Википедија

Surčin

градско насеље у Србији

Surčin je gradsko naselje u gradskoj opštini Surčin u gradu Beogradu. Prema popisu iz 2022. ima 20.602 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 18.205 stanovnika).[1] Prema popisu iz 2011. bilo je 18205 stanovnika.

Surčin
Vojvođanska ulica, Surčin
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
GradBeograd
OpštinaSurčin
Stanovništvo
 — 2022.20.602
Geografske karakteristike
Koordinate44° 47′ 21″ S; 20° 16′ 29″ I / 44.789166° S; 20.274833° I / 44.789166; 20.274833
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina73 m
Surčin na karti Srbije
Surčin
Surčin
Surčin na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj11180
11271
Pozivni broj011
Registarska oznakaBG
Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva

Etimologija uredi

Najverovatnije poreklo imena Surčina leži u praslovenskom terminu *svьrkъ, koja znači cvrčak. Ovaj termin leži u korenu imena srednjovekovnog grada Svrčina na Kosovu.[2]

Istorija uredi

Praistorija i antički period uredi

Surčin nije bio predmetom sistematskog arheološkog istraživanja, tako da je najveći deo ostataka pronađen zahvaljujući radu poverenika Arheološkog muzeja u Zagrebu (poput A. Poturčića) ili hrvatskih arheologa Josipa Brunšmida i Viktora Hofilera, koji su objavljivali radove o ostacima pronađenim tokom obrada njiva početkom 20. veka. Najstariji rimski ostaci pripadaju početku nove ere. Pronađena je i nekropola koja se takođe datira na početak nove ere. Na romanizaciju ovog područja upućuju bronzani i srebrni novčići sa likovima carice Agripine, cara Hadrijana i carice Sabine.[3]

Godine 1909. otkriven je prvi epigrafski spomenik. Otkriven ispred kuće Cveje Miljuša, ovaj fragment oltara je prenet u Arheološki muzej u Zagrebu. Fragment je sadržao natpis:

Cornvt(us)|V(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito). Kornut zavet sačini, dobrovoljno i propisno.[4]

Tokom radova na restauraciji crkve Svete Petke, otkriveno je da je u zapadni zid crkve uzidan oltar rimskom bogu Jupiteru, izrađen od žućkastog krečnjaka. Na oltaru stoji natpis:

I(ovi) O(ptimo) M(aximo)| Ael(ius) Mar|cianus| pro se e|t svis| v(otum) p(osvit) l(ibens) m(erito).

Jupiteru, Najboljem i Najvećem, Elije Marcijan za sebe i svoj zavet postavi, dobrovoljno i propisno.[5]

Paleografskom analizom utvrđeno je da je spomenik najverovatnije iz druge polovine 2. veka.[4]

Antičko ime Surčina nije poznato, kao ni njegov status. Verovatno je u pitanju bilo selo (vicus) ili zemljoposedničko imanje (villa rustica), u blizini predrimskog (keltskog) naselja. U rimsko vreme Surčin je ležao na važnom putu Taurunum-Bassianae-Sirmium (Zemun-Basijana-Sremska Mitrovica). Sa juga je Surčin bio omeđen Savom. Može se pretpostaviti da su već u rimsko vreme iskopani drenažni kanali, današnja Galovica i Jarčina. Današnja Bojčinska šuma je ostatak nekadašnjih gustih šuma koje su obuhvatale čitavu oblast današnje opštine Surčin.[6]

Jedini lokalitet koji predstavlja izuzetak od generalno neistraženog Surčina jesu Kaluđerske livade, koje pripadaju atarima Surčina i Jakova. Pronađeni ostaci Latenske kulture svedoče o tome da je na prostoru Kaluđerskih livada postojalo keltsko naselje, na čijim osnovama se razvilo zemljoposedničko imanje (o čemu svedoči činjenica da su pronađeni isključivo zemljoradnički predmeti) koje je verovatno postojalo u kontinuitetu od prvog do četvrtog veka (o čemu svedoče pronađeni novčići).[4][7] U pitanju je višeslojno arheološko nalazište.[8]

Pronađeni arheološki ostaci svedoče o raširenom keltskom kultu Dispatera i Persefone u čitavom ovom delu Srema, uključujući i prostor današnjeg Surčina.[9]

Period ugarske vlasti (do 1521) uredi

Kapitol crkve Svetog Stefana od Koa (Banoštora) obavestio je 1404. godine ugarskog kralja Žigmunda Luksemburškog da su njegovi izaslanici, zajedno sa kraljevim predstavnikom, uveli u posed Janoša, sina mačvanskog bana Janoša od Morovića, u niz poseda u Sremskoj županiji koji su ranije uživali sinovi Đerđa od Sakule (najverovatnije današnji potes Sakula kod Deča), Ištvan, Đerđ i Mihalj, a koje su izgubili zbog navodne veleizdaje. U nizu sela koja su tada predata, nalazi se i Surčin, čiji je ovo prvi pomen u istorijskim izvorima.[10]

Surčin je tokom 15. veka zapusteo, i zajedno sa još nekoliko okolnih (takođe zapustelih) sela u okolini Zemuna pre 1488. godine darovan vlastelinu Dmitru Potrečiću, koji je naselio i obnovio Surčin i bar deo drugih mesta. Kurija Dmitra Potrečića se nalazila u Dobanovcima.[11]

Period osmanske vlasti (1521—1718) uredi

Surčin je pod osmansku vlast potpao negde u vreme osmanskog osvajanja Beograda (1521), kada je trajno zaposednut Zemun.[12] Od osnivanja Sremskog sandžaka sa centrom u Osijeku (1543), Surčin je bio delom Zemunske nahije. Surčin je bio jedino selo u nahiji koje je tokom čitavog 16. veka imalo seoske knezove.[13]

Prema popisu iz 1546. godine, Surčin je imao 31 domaćinstvo, a 1568. 35 domaćinstava.[14] S obzirom na osmansku politiku koja u Sremskom sandžaku nije odvajala familije da bi dobila što veći broj poreskih kuća (verovatno radi podsticanja migracija stanovništva ka slabo naseljenim predelima bivše Ugarske), izvesno je da je broj stvarnih porodica u Surčinu bio veći od popisanog broja.[15]

Prema popisu Zemunske nahije iz 1568. godine, Surčin sa mezrom Mikula je imao sledeća domaćinstva: Knez - Vujin Petar, Jovan - pop, Novak Niko, Pejo Stepan, Lazar Mariniko, Nikola Radivoj, Stojan Selak, Radiča Dmitar, Dragojlo, Cvetko Rajko – doselac, Stepan Radosav, Manojla Radosav, Radoba Jovan, Vuk Vukman, Vukosav Stepan, Nikola - slepac, Đura Vilajić, Mihajlo Stepan, Nikola Radovan, Petar Nikola, Rale Raduka, Miloš - glumac, Raja Lučić, Cvetko Herak, Vukman Raden, Nikašin Vukman, Radiča Jovan, Raduka Vuk, Nikola Piriba, Đurađ (nečitko), Paval zet Vučko[v], Tomaš Radivoj.[16]

Prihodi Surčina sa mezrom Mikula (1568)
Tabela prihoda od Surčina sa mezrom Mikula (1568)[16]
porez iznos
prihod od ušura i nameta 5372 akče
pšenica, 95 merica 1330 akči
ječam i raž, 120 merica 720 akči
proso, 100 merica 700 akči
porez na seno, bostan i drva 408 akči
ušur na širu, pinti 80 800 akči
porez na sepet 8 akči
ovčarina 750 akči
torovina 150 akči
ušur na košnice 80 akči
ušur na lan i konoplju 15 akči
ušur od sočiva, boba, graha i repe 11 akči
ušur od kupusa 13 akči
ušur na papriku i crni luk 8 akči
mladarina 96 akči
poljarina 88 akči
porez na vinsku burad 45 akči
porez na tapije 15 akči
porez na svinje 60 akči
porez na Božić 40 akči
baduhava 35 akči
tapija na crkve 60 akči

Budući da je ovo bio prvi popis na kome se od stanovnika Surčina uzimao porez na vinsku burad, moguće je da je u periodu između 1546. i 1568. u Surčinu počeo uzgoj vinove loze.[17]

