijarni i kvarterni sektor, odnosno na trgovinu, usluge, upravu, poslovanje, bankarstvo, obrazovanje i nauku.
Grad je posebno vezan za savremenu industriju iz oblasti elektronike, računarstva i informacionih tehnologija. Svetski poznata preduzeća iz ovih oblasti, kao što su „Elektroluks“ i „Erikson“, imaju svoja sedišta u ovom gradu. Takođe, Stokholm je danas značajno pomorsko središte, sa ogromnom i tehnološki modernom lukom.[9]
Sa druge strane, nekadašnja teška industrija i težak saobraćaj danas su mahom izmešteni iz grada, što omogućuje ostvarenje visokih ekoloških standarda gradskog života.
Saobraćaj uredi
Stokholm je najvažnije saobraćajno čvorište u Švedskoj i jedno najvažnijih u severnoj Evropi. Grad je najvažnije čvorište auto-puteva i železničkih pruga u državi, a gradska luka je ogromna i savremena.
Stokholm opslužuju čak tri aerodroma:
- Međunarodni aerodrom „Arlanda“ je najveći aerodrom. Nalazi se 37 km severno od Stokholma;
- Aerodrom Stokholm-Broma je gradu najbliži aerodrom, svega 7,5 km severozapadno od središta Stokholma;
- Aerodrom Stokholm-Skavsta je nešto udaljeniji od Stokholma (oko 100 km jugozapadno), ali je značajan za niskotarifne letove.
- Javni prevoz
Spram svoje veličine, Stokholm ima izuzetno razvijenu i razgranatu mrežu javnog prevoza. Po poslednjim podacima to je i najskuplji javni prevoz na svetu. Njega čine metro, dva sistema gradske i tri sistema prigradske železnice, mreža tramvajskih i autobuskih linija. Stokholmski metro je daleko najvažniji vid prevoza, i ima 3 linije.
Znamenitosti uredi
Stokholm je poznat po svom očuvanom starom jezgru, ali i po brojnim „zelenim zonama“ grada (parkovi, aleje, park-šume), po čijem je udelu jedan od prvih u svetu. Okosnica grada je srednjovekovno gradsko jezgro, tzv. Gamla Stan (u prevodu Stari grad) sa srednjovekovnim odlikama — nepravilna mreža uzanih ulica i trgova na ostrvu.
Severno od Gamle nalazi se deo grada nastao u doba akademizma, krajem 19. i početkom 20. veka, prepoznatljiv po bulevarima, alejama, palatama i zdanjima uprave i kulture. To je političko i ekonomsko „srce“ grada.
Od pojedinačnih građevina potrebno je izdvojiti:
- Nemačka crkva (Tyska kyrkan), u Gamli, iz 16. veka
- Kuća plemića (Riddarhuset), iz 17. veka
- Bodne dvorac (Bondeska palatset), iz 17. veka
- Državni univerzitet (Tessinska palatset), iz 17. veka,
- Kraljevska švedska opera, kraj 19. veka
- Gradska kuća Stokholma, prva trećina 20. veka
- Stokholmsko gradsko čitalište, prva trećina 20. veka
Grad je već decenijama stecište savremene arhitekture, pa je poslednjih godina podignuto mnogo novih četvrti i velelepnih „hajtek“ zgrada.
Partnerski gradovi uredi
Galerija uredi
-
Kraljevski dvor -
Trg Stureplan 1938. godine -
Hotorget blokovi 1-5 -
Mariatorget -
Nibroplan u Stokholmu 1953. godine -
-
Blasieholmen i hotel „Grand“ u Stokholmu -
Aviči arena -
Zgrada Riksdag, Stokholmu -
Dvorac Drotningholm -
Pogled na Stokholm 1928. godine -
Park Kungstradgarden slikan između 1890—1905. -
Garnisionen, najduža poslovna zgrada u Švedskoj
.jpg)
Reference uredi
- ^ Hedelin, Per (1997). Norstedts svenska uttalslexikon. Stockholm: Norstedts.
- ^ a b „Folkmängden per månad efter region, ålder och kön. År 2000M01 - 2023M06”. Statistikdatabasen (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2023-08-30.
- ^ „Statistik och fakta om Stockholm - Stockholms stad”. start.stockholm (na jeziku: švedski). 2023-06-08. Pristupljeno 2023-08-30.
- ^ „Stockholm facts”. .nytimes.com. Pristupljeno 20. 9. 2009.
- ^ „Climate Normals for Sweden 1981–2010”. Météo climat. Pristupljeno 30. 12. 2016.
- ^ „Sunshine Hours of Stockholm” (PDF). Sveriges Meteorologiska och Hydrologiska Institut. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 05. 2019. g. Pristupljeno 19. 3. 2012.
- ^ „Stockholm wins EU green capital award - The Local”. Thelocal.se. Pristupljeno 16. 6. 2009.
- ^ „Microsoft Word - EGCA 2010-2011_Panel recommendations_6-FINAL.doc” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 9. 2011. g. Pristupljeno 8. 7. 2009.
- ^ „Ports of Stockholm — Stockholms Hamnar”. Arhivirano iz originala 29. 6. 2014. g. Pristupljeno 1. 5. 2014.
