Takson

Takson u biologiji označava se sistematikom prepoznata grupa živih bića. Naučno prepoznavanje i imenovanje taksona zadatak je taksonomije, koja se naslanja na rezultate biološke sistematike. Različite predstave o sistematici vode do različitih taksonomskih prikaza, a time i do alternativnih rezultata kod naučnog imena taksona. Zbog tradicije, zadržana su imena koja se naslanjaju na latinski i grčki jezik. Sama riječ takson izvedena je iz grčkog τάττειν (tatein) za „uređivanje“, „ređanje“.

Afrički slonovi iz roda Loxodonta, široko prihvaćenog taksona

Formalni taksoni

Formalni taksoni se u temelju razlikuju od pravih taksona. Prvi su takve grupe živih bića koji na temelju sistematike nisu prihvaćeni kao homogena grupa, ali ih se iz praktičnih razloga i dalje vodi pod zajedničkim imenom. Primjeri takvih formalnih taksona su:

• beskičmenjaci (invertebrata), čija je zajednička osobina da nemaju kosti. U ovu grupu kojoj je ime dao Žan Baptist Lamark spada daleko najveći dio svih životinjskih vrsta. Beskičmenjaci su kako sunđeri (Porifera), tako i insekti (Insecta) i Asteroidea, a međusobno su vrlo udaljeni srodnici i ne grade prirodno srodnu grupu.
• lišajevi (Mycophycophyta) su simbiotske zajednice gljiva i algi, i kao takve, nisu samostalna živa bića. Sastoje se od dva temeljno različita partnera. Uprkos tome, dijelom su do danas zasebni, jedinstveni takson, s pripadajućim potpodjelama na rodove i vrste.
• nesavršene gljive (Fungi imperfecti) (Deuteromycota), koje su skupna grupa za sve gljive koje ili nemaju strukture seksualnog razmnožavanja ili su njihovi putevi razmnožavanja još nepoznati. Dijelom obuhvaćaju čak i bespolni stadijum razvoja gljiva koje su inače potpuno sposobne za spolno razmnožavanje. Veliki dio organizama ove grupe prema razvojnoj istorija pripada drugim grupama kao što su Ascomycota ili Basidiomycota.
• protisti (Protista), grupa živih bića koja se može negativno definisati kao ukupnost svih organizama s pravom ćelijskim jedrom (Eukaryota) koja nisu ni životinje (Animalia), ni gljive (Fungi) a niti biljke (Plante). Često ih se naziva i jednoćelijskim organizmima, iako se u toj grupi nalaze i brojni višećelijski organizmi. U tu grupu spadaju i smeđe alge (Phaeophyta) koje su među najvećim živim bićima na zemlji.

Kod fosilnih oblika zbog njihove često nepotpune očuvanosti teško je moguće tačno određivanje pripadnosti vrsti u tradicionalnom smislu. U takvom slučaju se kod prvog opisivanja formira paratakson: to su formalni taksoni, opisani samo na temelju ostataka koje nije moguće uvrstiti u određeni takson. U paleobotanici i paleozoologiji navode se prema obliku parcijalnim imenima, što se označava kao parataksonomija.

Danas uglavnom nije sporno da se u navedenim slučajevima radi o formalnim taksonima. No pitanje što se može smatrati pravim taksonom značajno je problematičnije i zavisi od temeljnog pristupa sistematici. Ono što je iz ugla gledanja jedne sistematike punovažni takson, iz perspektive druge sistematike može biti tek jedna formalna grupa.

Sinonimi

Najlakše se rješavaju one različitosti do kojih dolazi samo na temelju korištenja sinonima u davanju naziva. Tako mogu dva biologa u dvije različite regije sresti istu vrstu i dati joj dva različita imena, ili se može spoznati da su dvije razdvojene populacije ista vrsta a smatrane su različitim vrstama. Tako je na primjer poljski zec (Lepus europaeus) s vremenom dobio četrdeset dva naučna naziva (sinonima). Druga mogućnost je da se na temelju novih naučnih spoznaja utvrdi da neko grupisanje koje se smatralo zastarjelim ipak čini pravi takson, ali stari naziv možda stoljećima nije bio korišćen, bio je zaboravljen, a taksonu dato novo ime. U takvim slučajevima usvaja se najstariji naziv, dok svi kasniji nazivi postaju sinonimi važeći ili ne.

Može se dogoditi i obrnuti slučaj, da dva različita taksona dobiju isto ime. I ovdje važi pravilo da takson koji je prvi dobio određeno ime, nastavlja da nosi to ime, a takson koji je to ime dobio kasnije, dobija novo ime. Dok se to ne dogodi, uvriježilo se, bar u botanici, da se uz ime vrste doda i skraćenica imena, ili puno ime, naučnika koji je vrstu prvi opisao.

Za valjanost jednog taksona od većeg su značenja razmišljanja o pitanjima sistematike kako utvditi kriterijume koja grupa živih bića doista čini jedan takson, a koja ne. Početkom 21. stoljeća kao najvažniji sistem uvriježila se klasična i filogenetska taksonomija. Njeno korišćenje u utvđivanju razlika prema klasičnoj sistematici se idealizuje; u biološkoj praksi koriste se oba sistema paralelno ili se ta dva sistema kombinuju.