Prema popisu Zemunske nahije iz 1578/9. godine, Surčin sa mezrom Mikula je imao 30 domaćinstava i jednu udovicu. Tadašnji knez sela je bio Vujin Petar. Drugi domaćini u selu bili Pavun Stepan, Živko Jovan, Đuro Vukašin, Milula Stanišin, Dimitre Jovan, Mihajlo Radonja, Stojan Selak, Marko Radojica, Radoje Petko, Novak Rajko, Vučko Rajko, Stepan Radosav, Radovan Nikola, Vojin Radosav, Dimitrašin Radovan, Duja vlah, Nikola Đurić, Đurica vlah, Vukašin Vukman, Cvetko Panić, Dimitre Mihail, Petar Nikola, Dabiživ Panić, Reljina Bojan, Raja Jočić, Nikola Pirija, Vukman Radojin, Nikola Nikašin, Paval doselac, Dimitre doselac, upražnjena baština Tomaša Radonje, upražnjena baština Đurđa[18] doselca, udovica Todora.[19]

Prihodi Surčina sa mezrom Mikula (1578/1579)
Tabela prihoda od Surčina sa mezrom Mikula (1578/1579)[19]
porez iznos
prihod od ušura i nameta 6875 akči
pšenica, 100 merica 4725 akči
ječam i raž, 80 merica 480 akči
zob, 15 merica 60 akči
proso, 70 merica 490 akči
porez na seno, bostan, drva i ostalo 1664 akče
ušur od šire, 120 pinti 1200 akči
ovčarina 570 akči
torovina 132 akče
ušur od košnica 175 akči
porez na sepet 20 akči
ušur od belog i crnog luka 45 akči
ušur od lana i konoplje 27 akči
ušur od sočiva, boba, graha i repe 35 akči
ušur od kupusa 22 akče
mladarina 90 akči
poljačina 40 akči
porez na vinsku burad 45 akči
porez na tapiju 54 akče
porez na Božić 35 akči
porez na svinje 75 akči
ušur od voća 6 akči
porez na udovice 6 akči
baduhava 114 akči

Prema popisu Zemunske nahije provedenom između 1588. i 1596. godine, Surčin je imao 27 domaćinstava. Knez sela bio je Vuk Pavlović. Drugi domaćini bili su: Stepa Radosav, Petko Ćurka, Živko Jovan, Stojan Selak, Stepan Novak, Ognjen Sojat, Nikola Pribić, Radul Vukman, Vučko Rajko, Vukman Rade, Nikola Lučić, Pava Jovan, Petko Mihajlo, Živko Novak, Cvetoje Ranko, Dimitre Jovan, Živko Raduka, Vladin Radosav, Radul govedar, Lukač doselac, Petko Vuk, Milija Babić, Kovač doselac, Radoje Ginić, Pavun Stepan, Đura Vukašin, Dimitre Mihaš.[20]

Prihodi Surčina sa mezrom Mikula (1588/1596)
Tabela prihoda od Surčina sa mezrom Mikula (1588—1596)[20]
porez iznos
prihod od ušura i nameta 8500 akči
pšenica, 150 merica 2550 akči
suražica, 110 merica 880 akči
proso, 120 merica 1080 akči
porez na seno, drva, bostan i ostalo 1300 akči
ušur od šire, pinta 100 1200 akči
porez na sepet 20 akči
ovčarina i torovina 692 akče
ušur od košnica 300 akči
ušur od lana i konoplje 27 akči
ušur od sočiva, graha, boba, repe 35 akči
ušur od kupusa, belog i crnog luka 67 akči
ušur od voća 10 akči
mladarina 90 akči
poljačina sa porezom na tapiju 40 akči
porez na svinje, sa porezom na Božić i porezom na vinsku burad 155 akči
baduhava 45 akči

Raja mezre Mikula (u blizini pomenutog sela), prema istom popisu, plaćala je ušure i namete u visini od 500 akči.[20]

Kretanje broja poreskih kuća Surčina sa mezrom Mikula tokom 16. veka izgleda ovako:[21]Kretanje prihoda od sela Surčin sa mezrom Mikula tokom druge polovine 16. veka izgleda ovako: Surčin je tokom 16. veka doživeo znatni uspon ovčarstva, dok je svinjarstvo bilo u umerenom usponu.[22] Surčin je takođe bio jedno od malobrojnih mesta koja su imala seoskog govedara.[23] Broj ovaca u Surčinu tokom 16. veka kretao se ovako:[22]Broj svinja u Surčinu kretao se ovako:[22] Prema popisima iz 1577/8. i posle 1588, Surčin je bio jedno od sela Zemunske nahije koje je plaćalo poreze na ribolov i kvašenje lana u barama oko Save.[24]

Prema idžmal-defteru sastavljenom 1636. godine, Surčin je davao 20.125 akči poreza.[25]

U toku Velikog bečkog rata (1683—1699) austrijska vojska je zauzela i južnu Ugarsku. No, Surčin je ostao u onom delu Srema koji je Karlovačkim mirom ponovo pripao Osmanskom carstvu (istočno od granične linije Slankamen:-Morović).[26]

Tek posle izbijanja novog habzburško-osmanskog rata (1716—1718), Surčin je pripao Habzburškoj Monarhiji. Glavni zapovednik austrijske vojske, vojvoda Eugen Savojski, zabeležio je u svom dnevniku za 31. jul 1716. da ga je uhoda po imenu Neško iz Iriga obavestio da su se Tatari nalazili kod Surčina i Feneka, verovatno u sklopu priprema za Petrovaradinsku bitku.[27]

Period habzburške vlasti (1718—1918) uredi

Surčin u posedu Komore i Šenborna (1718—1747) uredi

Posle potpisivanja Požarevačkog mira (21. jul 1718) Turski Srem je prešao u ruke habzburške Dvorske Komore. Turski Srem je podeljen u četiri provizorata, od kojih je jedan bio surčinski.[28]

Tokom decembra 1717. prvi put su habzburške vlasti popisale domaćinstva u Turskom Sremu. Tada je u Surčinu zabeleženo 50 domaćinstava.[29] Prema specifikaciji iz 21. juna 1718. za potrebe obnove beogradske tvrđave iz Surčina je liferovano 200 hvati (oko 380 m) drvne građe, uglavnom za ogrev. Za ovo je stanovništvu Surčina isplaćeno 80 forinti.[30]

Iako je od svih habzburških zemalja osvajanja vršila isključivo vojska Austrije, zbog čega je Surčin trebalo da postane dvorska komorska oblast, Beč je zaključio da bi prihodi bili previše niski da bi carska kasa profitirala. Stoga je Surčin, kao i veliki deo Slavonije i Srema, prošao kroz proces dekameralizacije (prodat je u privatno vlasništvo) 1728. godine.[28] Surčin je, sa Surdukom, prodat plemićkoj porodici Šenborna (Schönborn).[31] Postoje dva podatka kome je tačno prodat Surčin: prema Bezendorferovom izveštaju, u pitanju je grof Fridrih Šenborn, biskup Bamberga u Bavarskoj; prema Sopronovom izveštaju, u pitanju je grof Karlo Šenborn, potpredsednik Državnog dvorskog saveta.[32]

Sporedni dvor grofova Šenborna nalazio se u Surčinu. Dvor sa sporednim zgradama i zabranom u kojima su čuvani i hranjeni vlastelinovi jeleni, teško da je ikad posetio sam vlastelin. Ovakvi dvorovi služili su da se skupljaju dažbine i eventualno da član vlasteoske porodice dođe i pokupi dažbine, usput pregledavajući poslovanje sa kakvim kontrolnim organom.[33]

Po zlu je u narodu vlastelinstva Šenborna ostao avgustinac Franc Kolhunt, ne samo upravnik rečenog vlastelinstva, već i državni činovnik - kontrolor, harmincar u Mitrovici i oberinspektor. Našavši se u Sremu od 1726, Kolhunt je na sve načine pokušavao da poveća dažbine i rabote stanovništva. Kolhunt se smestio u stanu u Surčinu, čiji su meštani lično trpeli od njega. Stoga su Surčinci pisali da je

...propiščalo u nas i materino mleko, kojega jesmo sisali, od njegove nepravde i strapaciranja: da već i marfu svoju, volove svoje i konje, od njegova kuluka pogubili...[34]

Osim što su seljaci morali da mu kopaju, vezuju, čuvaju i beru vinograde, morao je jedan čovek, leti i zimi, da čuva i hrani njegove jelene, i to leti travom, a zimi senom, ječmom i kukuruzom. Žalbu knezova sela zemunskog vlastelinstva potpisao je i surčinski knez Nikola Purin.[34]

Surčinski protopop Čudomir je učestvovao na saboru Karlovačke mitropolije 1726. godine.[35]

Pre 1732. Surčin je imao pravoslavnu crkvu izgrađenu od pletera, sa krovom od šindre.[36] Iz 1732. je natpis na nadgrobnoj ploči od belog kamena koja sadrži ime izvesnog Nedeljka Miloševa i njegov datum upokojenja (22. oktobar 1732). Ovaj grob je prenesen u zapadni portal crkve, gde se i danas nalazi.[37] Prema izveštaju načinjenom naredne godine, pomenuta crkva od pletera prokišnjavala na više mesta. Verovatno je rimski žrtvenik u ovoj crkvi korišćen kao stub za trpezu u oltaru.[38]

Prema popisu provedenom u Sremu 1736/7, Surčin je imao 72 domaćinstva. Po prezimenima se vidi da je stanovništvo Surčina bilo skoro u potpunosti (ako ne i u potpunosti) srpsko.[39] Popisani domaćini bili su:

Schivan Milodinovich, Serdan Velich, Marian Stepanovich, Stepan Posin, Jovan Sabin, Stanisau Radonich, Gaja Rakich, Maleda Momsilovich, Staja Thusanin, David Radovanovich, Jovica Selseki, Jangeo Bibarovich, Seredin Gosdin, Stanisa Gostich, Jovan Rankof, Gyra Ramanovich, Radosav Mali, Joviza Babin, Thodor Knesovich, Jangeo Derdenevac, Vasa Romanovich, Andrea Velich, Tribun Stoja, Lubingeo Lausch, Jossim Banin, Jurad Serdanof, Mirco Twerdenievaz, Nicola Burrich, Jefda Cyprianof, Stoick Ignadof, Pablo Arsenia, Nenad Radovanovic, Stoico Jobin, Gersa Rakig, Radovan Scurianez (veoma stari čovek), Pokdan Jukig, Lasar Jossimof, Schifoin Nenadof, Stoico Adanof, Jovan Sabin, Radosav Banin, Nicola Seculin, Pablo Simin, Jovan Vesselinof, Stoja Prussarovic, Della Jobin, Ivan Sellenich, Damian Gusanof, Cosda Gerck, Marco Gobedar, Schivan Corravi, Jovan Galla, Jangco Urrosovich, Gruiza Subodin (on je kontuzovani bolesnik), Schivan Vuckovich, Jakob Radolizich, Pedco Abacia, Schifco Jerkof, Lepoe Millosevich, Jacksa Gerstin, Janko Jozic, Daba Glogonaz, Jurad Flascalia, Babal Tollinzanin (bogalj), Jella Wittib, pop – Jovan, knez – Taico Momsilovich, eškut – Nicola Panich, birov - Stannimir Nicolich, Schivan Ranisablovich – državni pandur, Ranisav Ningcovich – petrovaradinski pandur, varmeđ – Wesselin Safkovich.[40]

Surčin prema popisu 1736/7.[41]
Stareš. porez. (seljaci) Oženjena braća i sinovi Braća i sinovi stariji od 15 god. (než) Udovice s posedom Ukućani Konji Volovi Krave i junci Ovce i koze Svinje Košnice pčela Jutra oraće zemlje Jutra senokosnih livada
71 26 2 1 5 114 160 245 358 167 393 260 188

Razgraničenje Vojne granice sa Provincijalom obavljeno je 1745. godine. Razgraničenje sa Zemunskim vlastelinstvom Šenborna izvršeno je na štetu potonjeg: preko polovine vlastelinstva je prešlo u jurisdikciju Vojne granice.[42] Pri tom razgraničenju ostavljen je i opis naselja. Za Surčin ostavljeno je sledeće:

Surčin se nalazi na brežuljku, a naseljen je Srbima. U njemu stanuje komorski provizor koji nadgleda čitav surčinski okrug. Hatar je veliki, 3/4 sata hoda u dužinu, i isto toliko u širinu. Na severnoj i zapadnoj strani je prostrana šikara i male šumice. Ima 800 jutara oranice i livade. Na istoku je pustara Vrbas, a međa je Kamenska hanta. Na jugu su močvare i Sava, a na zapadu selo Jakobovo (Jakovo) sa međom Orlovo gnezdo. Na severu je pustara Bečmen, a međa je Vinorena hanta. Sa te strane teritorij Surčina ide sve do pustara Mitrovčić i Tverdnovo. Ovde nema šuma, a ni vinograda. Surčin je od Beograda udaljen 2 nemačke milje.[43]

Podaci o porezu iz rečenog izveštaja su sledeći:[43]

Broj sesija 23,5
Kontribucija rečenih sesija 307 forinti i 12,5 dinara
Terestralni cenz vlastelinu 259 forinti i 87,5 dinara
Vlastelinski cenz sa 6% interesa od kapitalne sume 4331 forinta i 29 14/24 dinara
Vlastelinski cenz sa 5% interesa od kapitalne sume 5197 forinti i 50 dinara
Vlastelinski cenz sa 4% interesa od kapitalne sume 6496 forinti i 87,5 dinara

Surčin kao deo Vojne granice (1747—1881) uredi

Habzburške vlasti su 1747. osnovale Petrovaradinski graničarski puk (Petrowaradeinner National-Infantrie Regiment No 5; od 1768. godine Petrowaradeinner National-Infantrie Regiment No 9). Sedište puka nalazilo se u Mitrovici, u današnjoj zgradi Istorijskog arhiva Srem. Petrovaradinski graničarski puk bio je sastavljen od 12 kompanija (satnija, četa). Zapovedništvo jedne kompanije nalazilo se u Surčinu.[44]

Popisom sveštenstva u Petrovaradinskom graničarskom puku 1749, komesar Fon Felfrajh je utvrdio da je u Surčinu potrebno angažovati još jednog pravoslavnog sveštenika.[45] Prema popisu naredne godine, Surčin je imao pravoslavnu crkvu od brvana.[38] Prema podacima iz 1755. godine, surčinski protopopijat je imao 15 ograđenih i 5 neograđenih grobalja, te 2 nepoznatog statusa. Time je surčinski protopopijat imao najbolje uređena groblja u čitavoj Vojnoj Granici.[46] Arhimandrit manastira Savine, Simeon Marković, prikupljao je milostinju za manastir 1756. i na teritoriji Surčinskog protopopijata po dozvoli mitropolita Pavla Nenadovića.[47] Po podacima iz 1758. tadašnji mitropolit Pavle Nenadović je od surčinskog protopopijata uzimao 42 forinte od države na ime crkvenog desetka.[48] U tom momentu Surčin nije imao škole niti magistra. Seoski knez bio je Vasilije Jovanović, a paroh Ilija Tomašev. Crkva je u tom momentu, po izveštaju egzarha Pahomija Kneževića, imala ograđenu portu, a groblje je bilo još neograđeno.[49]

Zbog velike gladi koja je zadesila prostor Like, Krbave i ostatka Gornje krajine 1764. godine, Slavonsko-sremska generalna komanda (Vojne Granice) je dozvolila preseljavanje ličkih porodica na prostor Srema. Oko 400 porodica, hrvatskih i srpskih je tada prešlo iz Like. Hrvati su naseljeni u Golubince, Stari i Novi Slankamen, te Surčin, dok su Srbi naseljeni na prostoru čitave Petrovaradinske regimente (ali uglavnom uz Dunav). Za tu migraciju treba vezati i nagli porast domaćinstava u Surčinu 1760-ih.[50][51] Iako je carska vlast kasnije zahtevala da se pomenute porodice graničara vrate, kompanije su, iz svojih razloga, krile ličke graničare ili vodile neurednu evidenciju. No, iz crkvenih knjiga se da utvrditi da je u Surčinu bilo 12 takvih porodica. Tih 12 porodica se kasnije preselilo u Smederevski sandžak u periodu 1774—1791.[51][52][53] Novi graničari su obično dobijali zemlju od graničarskih generalnih komandi, ali ima i izuzetaka: preseljenik Božo Sudžuković je od dvojice graničara u Surčinu dobio besplatno 14,5 jutara zemlje, dok je Dmitar Dejanović iz Kule u Lici preselio u Surčin i dobio besplatno zemlju od graničara Jeleševića.[54]

U periodu 1791—1810. čak 71 porodica odselila se iz Surčina, da bi se iz zapadnih krajeva doselilo 17 porodica u periodu 1810—1811. Uzroci iseljavanja nisu sasvim jasni, iako su se pravoslavne crkvene vlasti interesovale za ovu pojavu još tada.[51][53]

Kretanje broja domova u Surčinu tokom 18. veka izgleda ovako:[53] Broj stanovnika je rastao nezavisno od broja domova. Mehanizmom adopcije (usvajanja) su u kućne zadruge (brojane kao domaćinstva) bez dovoljno muškaraca uključivani graničari iz drugih predela. Tako je bivši slunjski graničar Jovan Selaković usvojen u zadrugu Stevana Tamburića, pošto je u njoj živeo 11 godina.[55] Tako se i lički graničar Savo Zubović doselio u zadrugu Kecman u Surčinu 1845. godine, pošto su pre toga adoptirana dva njegova rođena brata, Maksim i Dmitar.[56]

Što se tiče preciznog broja stanovnika, 1791. Surčin je imao 526 stanovnika, a 1808. 836 stanovnika.[53]

S obzirom na povećanje broja praznika koje se dešavalo i u pravoslavnoj i u rimokatoličkoj crkvi tokom 16. i 17. veka, carica Marija Terezija (1740—1780) bila je primorana da izda Regulament (1770), kojim je zahtevala od svih crkava da smanje broj zapovednih (neradnih) praznika. Zbog pogrešnih tumačenja, kako Regulamenta, tako i Privilegija, najveći deo srpskog naroda shvatio je da se Privilegije krše (pošto je njima garantovano proslavljanje pravoslavnih praznika).[57] Kao svedok nesnalaženja srpskog naroda nalazi se i jedna epizoda iz Surčina: Prota surčinski, Aksentije Stanisavljević, odbio je da služi bogosluženje 20. maja 1776. godine (dan Svetog Talaleja, po starom kalendaru), objašnjavajući narodu da je praznik ukinut. Kako je više od dvadeset surčinskih porodica slavilo slavu toga dana, Surčinci su to protumačili kao dokaz da je prota prihvatio uniju i veoma su se uznemirili. U celom sporu je morao da reaguje i hopovski arhimandrit Jovan Jovanović, objasnivši da su Surčinci koji su dotičnu slavu slavili mogli i dalje da slave u svojim kućama.[58] Regulamentom je ukinut Surčinski protopopijat.[59]

Današnja crkva je izgrađena 1777. u baroknom stilu, i posvećena je Svetoj Petki Srpskoj. Crkva je jednobrodna, sa polukružnom apsidom na istočnom kraju i sa horskim prostorom i trospratnim zvonikom na zapadnom kraju.[36] Verovatno je da je tada i staro groblje, koje se nalazilo uz značajno manju pređašnju crkvu, izmešteno.[38] Ikonostas crkve oslikao je Stefan Gavrilović u periodu 1807—1809. godine. Natpis posvećen Svetoj Petki na ikonostasu crkve svedoči o njenom jakom kultu u ovom delu Srema.[60]

Između 1820. i 1830. godine, u sklopu regulacije toka reke Save, u blizini Surčina prokopan je Galovički kanal, tada poznat i kao Novi kanal.[61]

Sledeći izbijanje Mađarske revolucije u Ugarskoj, srpski deputati u Sremskim Karlovcima su proglasili osnivanje Srpske Vojvodine 1. maja 1848. Deputat sela Surčina na Majskoj skupštini bio je Jakov Mihajlović. Tadašnji paroh u Surčinu je sastavio Spisak za oružje sposobnog ljudstva.[62]

Od sredine 19. veka počinje intenzivniji talas migracija Nemaca iz Bačke, te se od tog doba pojavljuju i Nemci u Surčinu.[63] Prve nemačke porodice stigle su u Surčin 1864. godine. Godine 1869. ustanovljena je i prva luteranska kongregacija u Surčinu. Pošto je broj luterana u sremskim naseljima prešao 1000, 1879. je u Surčinu otvorena luteranska misionarska župa.[64] Godine 1869. osnovana je i nemačka osnovna škola u Surčinu.[65]

Stanovništvo Surčina 1815. i 1869. godine po veroispovesti[66]
Rimokatolici Unijati Pravoslavci Luterani Ukupno
42 562 604
310 1 1212 24 1547

Godine 1873. u Petrovaradinskom puku izbila je epidemija kolere. Sačuvana statistika o toj epidemiji izgleda ovako:

Epidemija kolere u Surčinu (1873)[67]
Ukupan broj stanovnika Obolelih Umrlih
1531 17 5

Godine 1880. izvršen je popis Sremske županije, koji je obuhvatio i Petrovaradinski puk. Prema rezultatima popisa, statistika Surčina je sledeća:

Versko-polna struktura Surčina (1880)[68]
ukupno stanovništvo rimokatolici grkokatolici grko-istočni evangelisti augzburške konfesije evangelisti helvetske konfesije unitarci ostali hrišćani izraeilćani
ukupno 1984 340 1 1382 255 1 0 0 5
muškarci 1020 166 1 718 132 1 0 0 2
žene 964 174 0 664 123 0 0 0 3
Obrazovno-polna struktura Surčina (1880)[68]
žitelji koji su navršili 6. godinu života broj žitelja koji je navršio 6. godinu života i
zna čitati i pisati zna samo čitati ne zna ni čitati ni pisati
ukupno 1592 425 0 1167
muškarci 805 244 0 561
žene 787 181 0 606
Jezičko-polna struktura Surčina (1880)[69]
ukupno hrvatski ili srbski češki slovački nemački mađarski rumunski ciganski
ukupno 1984 1597 4 1 296 9 49 27
muškarci 1020 819 3 0 149 6 29 13
žene 964 778 1 1 147 3 20 14

Surčin u okviru Kraljevine Hrvatske-Slavonije (1881—1918) uredi

Petrovaradinska regimenta ukinuta je jednim od akata koje je car Franc Jozef doneo 1873. godine. Vojna Granica je razvojačena i predata Kraljevini Hrvatskoj-Slavoniji carskim Manifestom od 15. juna 1881. Prvog avgusta iste godine car je upravu nad bivšom Vojnom Granicom predao hrvatsko-slavonskom banu. Time je i Surčin postao delom Kraljevine Hrvatske-Slavonije kao jedne od krunskih zemalja Austro-Ugarske.[70]

Za pravoslavnog sveštenika u Surčinu je 1882. rukopoložen Jefta Matić.[71]

Godine 1888. u Surčinu je otvorena druga po redu podružnica Gospodarskog društva, čiji je centar za slavonske zemlje bio u Osijeku. U pitanju je bilo društvo koje je radilo na unapređenju poljoprivrede.[72] U Surčinu je 1902. godine osnovana i zemljoradnička zadruga.[73], a 1908. i Srpska surčinska štedionica kao zadruga. Čestičarska glavnica je iznosila 24.668 kruna.[74]

Godine 1896. sagrađena je rimokatolička crkva Presvetog Trojstva.[75]

Godine 1898. Surčin je dobio telefonsku stanicu, koja je bila priključena na liniju Zemun-Mitrovica. Cena razgovora bila je 30 kruna za 5 minuta.[76]

Na Preobraženje (19. avgusta) 1906. u Surčinu je podignut Srpski dom, koji je crkvena opština podigla za 8000 kruna. Tada je osnovana i tu je smeštena srpska čitaonica, te srpska zemljoradnička zadruga, pevačko društvo i narodna knjižnica.[77]

Prema popisu iz 1910, struktura stanovništva Surčina izgledala je ovako:

Struktura stanovništva Surčina (1910)[78]
ukupno stranci u mestu meštani van mesta pol uzrast bračni status
muškarci žene <6 6-11 12-14 15-19 20-39 40-59 >60 nevenčani venčani udovice razvedeni
4068 23 72 2047 2021 759 694 247 406 1079 671 212 2205 1169 187 7
Jezičko-verska struktura stanovništva Surčina (1910)[78]
maternji jezik veroispovest
mađarski nemački slovački vlaški hrvatski srpski drugi rimokatolička grkokatolička reformistička augzburška konfesija pravoslavna izraelitska
16 1278 25 50 402 2103 104 537 9 363 905 2252 2

Kao i veliki broj sremskih Srba tokom 1914, i surčinski Srbi su pomagali kratkotrajnu kontraofanzivu vojske Kraljevine Srbije na austrougarskoj teritoriji. Na osnovu naredbe vrhovnog komandanta vojske Kraljevine Srbije, regenta Aleksandra Karađorđevića, Prva armija dobila je zadatak da između 5. i 6. septembra 1914. pređe u Srem. Prelaz se odigrao u ranim časovima 6. septembra. Austro-ugarske trupe, u sastavu Istočnog odreda, odstupile su s fronta Zemun-Surčin 9. septembra, pod zaštitom dunavskih monitora, u pravcu Stare Pazove. Vojska Kraljevine Srbije povukla se nazad preko Save 14. novembra 1914.[79] Posle povratka austrougarske vlasti, 10 Surčinaca je streljano.[80] Tokom ofanzive vojske Kraljevine Srbije fotograf srpskog hotelijera Đoke Bogdanovića, Samson Černov, snimao je dejstva srpske vojske, ali je materijale o Surčinu i okolini uništio posle kontraofanzive, kako ne bi pale u ruke austrougarskoj vojsci.[81]

Dana 6. oktobra 1915. šest divizija Treće austro-ugarske armije je počelo operaciju prelaska Save između Beograda i Kupinova. Dok su trajale bitke na Savi i Dunavu, surčinska škola je adaptirana u bolnicu za ranjenike. Austro-ugarska vojska je prešla Savu 12. oktobra.

Stanovništvo Zemunskog kotara (listom Srbi) optuživano za veleizdaju bilo je tokom rata mahom internirano na području Varaždina, gde su vršili prinudni rad. Prema evidenciji varaždinske bolnice, u njoj je 1915. bilo 18 interniraca iz Surčina. Surčinski internirci na navedenoj listi čine i najveću skupinu.[82] Poznato je i da je jedan šesnaestogodišnjak iz Surčina umro u rečenoj bolnici 1916.[83] Surčinski paroh Jefta Matić bio je interniran od strane austrijskih vlasti kod temišvarskog episkopa Georgija Letića kao politički sumnjivac po vojništvu.[84]

Kako je glad 1917. i 1918. postajala sve raširenija u austrijskim gradovima, tako su deca slata van gradova na oporavak. Oko 40.000 bečke dece se oporavljalo na imanjima podunavskih Nemaca 1917. austrijski humanitarac Andreas Luc je proveo sličnu akciju sa decom iz Graca: deca su stigla preko Beča brodovima u Zemun, a odatle su raspoređena u Francal (nemačku četvrt Zemuna), Surčin, Inđiju, Novu Pazovu, Kulu, Poreč, Bešku i druga mesta.[85]

Dunavska divizija vojske Kraljevine Srbije zauzela je liniju Surčin-Bečmen-Ašanja 7. novembra 1918.[86]

Savremeno doba uredi

Kraljevina SHS - Jugoslavija (1818—1941) uredi

Veliki narodni zbor u Rumi, održan 24. novembra 1918, proglasio je prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji. Tako je Surčin postao delom Srbije. Nova država, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca proglašena je 1. decembra 1918. godine.

Godine 1919. je seoski načelnik Surčina, Nemac, ubijen od strane Srba. Zbog toga je nemačka zajednica zahtevala zaštitu državnih vlasti.[87]

Naredne godine u Novom Sadu su Nemci Banata, Bačke i Srema osnovali organizaciju Švapsko-nemački Kulturbund (Schwäbisch-Deutscher Kulturbund). Godine 1924. surčinski Nemci su se pridružili Kulturbundu. Vlasti su zabranile organizaciju, koja se ugasila iste godine, ali je ponovo osnovana 1927. zahvaljujući pomoći nemačke vlade.[65]

Prema popisu iz 1921, struktura stanovništva Surčina bila je sledeća:

Verska struktura stanovništva Surčina (1921)[88]
ukupno pravoslavnih rimokatolika grkokatolika evangelika muslimana izraeilćana drugih bez konfesije i nepoznato
3060 1631 591 1 836 0 0 1 0
Jezička struktura stanovništva Surčina (1921)[89]
Srba ili Hrvata Slovenaca Čehoslovaka Rusa Mađara Nemaca Rumuna/Cincara ostalo i nepoznato
2141 3 2 1 1 808 6 38

Surčin je, kao opština Zemunskog sreza, prvo bio deo Sremske županije, zatim Sremske oblasti 1922-29. Administrativnom reorganizacijom Kraljevine, koja je promenila ime u Jugoslavija, Surčin je 1929. postao delom Dunavske banovine.[90] Iste godine je Surčin elektrificiran.[91]

Prema popisu iz 1931, struktura stanovništva Surčina bila je sledeća:

Verska struktura stanovništva Surčina (1931)[90]
ukupno pravoslavnih rimokatolika evangelika ostalih hrišćana muslimana druge konfesije ili bez konfesije
3502 1760 674 1035 28 3 2

Srbi su 1935. osnovali zemljoradničku nabavljačko-prodavačku zadrugu, kojoj su se zatim pridružili i Hrvati, što je bio "prvi put u istoriji Surčina" da su se Srbi i Hrvati našli na zajedničkom poslu.[92]

Predsednik opštine Surčin 1936. je smenjen, zbog toga što je savetovao građanima nemačke nacionalnosti da glasaju za Hrvatsku seljačku stranku Vlatka Mačeka.[93] Godine 1938. osnovana je rimokatolička župa Surčin, izdvajanjem od rimokatoličke župe Zemun.[94]

Prema planu odbrane u Aprilskom ratu, oblast Ruma-Stara Pazova-Surčin je trebalo da zaposedne Unska divizija Vojske Kraljevine Jugoslavije, mobilisana na prostoru Siska, Bihaća i Banjaluke, predvođena divizijskim generalom Gavrilom M. Marinkovićem. Ipak, pošto je nemačka vojska stigla do Beograda pre Unske divizije, ova je preusmerena na Kruševac.[95]

Surčin u NDH (1941—1944) uredi

Surčin je 10. aprila 1941. postao delom Nezavisne države Hrvatske. Srem je smešten u Veliku župu Vuka.

Dana 22. novembra 1941. rasformirana je teritorijalna ćelija SKOJ-a Donji grad. Dana 12. decembra iste godine je Sreski komitet kao partijskog instruktora za Surčin uputio bivšeg sekretara ćelije Donji Grad, Dragana Rajnića (Rajnprehta). Pripremu za to je obavljao u Zemunu, u Ulici cara Dušana br. 163.[96]

Prema podacima Muzeja žrtava genocida, Surčin je imao sledeću strukturu žrtava u Drugom svetskom ratu:

Pregled stradalih u Surčinu tokom Drugog svetskog rata[97]
ukupno Srbi Hrvati Romi Mađari Slovaci Ostali
857 759 10 27 2 41 18

U sklopu partizanskih napada na železničke pruge u severozapadnoj NDH tokom maja-juna 1943. godine, zapaljena je železnička stanica sa svim uređajima između Surčina i Dobanovaca 16. maja 1943.[98]

Na vesti o sovjetskom i partizanskom napredovanju, luteranski lute Loman (Lohmann) je poveo skoro svu nemačku populaciju iz Surčina. Kolona je krenula 5. oktobra 1944. u 05:00 ujutru, na Bežaniju, odakle je krenula za Novu Pazovu. Odatle do konačnog odredišta, Linca, put je trajao četiri nedelje.[99]

Prilikom nemačke odbrane Beograda, 13. oktobra 1944. je komandant nemačkih snaga u Beogradu, general Vilhelm Šnekenburger, smrtno ranjen u borbama kod Avale. Njega je fiktivno nasledio general Fridrih Štefan, a stvarno komandant Armijske grupe „Srbija”, general Fiber. General Fiber je 14. oktobra preneo svoje komandno mesto iz Beograda u Surčin, pa potom u Rumu.[100] Po forsiranju Save kod Obrenovca, jedinice 12. udarnog korpusa NOVJ su preduzele nadiranje ka Rumi, oslobodivši Surčin i okolna sela 22. oktobra 1944.

Stanovništvo Surčina našlo se među onima koji su zaprežnim kolima očistili ruševine aerodroma u Zemunu, čime je 27. oktobra aerodrom konačno postao operativan.[101]

Surčin u socijalističkoj Jugoslaviji uredi

Administrativno-teritorijalnom organizacijom 1955. godine Surčin je priključen beogradskom administrativnom području.[102]

U periodu između 1958. i 1962. nadomak Surčina izgrađen je Aerodrom Beograd (od 2006. Aerodrom Nikola Tesla). Otvoren je 28. aprila 1962. Godine 1968. odlučeno je da se u sklop Aerodroma Beograd premesti i Muzej vazduhoplovstva. Muzej vazduhoplovstva izgrađen je po nacrtu sarajevskog arhitekte Ivana Štrausa. Svoj konačni izgled Muzej vazduhoplovstva dobio je 1991. godine.[103]

Odlukom SO Zemun 1967. godine OŠ „Vuk Karadžić” je zbog velikog broja učenika podeljena. Škola pod istim imenom se preselila u novu zgradu, a nova škola „22. oktobar” je ostala u staroj zgradi.

Surčin 2004—danas uredi

Surčin je 2004. godine postao sedište nove opštine.[104]

U novembru 2018. osvećena je crkva Svetog apostola Mateja u Surčinu.[105] Avgusta 2023. otpočet je rad na izgradnji trećeg pravoslavnog hrama.[106]

Od aprila 2024. u Surčinu postoji pozorište, u Vojvođanskoj ulici 79, u zgradi Opštine.[107]

Poznate ličnosti uredi

Prema nekim izvorima u Surčinu je rođen Stefan Radičević (po drugima rođen je u Rumi), stric Branka Radičevića. Prešavši u Knjaževstvo Srpsko, Stefan Radičević je postao glavni sekretar Sovjeta, jedan od petorice članova Velikog suda (1837) i popečitelj pravde i prosvete (jun 1840 - septembar 1842). Bio je prvi predsednik Društva srpske slovesnosti. Nakon Vučićeve bune, Stefan Radičević je napustio Srbiju da bi se vratio 1859. godine. Iako nije učestvovao u Srpskoj revoluciji 1848—1849. godine, on je objavio 1849. godine Proekt ustava za Vojvodovinu srbsku sa državnoslovnim primedbama.[108]

Osnovnu školu u Surčinu završio je Milan P. Kostić (1895—1964), budući šef biblioteke Državnog arhiva u Beogradu. Milan P. Kostić je prikupljao građu o uništenim spomenicima u Sremu i napisao broj značajnih članaka pre i posle Drugog svetskog rata. U Matici srpskoj ostala je njegova autobiografija.[109]

U Surčinu je rođen Dušan Todorović (1875—1963), profesor ruskog jezika na Tokijskom institutu za strane jezike (danas Tokijski univerzitet za strane jezike) u periodu između 1909. i 1940. godine.[110]

Geografija uredi

Položaj uredi

Surčin je smešten na južnom obodu Panonske nizije, uz reku Savu. Surčin je deo najzapadnijeg dela ravničarskog prostora Grada Beograda.[111]

U blizini naselja ili kroz naselje prolaze Evropski put E70 (tačnije njegov deo Auto-put A3), Auto-put A2 (kao deo Evropskih puteva E761 i E763), Obilaznica oko Beograda, Beogradski železnički čvor. Reka Sava, kao plovna, pruža mogućnost razvoja rečnog saobraćaja. Za razvoj plovidbe sposobni su i unutrašnji kanali, između naselja i Save.[111]

Klima uredi

Surčin pripada zoni umereno-kontinentalne klime, koju karakterišu kratko i kišovito proleće, te jesen s dužim sunčanim intervalima i toplim periodima.[112]

Demografija uredi

U naselju Surčin živi 11069 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,2 godina (36,3 kod muškaraca i 38,1 kod žena). U naselju ima 4318 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,31.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija[113]
Godina Stanovnika
1948. 3.487
1953. 3.599
1961. 6.160
1971. 10.654
1981. 12.575
1991. 12.264 11.849
2002. 14.292 14.648
2011. 18.205
2022. 20.602
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[114]
Srbi
  
 12.358 86,46%
Romi
  
 702 4,91%
Hrvati
  
 377 2,63%
Jugosloveni
  
 79 0,55%
Crnogorci
  
 75 0,52%
Makedonci
  
 45 0,31%
Muslimani
  
 43 0,30%
Slovaci
  
 17 0,11%
Albanci
  
 14 0,09%
Mađari
  
 10 0,06%
Slovenci
  
 9 0,06%
Rumuni
  
 4 0,02%
Nemci
  
 4 0,02%
Ukrajinci
  
 3 0,02%
Rusi
  
 1 0,00%
Bošnjaci
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 284 1,98%


Stanovništvo prema polu i starosti[115]
m
ž
? 42
  
  
 39
80+ 64
  
  
 106
75—79 81
  
  
 172
70—74 222
  
  
 280
65—69 396
  
  
 442
60—64 395
  
  
 444
55—59 308
  
  
 319
50—54 462
  
  
 464
45—49 584
  
  
 556
40—44 580
  
  
 578
35—39 545
  
  
 542
30—34 478
  
  
 497
25—29 486
  
  
 519
20—24 519
  
  
 489
15—19 558
  
  
 515
10—14 500
  
  
 431
5—9 437
  
  
 472
0—4 403
  
  
 367
Prosek : 36,3 38,1
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 819 938 1.780 3.020 3.645 3.366 4.318
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 556 911 880 1.147 472 237 74 17 15 9 3,31
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 5.720 1.774 3.562 207 160 17
Ženski 5.962 1.308 3.616 809 213 16
UKUPNO 11.682 3.082 7.178 1.016 373 33
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 2.692 165 0 5 732
Ženski 2.015 71 0 8 419
UKUPNO 4.707 236 0 13 1.151
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 44 196 453 66 467
Ženski 10 36 415 90 138
UKUPNO 54 232 868 156 605
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 10 125 190 53 67
Ženski 47 112 114 141 313
UKUPNO 57 237 304 194 380
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 91 0 1 27
Ženski 79 7 1 14
UKUPNO 170 7 2 41

Reference uredi

  1. ^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024. 
  2. ^ Loma, Aleksandar (1997). „Srpskohrvatska geografska imena na -ina, mn. -ine: Pregled tipova i problemi klasifikacije”. Onomatološki prilozi. XIII: 17. 
  3. ^ Vujović, Miroslav (2009). „A newly-discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar. LIX: 154. 
  4. ^ a b v Vujović, Miroslav (2009). „A newly-discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar. LIX: 155. 
  5. ^ Vujović, Miroslav (2009). „A newly-discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar. LIX: 149. 
  6. ^ Vujović, Miroslav (2009). „A newly-discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar. LIX: 152—154. 
  7. ^ Crnobrnja, Nikola (1996). „Rimski novac sa lokaliteta "Kaluđerske livade" u Surčinu”. Godišnjak grada Beograda. XLIII: 33—37. 
  8. ^ Aleksić, Snežana (20. 10. 2021). „Projekat Nacionalni stadion i neidentifikovano genetičko nasleđe u nekropoli Kaluđerske livade”. Poreklo. Pristupljeno 22. 1. 2022. 
  9. ^ Pilipović, Sanja (2012). „The Image of Persephone on the Upper Moesian Limes. A Contribution to the Study of Ancient Cults”. Balcanica. XLIII: 57. 
  10. ^ Gulin, Ante (1998). „Srednjovjekovna javna delatnost i pečati srijemskog kaptola Sv. Stjepana de Kw i Sv. Ireneja kod Mitrovice”. Zbornik Odsjeka za povijesne znanosti Zavoda za povijesne i društvene znanosti Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti. 16: 20. 
  11. ^ Krstić 2005, str. 188.
  12. ^ Šuletić, Nebojša (2013). Sremski sandžak u XVI veku. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 15. 
  13. ^ Amedoski, Dragana (2005). „Zemun i zemunska nahija u XVI veku”. Istorijski časopis. Knj. LII: 210. 
  14. ^ Šuletić, Nebojša S. (2013). Sremski sandžak u XVI veku. Doktorska disertacija. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 140. 
  15. ^ Šuletić, Nebojša S. (2013). Sremski sandžak u XVI veku. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 47—48. 
  16. ^ a b McGowan, PhD, Bruce W. (1983). Sirem sancağı mufassal tahrir defteri. Ankara: Türk tarih kurumu basımevi. str. 394—395. 
  17. ^ Amedoski, Dragana (2005). „Zemun i zemunska nahija u XVI veku”. Istorijski časopis. LII: 212. 
  18. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Srpski na srpskom”. www.rts.rs. Pristupljeno 2021-02-05. 
  19. ^ a b Amedoski, Dragana (2006). „Dva popisa zemunske nahije iz 1578/9. i 1588—1596. godine”. Mešovita građa - Miscellanea. Nova serija - Knj. XXVII: 194—195. 
  20. ^ a b v Amedoski, Dragana (2006). „Dva popisa zemunske nahije iz 1578/9. i 1588—1596. godine”. Mešovita građa - Miscellanea. Nova serija - Knj. XXVII: 218—219. 
  21. ^ Amedoski, Dragana (2005). „Zemun i zemunska nahija u XVI veku”. Istorijski časopis. LII: 208. 
  22. ^ a b v Amedoski, Dragana (2005). „Zemun i zemunska nahija u XVI veku”. Istorijski časopis. Knj. LII: 214—215. 
  23. ^ Amedoski, Dragana (2005). „Zemun i zemunska nahija u XVI veku”. Istorijski časopis. Knj. LII: 213. 
  24. ^ Amedoski, Dragana (2005). „Zemun i zemunska nahija u XVI veku”. Istorijski časopis. LII: 217. 
  25. ^ Mažuran, Ive (2009). „Popis zeameta i timara Sandžaka Srijem 1636. godine”. Osječki zbornik. 29: 183. 
  26. ^ Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. godine. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 23. 
  27. ^ Ratni dnevnik Eugena Savojskog. Trista godina od Bitke kod Petrovardina: 1716—2016. Novi Sad: Muzej grada Novog Sada. 2016. str. 53. 
  28. ^ a b Bošković, Đorđe (2009). „Jedan popis sela mitrovačkog provizorata iz 1720. godine”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 79-80: 71. 
  29. ^ Pecinjački, Sreta (1973). „Dva dokumenta o nabavci drveta za potrebe Beograda u 1718. godini”. Godišnjak grada Beograda. XX: 166. 
  30. ^ Pecinjački, Sreta (1973). „Dva dokumenta o nabavci drveta za potrebe Beograda u 1718. godini”. Godišnjak grada Beograda. XX: 163. 
  31. ^ Sršan, Stijepan (1989). „Slavonija i Srijem 20-ih i 30-ih godina 18. stoljeća”. Anali Zavoda za znanstveni rad u Osijeku. 7: 86. 
  32. ^ Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 123. 
  33. ^ Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija stanovništva i naselja. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 127. 
  34. ^ a b Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 134. 
  35. ^ Točanac, Isidora (2007). „Opštenarodni tutori”. Mešovita građa - Miscellanea. Nova serija, knj. XXVIII: 18—19. 
  36. ^ a b Vujović, Miroslav (2009). „A newly-discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar. LXI: 150. 
  37. ^ Vujović, Miroslav (2009). „A newly-discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar. LIX: 152. 
  38. ^ a b v Aleksić, Snežana (2017). Okamenjena ćirilica iščitavana između i preko redova. Prilog za izučavanje kulturne baštine pohranjene na teritoriji Grada Beograda - Opštine Surčin. Beograd: Udruženje za odbranu ćirilice "Dobrica Erić". str. 83. 
  39. ^ Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 142—143. 
  40. ^ Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 156—157. 
  41. ^ Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 163. 
  42. ^ Gavrilović, Slavko (1961). „Tri priloga iz istorije naselja zemunskog vlastelinstva”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 28: 123. 
  43. ^ a b Gavrilović, Slavko (1961). „Tri priloga iz istorije naselja zemunskog vlastelinstva”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 28: 128. 
  44. ^ Ilić, Mikica (2012). Selo Bosut u Sremu (1706—2006). Sremska Mitrovica. str. 22—23. 
  45. ^ Ninković, Nenad (2015). Politička i kulturna delatnost mitropolita Pavla Nenadovića. Doktorska disertacija. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu. str. 300. 
  46. ^ Ninković, Nenad (2015). Politička i kulturna delatnost mitropolita Pavla Nenadovića. Doktorska disertacija. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu. str. 451. 
  47. ^ Brajović, Saša (2015). „Marian Piety as Devotional and Integrative System in the Bay of Kotor in the Early Modern Period”. Beyond the Adriatic Sea: A Plurality of Identities and Floating Borders in Visual Culture: 180. 
  48. ^ Ninković, Nenad (2015). Politička i kulturna delatnost mitropolita Pavla Nenadovića. Doktorska disertacija. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu. str. 413. 
  49. ^ Ninković, Nenad (2019). „Hesap egzarha Pahomija. Protokol vizitacije četiri sremska protoprezviterata”. Mešovita građa. 40: 37. 
  50. ^ Gavrilović, Slavko (1991). „Migracije iz Gornje krajine u Slavoniju i Srem od početka XVIII do sredine XIX veka”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 2: 10. 
  51. ^ a b v Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 33. 
  52. ^ Gavrilović, Slavko (1991). „Migracije iz Gornje krajine u Slavoniju i Srem od početka XVIII do sredine XIX veka”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 2: 23. 
  53. ^ a b v g Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7. Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Etnografski institut SAN. str. 104. 
  54. ^ Gavrilović, Slavko (1991). „Migracije iz Gornje krajine u Slavoniju i Srem od početka XVIII do sredine XIX veka”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 2: 51. 
  55. ^ Gavrilović, Slavko (1991). „Migracije iz Gornje krajine u Slavoniju i Srem od početka XVIII do sredine XIX veka”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 2: 50. 
  56. ^ Gavrilović, Slavko (1991). „Migracije iz Gornje krajine u Slavoniju i Srem od početka XVIII veka do sredine XIX veka”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 2: 63. 
  57. ^ Točanac Radović, dr Isidora (2015). „Srpski kalendar verskih praznika i terezijanska reforma”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 91: 13. 
  58. ^ Točanac Radović, dr Isidora (2015). „Srpski kalendar verskih praznika i terezijanska reforma”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 91: 28. 
  59. ^ Točanac Radović, Isidora B. (2014). Reforma Srpske pravoslavne crkve u Habzburškoj monarhiji za vreme vladavine Marije Terezije i Josifa II (1740—1790). Doktorska disertacija. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 186. 
  60. ^ Maglovski, Janko (2007). „O beogradskom kultu Svete Petke Srpske i manastiru Feneku”. Zbornik Narodnog muzeja. Istorija umetnosti. XVIII-2: 128. 
  61. ^ Die Regulierung des Saveflusses, dann die Ent- und Bewässerung des Savethales in Kroazien und Slavonien mit besonderer Berücksichtigung des kroat.-slavon. Grenzgebietes. Agram: Kommissions-Verlag der Universitäts-Buchhandlung Albrecht & Fiedler. 1876. str. 41—42. 
  62. ^ Aleksić, Snežana (2017). Okamenjena ćirilica iščitavana preko i između redova. Prilog za izučavanje kulturne baštine pohranjene na teritoriji Grada Beograda - Opštine Surčin. Beograd: Udruženje za odbranu ćirilice "Dobrica Erić". str. 103—106. 
  63. ^ Barišić Bogišić, Lidija (2016). „Njemački jezik u Srijemskoj županiji u popisu stanovništva 1910. godine”. Godišnjak njemačke zajednice. 26: 20. 
  64. ^ „Surtschin in Syrmien”. www.danube-swabians.org. Pristupljeno 20. 7. 2018. 
  65. ^ a b „"Die Deutschen in Syrmien, Slavonien, Kroatien und Bosnien"” (PDF). Pristupljeno 22. 7. 2018. 
  66. ^ Jakšić, Vladimir (1872). „Stanovništvo Đakovačke biskupije u Slavoniji”. Glasnik Srpskog učenog društva. XXXIV: 29. 
  67. ^ Teodorović, Mirjana (2015). „Uzroci, nastanak i razvoj bolesti u Sremu od XVIII do početka XX veka”. Spomenica Istorijskog arhiva "Srem". 14: 77. 
  68. ^ a b Nekoji rezultati popisa žiteljstva od 31. prosinca 1880. Broj žiteljstva, kućanstva i stoke. Zagreb: Statistički ured Kr. Hrv. Slavon. Dalm. Zemaljske vlade. 1882. str. 16—17. 
  69. ^ Nekoji rezultati popisa žiteljstva od 31. prosinca 1880. Broj žiteljstva, kućanstva i stoke. Zagreb: Statistički ured Kr. Hrv. Slavon. Dalm. Zemaljske vlade. 1882. str. 20—21. 
  70. ^ Savković, Jovan (1964). Pregled postanka, razvitka i razvojačenja Vojne granice (od XVI veka do 1873. godine). Novi Sad: Matica srpska. str. 87—92. 
  71. ^ Vasin, Goran (2014). Patrijarh Georgije Branković i njegovo doba: 1890—1907. Novi Sad: Malo istorijsko društvo - Novi Sad. str. 323. 
  72. ^ Radenić, Andrija. „Položaj i borba seljaštva u Sremu. Od kraja XIX veka do 1914.” (PDF). Pristupljeno 27. 10. 2018. 
  73. ^ Gaćeša, Nikola L. (1989). „Srpsko zadrugarstvo u Hrvatskoj i Slavoniji od 1897. do 1919.”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 1: 149. 
  74. ^ Krestić, Vasilije (1995). Istorija Srba u Hrvatskoj i Slavoniji: 1848—1918. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 569. 
  75. ^ „Rimokatolička župa Surčin”. Arhivirano iz originala 21. 07. 2018. g. Pristupljeno 20. 7. 2018. 
  76. ^ Bošković, Đorđe (2011). Ruma u periodu 1861—1914. Ruma. str. 167. 
  77. ^ „Srpski dom u Surčinu” (PDF). Zastava. 12. 9. 1906. Pristupljeno 13. 2. 2018. 
  78. ^ a b „Popis stanovništva Kraljevine Hrvatske i Slavonije 1910. godine”. Scribd. Pristupljeno 20. 7. 2018. 
  79. ^ Teodosić, Dragan (2016). „Dobrovoljci Zemuna i okoline u Prvom svetskom ratu 1914—1918. : motivi, socijalna struktura, posledice”. Zbornik radova sa Međunarodne konferencije „Arhiv, mediji i kultura sećanja u Prvom svetskom ratu”, Novi Sad, 29-30. oktobar 2015.: 285—290. 
  80. ^ Bulić, Ivan (2017). „Special Position of Srijem in Geopolitical Context on the Eve of and during World War One”. Review of Croatian History. 1: 140. 
  81. ^ Erdeljanović, Aleksandar Saša (2014). „Prvi svetski rat - filmska snimanja”. XXIII međunarodni festival etnološkog filma: 23. 
  82. ^ Burek, Višnja (2016). „Internirci i bjegunci na varaždinskom području u vrijeme Prvog svjetskog rata”. Radovi zavoda za znanstveni rad HAZU Varaždin. br. 27: 354—356. 
  83. ^ Burek, Višnja (2016). „Internirci i bjegunci na varaždinskom području u vrijeme Prvog svjetskog rata”. Radovi Zavoda za znanstveni rad HAZU Varaždin. br. 27: 357. 
  84. ^ Šovljakov, mr Mara (2015). „Udar Austrougarske na fruškogorske manastire, monahe i sveštenike tokom 1914—1916”. Spomenica Istorijskog arhiva "Srem". 14: 200. 
  85. ^ Ćosić Bukvin, Ivan (2012). „Andreas Lutz”. Godišnjak njemačke zajednice. Vol 19.: 327. 
  86. ^ Vajagić, Predrag (februar 2018). „Ulazak srpske vojske u Vojvodinu novembra 1918. godine”. Vojno delo. 2/2018: 567. 
  87. ^ Leček, Suzana (2016). „Podunavskošvapske zavičajne knjige o političkom životu u Slavoniji i Srijemu 1918.-1941.”. Godišnjak njemačke zajednice. 26: 250. 
  88. ^ Definitivni rezultati popisa stanovništva od 31. januara 1921. godine. Sarajevo: Kraljevina Jugoslavija. Opšta državna statistika. 1932. str. 284. 
  89. ^ Definitivni rezultati popisa stanovništva od 31. januara 1921. Sarajevo: Kraljevina Jugoslavija. Opšta državna statistika. 1932. str. 284—285. 
  90. ^ a b Definitivni rezultati popisa stanovništva od 31. marta 1931. Knjiga II: Prisutno stanovništvo po veroispovesti. Beograd: Kraljevina Jugoslavija. Opšta državna statistika. 1938. str. 61. 
  91. ^ Bujaković, Ivana; Jovanović, Zorana (2001). „Zemun”. Geografska enciklopedija naselja Srbije. Geografski fakultet - AGENA - Stručna knjiga. 1: 145. 
  92. ^ "Politika", 22. feb. 1936
  93. ^ Tomić, Mileva T. (2016). Pravno uređenje Dunavske banovine i koncepti državnopravnog statusa Vojvodine 1929—1941. Doktorska disertacija. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 128. 
  94. ^ Deman, Dominik (2011). „Marko Kljajić, Surčin kroz povijest, Župni ured Presveto Trojstvo Surčin, Vinkovci i Petrovaradin, 2010 – prikaz”. Godišnjak za znanstvena istraživanja. 3: 328. 
  95. ^ Stanković, Milivoje (1983). Prvi šumadijski partizanski odred. Beograd: Narodna knjiga. str. 56. 
  96. ^ Rajnić Rajnpreht, Dragan. „Zemun 1941.”. Ustanak naroda Jugoslavije 1941. Zbornik. Knjiga treća: 123. 
  97. ^ „Stradali Jugoslavije od 6. april 1941. do 15. maj 1945. godine prema mestu stanovanja pre rata i nacionalnoj pripadnosti” (PDF). Pristupljeno 20. 7. 2018. 
  98. ^ Sjeverozapadna Hrvatska u Narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji 1941—1945. Knjiga V (lipanj-kolovoz 1943). Zagreb: Institut za historiju radničkog pokreta Hrvatske. 1986. str. 230. 
  99. ^ „Surtschin in Syrmien”. www.danube-swabians.org. Pristupljeno 21. 7. 2018. 
  100. ^ Colić, prof. dr Mladenko (1988). Pregled operacija na jugoslovenskom ratištu. Beograd: Vojnoistorijski institut. str. 246. 
  101. ^ Vazduhoplovstvo u Narodnooslobodilačkom ratu Jugoslavije. Surčin: Komanda Ratnog vazduhoplovstva. 1965. str. 264. 
  102. ^ Đerčan, Bojan (2014). Sistemi naselja u Sremu. Doktorska disertacija. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu. str. 12. 
  103. ^ Mišić, Biljana (2012). „Muzej vazduhoplovstva u Beogradu” (PDF). Beogradsko nasleđe. 
  104. ^ Spasenović1, Devedžić2, Snežana1, Mirjana2 (2012). „Fertilitet stanovništva Beograda u kontekstu teorije druge demografske tranzicije”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 138 (1/2012): 57. 
  105. ^ „Osvećena crkva Svetog apostola Mateja u Surčinu (SPC, 26. novembar 2018)”. Arhivirano iz originala 03. 12. 2018. g. Pristupljeno 02. 12. 2018. 
  106. ^ Kurteš, Aleksandra. „Novi Surčin dobija novi pravoslavni hram”. Politika Online. Pristupljeno 2023-08-14. 
  107. ^ K, A. „Surčin dobija svoj teatar”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-18. 
  108. ^ Krkljuš, dr Ljubomirka (2006). „Biračko pravo u aktima Srpskog narodnog pokreta u Južnoj Ugarskoj 1848—1849. godine”. Zbornik radova Pravnog fakulteta u Novom Sadu. 2: 35. 
  109. ^ Mitričević, Filip (2015). „Irig i Irižani u Prvom svetskom ratu”. Spomenica Istorijskog arhiva "Srem". 14: 43. 
  110. ^ Šiba, Nobuhiro (2017). „Nacionalni identitet "graničara" - slučaj Dušana Todorovića, profesora ruskog jezika u Tokiju od ranih dana do kraja Prvog svetskog rata”. Godišnjak za društvenu istoriju. 24/3: 27—50. 
  111. ^ a b Stanić-Jovanović, Sara (2015). „Masovni turizam protiv turizma malih formi: Studija slučaja perspektiva za razvoj turizma malih formi na području gradske opštine Surčin”. Turističko poslovanje. 16: 68. 
  112. ^ Stanić-Jovanović, Sara (2015). „Masovni turizam protiv turizma malih formi: Studija slučaja perspektiva za razvoj turizma malih formi na području gradske opštine Surčin”. Turističko poslovanje. 16: 69. 
  113. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  114. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  115. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сурчин&oldid=27691749”